موعود شناسی و پاسخ به شبهات

پاسخ به بیش از 500 پرسش در ارتباط با مهدویت

نویسنده: علی اصغر رضوانی کاشانی

فهرست مطالب

پیشگفتار..................7
شک وشبهه..................11
آیا ایجاد شک وشبهه در مسائل اعتقادی صحیح است؟..................13
آیا خداوند ضمانت کرده شخص حقیقت جو را به حقیقت برساند؟..................14
وظیفه ما در برابر شبهات چیست؟..................14
آثار بحث از مهدویت..................17
چه آثار وفوایدی بر بحث از مهدویت در این زمان مترتب است؟..................19
فلسفه حکومت عدل جهانی..................23
ضرورت برپایی حکومت عدل جهانی از راه فطرت چگونه قابل تبیین است؟..................25
آیا عدالت خواهی فطری است؟..................26
آیا از راه براهین فلسفی می توان ضرورت حکومت عدل جهانی را به اثبات رساند؟..................28
ضرورت حکومت عدل جهانی را از راه تکامل چگونه می توان تبیین کرد؟..................29
آیا با دلیل عقلی می توان ضرورت تشکیل حکومت عدل جهانی را اثبات نمود؟..................29
آیا واقعیت های تاریخی می تواند ضرورت تشکیل حکومت عدل جهانی را به اثبات رساند؟..................30
آیا بشر احتیاج به امداد غیبی دارد؟..................32
چرا در عصر انبیای گذشته حکومت عدل جهانی تحقق نیافته است؟..................33
چه ضرورتی در تحقق حکومت عدل جهانی در این دنیا است؟..................36
با توجه به علم وعقل وتجربه چه نیازی به امام است؟..................37
جهانی شدن..................39
جهانی شدن به چه معنایی است؟..................41
ریشه های تاریخی جهانی شدن از چه زمانی است؟..................42
غربی ها از جهانی شدن چه اهدافی را دنبال می کنند؟..................42
جهانی شدن چه جنبه های منفی دارد؟..................43
آیا در منابع دینی به جهانی شدن اشاره شده است؟..................44
جهانی شدن وجهانی سازی که اسلام معرفی می کند چه امتیازاتی دارد؟..................46
نجات بخشی تطبیقی..................51
آیا تاریخ بی هدف است؟..................53
مادیون چه نظری راجع به پایان تاریخ دارند؟..................54
آیا بشر می تواند از راه تکنیک جدید به سعادت برسد؟..................54
آیا سیطره نهایی جهان با لیبرالیسم است؟..................56
نظر فوکویاما درباره پایان تاریخ چیست؟..................56
تحلیل مارشال مک لوهان از سیطره لیبرالیسم چیست؟..................57
نظر تافلر درباره پایان تاریخ چیست؟..................61
دیدگاه هانتینگتون راجع به پایان تاریخ چیست؟..................62
آیا قوانین پیشرفته بشری می تواند کمال بشری را تأمین کند؟..................65
آیا تک قطبی کردن جهان می تواند نجات بخش بشر باشد؟..................65
مارکسیست ها تکامل تاریخ را با چه شیوه ای توجیه می کنند؟..................67
بینش انسانی - فطری در تکامل تاریخ چیست؟..................70
رهبری در حکومت عدل جهانی چه اهمیتی دارد؟..................71
برپا کننده عدل جهانی چه شرایطی باید داشته باشد؟..................72
تکامل تاریخ از نظر قرآن چگونه است؟..................73
از دیدگاه اسلام آینده درخشان چه مشخصاتی دارد؟..................73
آیا سیر تکاملی انسان ها آینده درخشانی را نوید می دهد؟..................74
آیا نظام آفرینش نوید بخش آینده ای درخشان برای جامعه بشری است؟..................75
آیا قانون عکس العمل نوید جامعه ای بهتر ومتکامل را به ما می دهد؟..................75
آیا الزام ها وضرورت های اجتماعی جامعه را به زندگی آمیخته با صلح وعدالت سوق می دهد؟..................76
آیا برای ایجاد تحول در جامعه احتیاج به اصلاحات تدریجی است یا انقلاب بنیادی؟..................77
چه نوع آمادگی برای رسیدن به حکومت عدل جهانی لازم است؟..................79
انتظار فرج..................81
حقیقت انتظار چیست؟..................83
انتظار چه ویژگی های خاصی دارد؟..................83
عناصر تشکیل دهنده انتظار چیست؟..................85
چه نوع انتظاری راجح است؟..................86
انتظار چه تأثیری در بعد اجتماعی دارد؟..................87
عنصر انتظار چگونه در آمادگی نظامی منتظران تأثیر دارد؟..................88
عنصر صبر در تحقق انتظار تا چه مقدار مؤثر است؟..................90
حقیقت انتظار فرج چیست؟..................90
آیا مکاتب فلسفی نیز انتظار فرج را امری ارزشی می دانند؟..................91
آیا در کتاب مقدس یهود سخن از انتظار فرج به میان آمده است؟..................91
مقصود از انتظار مسیحا چیست؟..................92
مقصود از روایات مطلق در باب انتظار فرج چیست؟..................94
چه امتیازی در انتظار منجی موجود است؟..................96
آیا تأخیر در فرج موجب قساوت قلب می شود؟..................97
آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده وملالت آور است؟..................98
چه آثاری بر انتظار منجی مترتب است؟..................98
ظهور منجی از دیدگاه ادیان..................101
آیا ایمان به ظهور منجی نزد ادیان وملل دیگر نیز وجود دارد؟..................103
از چه زمانی خطوط کلی برای روز موعود جهانی ترسیم شده است؟..................104
منجی در آیین هندو کیست؟..................106
منجی در آیین بودا کیست؟..................107
موعود از دیدگاه زردشتیان کیست؟..................108
منجی نزد یهود چه کسی است؟..................109
چرا حضرت مسیح تاکنون زنده مانده است؟..................110
حکمت مشارکت حضرت مسیح در تشکیل حکومت جهانی چیست؟..................111
آیا حضرت عیسی به زمین باز می گردد؟..................112
حضرت عیسی در کجا فرود خواهد آمد؟..................113
منجی نزد مسیحیان کیست؟..................114
ظهور منجی در اناجیل در چه وقتی معین شده است؟..................115
وسعت حکومت حضرت مهدی چقدر است؟..................116
اوصاف یاران منجی در اناجیل چیست؟..................117
آیا در اناجیل به علائم ظهور منجی اشاره شده است؟..................117
هر یک از صاحبان ادیان منجی را از دین خود می داند راه حل این اختلاف چیست؟..................118
چگونه با وجود تحریف در تورات وانجیل به آن دو استشهاد می شود؟..................120
چرا قوانین ادیان آسمانی پیشین به نحو اکمل پیاده نشد؟..................121
چرا در عصر پیامبر اکرم حکومت جهانی توحیدی تحقق نیافت؟..................122
بعد از ظهور اسلام خطوط کلی برای روز موعود چگونه ترسیم شد؟..................122
دفاع از مهدویت..................125
اول کسی که از مسلمانان در عقیده مهدویت تشکیک کرد چه کسی بود؟..................127
آیا کسی از علمای اهل سنت منکر احادیث مهدویت شده است؟..................128
چرا بخاری ومسلم احادیث مهدویت را در صحاح خود ذکر نکرده اند؟..................130
آیا احادیث مهدویت متعارض است؟..................133
آیا احادیث مهدویت تنها از طرق شیعه بوده ودر سند همه آنها شیعه وجود دارد؟..................134
آیا پدید آمدن مدعیان مهدویت از آثار سوء اعتقاد به مهدویت است؟..................135
آیا اعتقاد به مهدویت انسان را از عمل باز می دارد؟..................136
آیا اعتقاد به مهدویت در جامعه اسلامی نتیجه فشارهای سیاسی بوده است؟..................136
آیا عقیده به منجی ومهدویت عقیده ای شرقی است؟..................138
آیا عقیده به مهدویت از جوامع دیگر واز اصول غیر اسلامی وارد شده است؟..................139
آیا عقیده به مهدویت ناشی از پیاده نشدن حکومت جهانی اسلام بوده است؟..................141
آیا عقیده مهدویت مورد اجماع مسلمین است؟..................142
آیا کسی از علمای اهل سنت ادعای تواتر در احادیث مهدویت کرده است؟..................143
آیا می توان به مضمون حدیث غیر متواتر اعتقاد پیدا نمود؟..................144
چه کسانی قائل به صحت احادیث مهدویت شده اند؟..................145
چه کسانی از صحابه احادیث مهدویت را نقل کرده اند؟..................148
حکم منکر حضرت مهدی وظهور او در نزد اهل سنت چیست؟..................149
چه کسانی در طول تاریخ اسلام مهدویت را به شعر درآورده اند؟..................150
تألیف در قضیه مهدویت از چه زمانی بوده است؟..................151
تألیفات درباره مهدویت با چه روش هایی بوده است؟..................152
آیا پدید آمدن مدعیان مهدویت بر حتمی بودن ظهور مهدی دلالت دارد؟..................154
چه کسانی ادعای مهدویت کرده یا در حق آنها ادعای مهدویت شده است؟..................155
آیا زیدیه منکر مهدی هستند؟..................156
آیا اعتقاد به مهدویت مردم را از عمل خیر باز می دارد؟..................157
موارد اتفاقی در قضیه مهدویت..................159
آیا مذاهب اسلامی بر اصل ظهور امام زمان اتفاق نظر دارند؟..................161
آیا مذاهب اسلامی بر وجوب اعتقاد به ظهور مهدی اتفاق نظر دارند؟..................162
دیدگاه مذاهب اسلامی راجع به توسعه حکومت حضرت مهدی چیست؟..................163
دیدگاه مذاهب اسلامی درباره لقب منجی چیست؟..................164
مهدی موعود از ذریه چه کسی است؟..................165
دیدگاه مذاهب اسلامی درباره نزول حضرت عیسی چیست؟..................165
در چه مدتی مقدمات ظهور حضرت مهدی فراهم می گردد؟..................166
دیدگاه مذاهب اسلامی درباره حکومت عدل گستر حضرت مهدی چیست؟..................167
ولادت امام مهدی..................169
آیا کسی از علمای اهل سنت به ولادت مهدی اعتراف کرده است؟..................171
آیا کسی از اهل سنت فرزند امام عسکری (مهدی) را همان منجی منتظر می داند؟..................174
مبنای مؤلفان حدیثی مصادر مهدویت چه بوده است؟..................176
آیا روایات ولادت حضرت مهدی ضعیف است؟..................179
چه عواملی در حصول تواتر ویقین به ولادت امام مهدی مؤثر است؟..................180
آیا در بین احادیث ولادت حضرت حدیث صحیح السند نیز وجود دارد؟..................181
آیا خبر ولادت امام مهدی تنها از طریق حکیمه نقل شده است؟..................184
آیا رسول خدا از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................187
آیا حضرت علی از ولادت امام مهدی خبر داده است؟..................188
آیا امام حسن از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................188
آیا امام حسین از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................189
آیا امام سجاد از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................190
آیا امام باقر از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................190
آیا امام صادق از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................191
آیا امام کاظم از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................192
آیا امام رضا از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................192
آیا امام جواد از ولادت امام مهدی خبر داده است؟..................194
آیا امام هادی از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................195
آیا امام عسکری از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟..................195
چرا هیچ یک از امامان هویت شخصی حضرت مهدی را بیان نکرده اند؟..................196
وضعیت سیاسی در عصر امام عسکری وولادت حضرت مهدی چگونه بوده است؟..................197
با وجود ضعف دولت عباسی چگونه مسأله خوف بر جان حضرت مهدی توجیه می شود؟..................199
وضع سیاسی بعد از شهادت امام عسکری چگونه بوده است؟..................200
اولین مالک نرجس خاتون چه شخصی بوده است؟..................200
آیا ایمان به وجود امام زمان وولادت او فرضیه ای فلسفی وظنی است؟..................201
آیا برخی از شیعیان بعد از شهادت امام عسکری قائل به توقف شدند؟..................201
آیا ممکن است که ولادت ووجود شخصی را در خارج با دلیل فلسفی اثبات نمود؟..................203
آیا اعتقاد به ولادت حضرت مهدی ووجود او تا این زمان از ضروریات ایمان است؟..................203
چرا قرآن به طور رسمی به مسأله ولادت ووجود امام مهدی اشاره نکرده است؟..................204
چه ضرورت دارد انسانی در گذشته دور برای آینده ای دورتر به دنیا آمده باشد؟..................204
آیا ممکن است با سری بودن ولادت حضرت ادعای تواتر واجماع در موضوع ولادت نمود؟..................205
آیا اختلاف در امر ولادت حضرت سبب وهن در آن می شود؟..................206
آیا بعد از وفات امام عسکری عصر حیرت بوده است؟..................207
برای رفع حیرت از جامعه شیعی علما واصحاب چه کارهایی انجام دادند؟..................208
آیا در عصرهای مختلف در جهت رفع حیرت در امر ولادت ووجود حضرت کتاب تألیف شده است؟..................209
آیا ممکن است گروهی اخباری را در موضوع ولادت حضرت جعل کرده باشند؟..................211
آیا با اجماعی که شیعه قبول ندارد می توان دلیل ولادت حضرت را اجماع قرار داد؟..................212
آیا اخبار مهدی غامض وپیچیده است؟..................212
اگر موضوع مهدویت حضرت مهدی واضح بوده چرا عده ای به مهدویت غیر او معتقد شدند؟..................213
آیا امام عسکری قبل از شهادت خود به مادرش وصیت کرده است؟..................214
آیا نص متواتر بر امامت امام زمان از امام عسکری رسیده است؟..................215
آیا بزرگان طایفه امامیه بعد از وفات امام عسکری بر ولادت حضرت اتفاق داشتند؟..................216
مورخان شیعه در مورد تاریخ ولادت حضرت مهدی چه گفته اند؟..................217
حکم کسی که ایمان به ولادت امام مهدی ندارد چیست؟..................218
چه کسانی هنگام ولادت حضرت مهدی او را زیارت کرده اند؟..................218
چه کسانی در مدت پنج سال آخر حیات امام عسکری امام زمان را دیده اند؟..................219
چه کسانی در عصر غیبت صغری حضرت را ملاقات نموده اند؟..................220
آیا علمای انساب به ولادت فرزند امام عسکری اعتراف نموده اند؟..................221
آیا جعفر عموی امام مهدی منکر ولادت ایشان بوده است؟..................222
چرا جعفر به دروغگو معروف شده است؟..................223
کارهای ناشایست جعفر چه بوده است؟..................223
چرا امام زمان عمویش جعفر را به برادران یوسف تشبیه کرد؟..................224
چرا فرزندان برخی از پیامبران یا امامان نااهل شدند؟..................225
آیا انتقال امامت به دو برادر بعد از حسنین جایز است؟..................225
آیا شیعیان بعد از شهادت امام عسکری به جعفر تعزیت وتهنیت گفتند؟..................227
امامت در سنین کودکی..................229
چه کسانی در امامت در سنین کودکی شک کرده اند؟..................231
آیا قرآن مؤید امامت ونبوت کودک است؟..................231
آیا از منظر تاریخ امامت در کودک تجسم یافته است؟..................234
آیا عقل امامت کودک را تأیید می کند؟..................235
آیا طفل در سنین کودکی می تواند رشد عقلی داشته باشد؟..................236
آیا شیعیان به امامت امامان در سنین کودکی اطمینان داشتند؟..................237
آیا اعتقاد به امامت وولایت امامان در کودکی با تهدید وتحمیل بزرگان شیعه بوده است؟..................238
آیا خلفا بر امامت امامان در سنین کودکی اذعان داشتند؟..................238
آیا از امامان قبل نصی بر امامت امامان کودک بوده است؟..................239
کودکی که ممنوع از تصرف در اموال است چگونه می تواند امام باشد؟..................240
طفل پنج ساله چگونه نمازش بر جنازه امام صحیح است؟..................241
کودک چگونه می تواند امام باشد در حالی که تکلیف ندارد؟..................242
چرا خداوند امامت را در کودک قرار داد؟..................244
آیا امامت کودک با قاعده لطف سازگاری دارد؟..................245
چرا امام زمان از همان کودکی در اختفا به سر بردند؟..................245
آیا فضایل وکرامات امامان ناشی از نبوغ فکری آنها بوده است؟..................247
آیا اهل بیت در زمینه سازی برای امامت کودک اقدامی انجام داده اند؟..................248
امام عسکری برای تثبیت امامت فرزندش چه تدابیری اندیشید؟..................248
آیا حضرت مهدی برای اثبات امامتش در کودکی اقدامی انجام داده است؟..................250
ولایت امام مهدی..................253
ولایت به چه معنایی است؟..................255
معنای ولایت تکوینی امام چیست؟..................256
ولایت تکوینی دارای چه نتایجی است؟..................257
آیا امام می تواند ولایت تکوینی داشته باشد؟..................259
آیا ولایت تکوینی به معنای تفویض است؟..................260
آیا ولایت تکوینی متعلق به خداوند است؟..................261
اگر امام ولایت تکوینی دارد پس چرا در مواقع ضروری از آن استفاده نمی کند؟..................262
وجود امام مهدی از دیدگاه عقل..................265
برهان لطف چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................267
اگر وجود امام لطف است چرا در هر منطقه ای امامی وجود ندارد؟..................269
برهان عنایت چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................269
برهان فطرت بر وجود امام زمان را چگونه تقریر می کنید؟..................270
برهان واسطه در فیض چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................271
برهان علت غایی چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................272
با برهان امکان اشرف چگونه بر وجود امام زمان استدلال می شود؟..................273
برهان مظهر جامع بر وجود امام زمان را چگونه تقریر می نمایید؟..................275
برهان تجلی اعظم چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................276
برهان تقابل قطبین چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................277
قانون عدم تبعیض در فیض چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................277
برهان لزوم عقل بالفعل چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................278
آیا می توان از راه حساب احتمالات وجود امام زمان را به اثبات رساند؟..................279
آیا ادله عقلی وجود امام زمان معینی را اثبات می کند؟..................280
چه فایده ای در وجود امامی است که حافظ شرع وملت نبوده واجرای احکام الهی نمی کند؟..................282
وجود امام مهدی از دیدگاه قرآن..................285
از آیات سوره قدر چگونه وجود امام زمان استفاده می شود؟..................287
از آیه امام چگونه وجود امام زمان استفاده می شود؟..................289
آیه انذار چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................291
آیات شهادت چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................292
شاهد بر خلق در هر زمان دارای چه صفاتی باید باشد؟..................293
آیه نذیر چگونه دلالت بر وجود امام زمان دارد؟..................294
آیه هدایت چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................295
آیه صادقین چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................295
آیه اولی الامر چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................297
وجود امام مهدی در روایات شیعه..................299
وجود امام مهدی را از روایات شیعه چگونه می توان به اثبات رسانید؟..................301
ابواب حدیثی که دلالت بر وجود امام مهدی دارد کدام است؟..................303
وجود امام مهدی در روایات فریقین..................305
حدیث ثقلین چگونه دلالت بر وجود امام زمان دارد؟..................307
چگونه احادیث وجوب معرفت امام بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................308
حدیث امان چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................309
حدیث سفینه چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................310
حدیث (عدم خلو زمان از امام قرشی) چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................310
وجود امام مهدی در احادیث دوازده خلیفه..................313
احادیث دوازده خلیفه چیست؟..................315
مقصود از دوازده خلیفه چه کسانی اند؟..................315
آیا احادیث دوازده خلیفه دلالت بر حکومت ظاهری امامان معصوم دارد در صورتی که در واقع چنین نبوده است؟..................316
احادیث دوازده خلیفه در چه مکانی ایراد شده است؟..................317
چرا در احادیث دوازده خلیفه از اسامی آنها سؤال نشده است؟..................318
در برخی روایات اهل سنت ابوبکر وعمر هم جزء دوازده خلیفه معرفی شده اند آن را چگونه توجیه می کنید؟..................318
آیا احادیث دوازده خلیفه نزد شیعه ضعیف السند وغیر معتبر است؟..................319
احادیث دوازده خلیفه چگونه بر وجود امام زمان دلالت دارد؟..................321
احادیث دوازده خلیفه با حدیث الخلافة بعدی ثلاثون عاما چگونه قابل جمع است؟..................322
احادیث سیزده امام چگونه قابل توجیه است؟..................323
غیبت صغری..................325
مبدأ غیبت صغری از چه زمانی به حساب می آید؟..................327
حکمت غیبت صغری قبل از غیبت کبری چه بوده است؟..................327
امتیاز عصر غیبت صغری بر غیبت کبری چیست؟..................328
آیا خداوند برای امامت حضرت مهدی زمینه سازی کرده است؟..................329
برای غیبت امام مهدی چه زمینه سازی از جانب امامان انجام گرفت؟..................329
آیا رسول اکرم خبر از غیبت امام زمان داده است؟..................329
آیا امام علی به غیبت حضرت مهدی اشاره کرده است؟..................330
آیا امام حسن از غیبت حضرت مهدی خبر داده است؟..................331
آیا امام حسین از غیبت فرزندش مهدی خبر داده است؟..................332
آیا امام سجاد از غیبت فرزندش مهدی خبر داده است؟..................333
آیا امام باقر از غیبت حضرت مهدی خبر داده است؟..................333
آیا امام صادق از غیبت حضرت مهدی خبر داده است؟..................334
آیا امام کاظم از غیبت حضرت مهدی خبر داده است؟..................335
آیا امام رضا از غیبت حضرت مهدی خبر داده است؟..................336
آیا امام جواد از غیبت حضرت مهدی خبر داده است؟..................336
آیا امام هادی از غیبت حضرت مهدی خبر داده است؟..................337
آیا امام عسکری برای غیبت فرزندش مهدی زمینه سازی نموده است؟..................337
امام مهدی برای اثبات وجود خود در عصر غیبت صغری چه تدابیری اندیشید؟..................339
امام زمان چه تدابیری برای اختفای خود از دشمنان داشته است؟..................340
سفیران..................343
سفیر اول امام مهدی چه کسی بوده وچه موقعیتی داشته است؟..................345
آیا روایتی که تصریح به سفارت عثمان بن سعید دارد ضعیف السند نیست؟..................346
آیا موضوع غیبت امام زمان ساخته عثمان بن سعید است؟..................347
سفیر دوم امام زمان چه کسی بوده وچه موقعیتی داشته است؟..................348
سفیر سوم امام زمان چه کسی بوده وچه موقعیتی داشته است؟..................349
سفیر چهارم امام زمان چه کسی بوده وچه موقعیتی داشته است؟..................351
نیابت چهار سفیر حضرت چگونه اثبات می گردد؟..................352
ارتباط نواب اربعه با شیعیان چگونه بوده است؟..................353
وظایف ومسئولیت های نواب اربعه چه بوده است؟..................354
ملاک ومعیار انتصاب نواب اربعه چه بوده است؟..................356
چه عواملی باعث شد برخی ادعای سفارت دروغین از طرف حضرت نمایند؟..................357
مدعیان دروغین سفارت چه کسانی بوده اند؟..................358
آیا امام زمان غیر از سفرا وکیل نیز داشته است؟..................359
چه مصلحتی در وجود وکلای ناحیه مقدسه بوده است؟..................359
سازمان وکالت چه وظایف ومسئولیت هایی را برعهده داشته است؟..................360
توقیعات..................361
توقیع به چه معناست؟..................363
نقش سفیر در توقیعات چه بوده است؟..................363
در چه مدت زمانی توقیع از طرف حضرت صادر می شده است؟..................364
آیا توقیعات به خط خود حضرت مهدی بوده است؟..................365
چه مقدار توقیع از ناحیه مقدسه صادر شده است؟..................366
غیبت کبری..................371
عصر غیبت کبری چه خصوصیات ویژه ای دارد؟..................373
غیبت حضرت مهدی به چه کیفیتی است؟..................374
با توجه به فراگیری ظلم وفساد در عالم چرا امام ظهور نمی کند؟..................375
چرا امام زمان خود را برای مؤمنان مورد وثوق ظاهر نمی سازد؟..................375
مقصود از نیابت عامه در عصر غیبت کبری چیست؟..................376
چه کنیم تا مردم به سوی امام زمان جذب شوند؟..................378
راه رسیدن به لقای حضرت مهدی چیست؟..................378
چرا با شنیدن نام قائم از جا بر می خیزیم؟..................379
منظور از مهدویت نوعی وشخصی چیست؟..................379
آیا در عصر غیبت کبری نیز نامه ای از ناحیه مقدسه صادر شده است؟..................380
سند دو توقیع صادر شده از امام مهدی بر شیخ مفید چگونه قابل اثبات است؟..................381
آیا این گونه غیبت در بین انبیا هم سابقه داشته است؟..................383
چه محذوری داشت اگر امام زمان در بین مردم ظاهر می بود؟..................385
آیا خداوند نمی توانست حضرت مهدی را بدون غیبت حفظ نماید؟..................386
آیا با حضور امام زمان در بین مردم ممکن نبود که ستمگران تسلیم او گردند؟..................387
اگر امام ظاهر بود وبا ظالمان زمان خود مصالحه کرده وپیمان عدم تعرض می بست چه می شد؟..................387
فلسفه غیبت امام زمان چیست؟..................388
نظر فرقه شیخیه درباره امام زمان چیست؟..................392
جابلقا وجابرسا چه شهرهایی است؟..................393
مقصود از بدن هور قلیائی چیست؟..................394
چه اشکالاتی نسبت به اعتقاد شیخیه درباره کیفیت وجود امام زمان در عصر غیبت وجود دارد؟..................395
اینکه حضرت زهرا الگوی حضرت مهدی است یعنی چه؟..................396
دعا برای تعجیل فرج چه تأثیری در فرج شیعیان دارد؟..................397
وجود امام زمان در رفع بلا چه تأثیری دارد؟..................398
حکم کسی که منکر امام زمان است چیست؟..................399
وظیفه کلی ما در عصر غیبت نسبت به امام زمان چیست؟..................399
چه تناسبی بین خورشید پشت ابر وغیبت امام زمان وجود دارد؟..................400
آیا ما در عصر فترت قرار داریم؟..................401
حضرت مهدی در عصر غیبت چه کارهایی را انجام می دهند؟..................402
آیا موضوع غیبت با وظیفه هدایت گری امام سازگاری دارد؟..................403
با غیبت امام زمان چگونه می توان امام زمان خود را شناخت؟..................405
به چه دلیل این زمان آخرالزمان است؟..................405
چگونه ممکن است که امام در میان ما باشد ولی او را نشناسیم؟..................407
چه کنیم که ایمانمان به وجود حضرت مهدی بیشتر شود؟..................408
امام زمان چگونه در عصر غیبت مردم را هدایت می کند؟..................408
جشن های میلاد چه آثاری دارد؟..................409
چگونه می توان دیدار صالحان با امام مهدی را اثبات نمود؟..................410
چگونه می توان عشق به امام زمان را در دل مردم زنده کرد؟..................410
آیا امام زمان به تمام نقاط جهان سر می زنند؟..................411
معنای بقیة الله که از القاب حضرت است چیست؟..................412
چرا وقتی عده ای امام زمان را می بینند از ابتدا او را نمی شناسند؟..................413
چرا برای امامان دیگر غیبت مقرر نگردیده است؟..................414
چرا ما نمی توانیم خدمت امام خود برسیم؟..................414
با چه شرایطی می توان عاشق واقعی امام زمان بود؟..................415
علت تأخیر فرج حضرت مهدی چیست؟..................416
آیا حدیث لو أدرکته لخدمته أیام حیاتی دلیل برتری امام زمان بر سایر ائمه است؟..................417
چرا اگر امام زمان خود را نشناسیم به مرگ جاهلی از دنیا رفته ایم؟..................417
وظیفه ما برای نزدیک شدن ظهور چیست؟..................418
آیا گناهان شیعیان سبب تأخیر در ظهور می شود؟..................418
صدقه دادن به جهت سلامتی امام زمان چه حکمی دارد؟..................419
چرا با وجود فساد در جهان حضرت ظهور نمی کنند؟..................419
آیا از وقت ظهور اطلاع دادن صحیح است؟..................420
آیا عریضه نویسی به امام زمان مدرک معتبری دارد؟..................420
آیا قیام قبل از ظهور حجت صحیح است؟..................421
سرداب مقدس..................423
آیا امام زمان در عصر غیبت در سرداب خانه خود مخفی وغایب شده است؟..................425
مکان حضرت مهدی در عصر غیبت کبری کجا است؟..................427
آیا امام زمان از سرداب مقدس ظهور خواهد کرد؟..................428
تکالیف عصر غیبت..................429
مؤمنین چه تکالیفی در عصر غیبت نسبت به امام زمان دارند؟..................431
حسب ونسب امام مهدی..................435
مشخصات ظاهری حضرت چیست وآیا کسی می تواند خودش را به صورت حضرت درآورد؟..................437
آیا نام بردن اسم حضرت (محمد) جایز است؟..................438
آیا مهدی از اولاد ونسل عباس است؟..................440
آیا مهدی همان عیسی بن مریم است؟..................442
به حدیث: اسمه اسمی واسم ابیه اسم ابی چگونه پاسخ می گویید؟..................443
به حدیث: المهدی من ولد الحسن چگونه پاسخ می گویید؟..................444
ملاقات با امام مهدی در غیبت کبری..................447
آیا تشرف به لقای امام زمان در عصر غیبت کبری ممکن است؟..................449
چه کسانی از علما قائل به جواز وامکان تشرف بوده اند؟..................449
آیا رؤیت وملاقات حضرت در عصر غیبت با حکمت غیبت منافات دارد؟..................451
در صورت امکان رؤیت در عصر غیبت کبری چه فرقی بین این غیبت با غیبت صغری است؟..................451
مطابق توقیع امام زمان به علی بن محمد سمری آیا در عصر غیبت کبری ملاقات حضرت ممنوع است؟..................452
آیا قبول امکان ملاقات در عصر غیبت سبب رواج مدعیان دروغین وعوام فریبی نمی شود؟..................453
آیا می توان طبق قاعده سد ذرایع ادعای ملاقات با حضرت را دروغ دانست؟..................454
مطابق برخی از روایات حضرت مهدی در عصر غیبت شناخته نمی شود پس آیا رؤیت ممکن نیست؟..................454
آیا امتحان مردم در عصر غیبت با قول به ملاقات منافاتی ندارد؟..................455
چه کسانی به ملاقات حضرت در غیبت کبری مشرف شده اند؟..................455
کیفیت ملاقات مردم با حضرت مهدی چگونه است؟..................456
امام زمان چه اهداف کلی وعمومی در ملاقات های خود دارد؟..................457
امام زمان چه اهداف خاصی از ملاقات با مردم داشته است؟..................458
آیا ممکن است کسی در ملاقاتش با حضرت مهدی او را بشناسد؟..................459
وظیفه ما نسبت به کسانی که مدعی دائمی یا غالبی رؤیتند چیست؟..................460
آیا اصرار والحاح به جهت ملاقات با حضرت مطلوب است؟..................460
مسجد مقدس جمکران..................463
مستند ساختمان مسجد جمکران چیست؟..................465
مدرک نماز خاص مستحبی در مسجد جمکران چیست؟..................466
آیا سند قضیه بنای مسجد جمکران معتبر است؟..................466
چرا در کتاب تاریخ قم که پنج باب دارد اثری از قضیه جمکران نیست؟..................467
از آنجا که کتاب مونس الحزین کتاب معروفی از صدوق نیست لذا چگونه می توان قضیه را ثابت نمود؟..................467
چرا کتاب مونس الحزین به شیخ صدوق نسبت داده شده است؟..................468
مسجد جمکران از چه اهمیت ویژه ای برخوردار است؟..................469
آیا چهل بار رفتن به جمکران برای قضای حاجت مدرکی دارد؟..................470
آیا شب چهارشنبه به مسجد جمکران رفتن مدرکی دارد؟..................472
آیا اگر کسی چهل شب چهارشنبه به جمکران مشرف شود به زیارت آقا نایل می گردد؟..................472
اگر امام زمان به همه جا احاطه دارد پس چرا به جمکران می رویم؟..................473
مسجد سهله چه ارتباطی با حضرت مهدی دارد؟..................474
در مورد حضور در مسجد سهله چه سفارشی شده است؟..................474
آیا در مورد حضور در مسجد سهله در شب چهارشنبه مدرکی وجود دارد؟..................475
ازدواج امام مهدی..................477
آیا طبق قاعده امام زمان ازدواج کرده است؟..................479
آیا قول به عدم ازدواج حضرت با سنت محمدی منافات دارد؟..................480
در صورت قول به عدم ازدواج به روایت مفضل بن عمر چگونه پاسخ می دهید؟..................480
آیا روایت احمد بن محمد بن یحیی انباری بر ازدواج امام زمان دلالت دارد؟..................481
آیا قصه جزیره خضرا دلالت بر ازدواج حضرت دارد؟..................482
در برخی از روایات بر اهل وعیال حضرت اشاره شده آیا این دلالت بر ازدواج دارد؟..................483
آیا کنیه اباصالح دلالت بر ازدواج حضرت دارد؟..................483
دعای ندبه..................485
آیا دعای ندبه نزد علما معتبر است؟..................487
راه تشخیص روایت صحیح از غیر صحیح چیست؟..................488
نظر بزرگان علما درباره دعای ندبه چیست؟..................489
چه کسانی دعای ندبه را نقل کرده اند؟..................490
راوی دعای ندبه که معاصر امام نبوده چگونه دعا را نقل می کند؟..................491
محمد بن مشهدی راوی با واسطه دعای ندبه کیست؟..................491
محمد بن علی بن ابی قره راوی دیگر دعای ندبه کیست؟..................492
ابن مشهدی دعای ندبه را چگونه از محمد بن ابی قره نقل کرده است؟..................492
آیا درباره محمد بن حسین بن سفیان بزوفری معروف به ابن مشهدی توثیقی رسیده است؟..................493
دعای ندبه از کدامین امام است؟..................493
آیا دعای ندبه انشای برخی از علمای شیعه است؟..................494
چه ارتباطی بین امام زمان با کوه رضوی وذی طوی است؟..................495
چرا اسامی تمام امامان در این دعا ذکر نشده است؟..................496
آیا جمله وعرجت بروحه مخالف با معراج جسمانی است؟..................497
چه تألیفاتی درباره دعای ندبه نوشته شده است؟..................498
چه دعاهایی در عصر غیبت امام زمان درباره حضرت مستحب است؟..................499
در چه مکان هایی سفارش دعا برای امام زمان شده است؟..................500
فلسفه توسل به امام زمان چیست؟..................501
آیا دعا برای ظهور حضرت مهدی با نهی از عجله در ظهور منافات دارد؟..................502
آیا اگر کسی چهل روز دعای عهد بخواند از یاران امام مهدی خواهد شد گرچه انسان بدی باشد؟..................503
طول عمر..................505
آیا مسأله طول عمر امام زمان مورد اعتراض اهل سنت واقع شده است؟..................507
آیا خداوند می تواند عمر کسی را به این حد طولانی کند؟..................508
آیا طول عمر به این حد از حیث علمی امکان دارد؟..................509
آیا طول عمر امکان عملی داشته است؟..................511
آیا در روایات اهل سنت به طول عمر اشخاص اشاره شده است؟..................511
آیا کسانی در امت های پیشین عمر طولانی داشته اند؟..................512
آیا طول عمر امکان فلسفی ومنطقی دارد؟..................513
علایم ظهور..................515
چه آثاری در نقل علایم ظهور است؟..................517
چه فرقی بین علایم ظهور وشرایط ظهور است؟..................518
آیا علایم ظهور با احادیث نفی توقیت منافات دارد؟..................519
آیا اعلان علایم وشرایط ظهور سبب اطلاع دشمنان از اسرار سیاسی است؟..................519
آیا علایم ظهور متعلق بدا واقع می شود؟..................520
چه راه صحیحی در بررسی علایم ظهور پیشنهاد می کنید؟..................521
آیا روایات علایم ظهور اشکال سندی ومتنی دارد؟..................522
مقصود از نفس زکیه که قبل از ظهور کشته خواهد شد کیست؟..................523
مسیح دجال کیست؟..................524
سفیانی کیست؟..................524
معرکه هرمجدون چیست؟..................525
مقصود از مسیحیت صهیونیستی چیست؟..................527
مقصود از خسوف وکسوف که از علایم ظهور است چیست؟..................528
مقصود از صیحه وفزع آسمانی در علایم ظهور چیست؟..................529
مقصود از ندای آسمانی در علایم ظهور چیست؟..................530
مقصود از خروج دجال که از علایم ظهور به حساب آمده چیست؟..................531
قرآن وظهور موعود جهانی..................535
آیه وعد چگونه بر ظهور موعود جهانی دلالت دارد؟..................537
آیه ارسال رسول چگونه بر ظهور امام زمان دلالت دارد؟..................539
آیه وراثت چگونه بر ظهور امام زمان دلالت دارد؟..................540
آیه استضعاف چگونه بر ظهور حضرت مهدی دلالت دارد؟..................541
آیه ارتداد چگونه بر ظهور امام زمان دلالت دارد؟..................543
آیه قتال چگونه بر ظهور حضرت مهدی دلالت دارد؟..................544
ابتدای ظهور..................545
از کجا که مهدی موعود ظهور نکرده باشد؟..................547
امام زمان چگونه از زمان مناسب ظهور خود آگاهی می یابد؟..................547
حکمت معین نبودن وقت ظهور حضرت چیست؟..................549
آیا تعیین وقت ظهور صحیح است؟..................551
آیا جمله کما ملئت ظلماً وجوراً با صالح بودن مردم منافات دارد؟..................552
معنای ظهور امام زمان چیست؟..................552
مراد از ظهور اصغر واکبر چیست؟..................553
چه عواملی زمینه ساز حکومت واحد جهانی است؟..................553
ظرفیت کلی برای ظهور حضرت مهدی چیست؟..................554
امام زمان در ظاهر با چه سنی ظهور می کنند؟..................555
خصوصیات جسمی امام زمان هنگام ظهور چگونه است؟..................556
آیا علایم قریب برای ظهور با اینکه حضرت به طور ناگهانی ظهور می کند منافات دارد؟..................557
خداوند متعال چه عنایتی به جهت پیروزی حضرت مهدی هنگام ظهور انجام خواهد داد؟..................558
اولین مکانی که حضرت در آنجا ظهور می کند کجاست؟..................560
حضرت مهدی بعد از ظهور چه عملی انجام می دهند؟..................560
اول کسی که با حضرت مهدی بیعت می کند چه کسی است؟..................561
آیا جبرئیل بعد از وفات رسول خدا عهد کرده که بر زمین نازل نشود؟..................562
مقصود از اصلاح امر حضرت مهدی در یک شب چیست؟..................563
غلبه بر جهان با یاران اندک چگونه ممکن است؟..................564
آیا پیروزی حضرت مهدی بر مخالفان وگسترش حکومتش همراه با اعجاز است؟..................565
آیا حضرت مهدی با شمشیر قیام خواهد کرد؟..................567
کشتاری که در روایات مهدویت به آن اشاره شده به چه وقتی اشاره دارد؟..................569
حجم کشتارها وخونریزی ها در هنگام قیام حضرت مهدی چه مقدار است؟..................570
مطابق روایات شیعه قتل ها در چه وقتی خواهد بود؟..................571
با امکان هدایت بشر از راه دعوت اخلاقی وتربیت انسانی چرا امام زمان از شمشیر استفاده می کند؟..................575
شیوه ورفتار امام زمان با ظالمان ودشمنان چگونه خواهد بود؟..................576
آیا بیشتر قتل ها که توسط حضرت انجام می گیرد از مسلمانان است؟..................577
آیا امام زمان بعد از ظهور با اعراب به جنگ برمی خیزد؟..................578
اینکه امام زمان هنگام ظهور بر عرب شدید است به چه معناست؟..................579
آیا امام زمان در مقابله خود با منحرفان از منحرفان شیعه شروع می کند؟..................580
وظایف حضرت عیسی بعد از نزول از آسمان چیست؟..................581
حضرت عیسی بعد از نزول به چه شریعتی عمل می کند؟..................582
منجی ورهبر در حکومت عدل توحیدی جهانی کیست؟..................582
زندگانی حضرت عیسی بعد از نزول چه مقدار است؟..................585
اصحاب امام مهدی..................587
عدد اصحاب خاص امام زمان بعد از ظهور چند نفر است؟..................589
آیا امام زمان غیر از سیصد وسیزده نفر اصحاب دیگری نیز دارند؟..................589
اصحاب حضرت مهدی چگونه وارد مکه می شوند؟..................590
اصحاب امام زمان از چه کشورهایی هستند؟..................592
آیا در میان اصحاب امام زمان عرب وجود ندارد؟..................592
آیا در میان اصحاب امام زمان زن نیز وجود دارد؟..................593
آیا یاران زن حضرت از جمله سیصد وسیزده نفرند؟..................594
اگر اسامی اصحاب حضرت از ابتدا مشخص شده چگونه ما می توانیم خود را از اصحاب او قرار دهیم؟..................595
آیا با امام زمان از روی اکراه بیعت می شود؟..................595
چه کسانی با حضرت مهدی بیعت خواهند کرد؟..................596
امام زمان با اصحاب خود بر سر چه اصولی پیمان می بندد؟..................597
اصحاب امام زمان در شجاعت چگونه اند؟..................598
آیا اصحاب حضرت مهدی از منطقه خاصی هستند؟..................598
اصحاب حضرت مهدی چه ویژگی هایی دارند؟..................599
چگونه می توان با سیصد وسیزده نفر دنیا را تسخیر کرد؟..................600
وزیران دولت حضرت مهدی غالباً از چه قشری هستند؟..................601
بیشتر یاران حضرت از شرق هستند چگونه با عقب ماندگی شرق می توان بر غرب پیروز شد؟..................601
کارگزاران دولت حضرت مهدی چه کسانی هستند؟..................604
آیا در میان این همه مسلمان وشیعه سیصد وسیزده نفر یار برای حضرت وجود ندارد؟..................603
تاریخ بعد از ظهور..................605
آیا در عصر ظهور همه یک عقیده ومرام خواهند داشت؟..................607
امام مهدی با کدام دین بر عالم حکومت می کند؟..................608
آیا در دولت حضرت مهدی جز مسلمان روی زمین باقی نمی ماند؟..................609

در عصر ظهور کدامین مذهب حاکم است؟..................611
حضرت مهدی بعد از ظهور با انحرافات فکری چگونه برخورد خواهد کرد؟..................612
آیا حکومت امام مهدی نژادی است؟..................614
آیا نوع حکومت حضرت مهدی همانند سایر حکومت ها است؟..................616
امام زمان در مقابله با ستمگران واجرای حدود واحکام الهی چگونه رفتاری دارند؟..................618
آیا در عصر ظهور زندگی بشر سامان می یابد؟..................618
سرلوحه برنامه های حضرت مهدی چیست؟..................619
چه عواملی در موفقیت حضرت مهدی در گسترش عدل تأثیر گذار است؟..................621
سیره عملی وروش شخصی حضرت مهدی بعد از ظهور چگونه است؟..................622
وضعیت امنیت اجتماعی در عصر ظهور چگونه است؟..................622
در عصر ظهور رشد عقلی وتکامل علمی انسان چگونه است؟..................623
عصر ظهور حضرت مهدی از حیث رشد تربیتی چگونه است؟..................624
حضرت مهدی در تقسیم اموال چگونه رفتار خواهد کرد؟..................625
وضعیت مردم در عصر ظهور از حیث رفاه اقتصادی چگونه است؟..................625
کثرت اموال در عصر ظهور از چه راهی حاصل می شود؟..................627
در عصر ظهور وضع مساجد چگونه خواهد بود؟..................628
آیا حضرت مهدی بعد از ظهور مسجد الحرام ومسجد النبی را تغییر خواهد داد؟..................629
آیا امام زمان بعد از ظهور از ابوبکر وعمر انتقام خواهد گرفت؟..................630
چرا امام زمان بعد از ظهور به حکم داوود عمل می کند؟..................631
امام زمان یأتی بدین جدید یعنی چه؟..................633
امام زمان یأتی بسلطان جدید یعنی چه؟..................635
امام زمان به امر جدید قیام می کند یعنی چه؟..................635
امام زمان یأتی بقضاء جدید یعنی چه؟..................636
امام زمان یأتی بسنة جدیدة یعنی چه؟..................637
آیا امام مهدی قیام کننده به کتاب جدید است؟..................637
حکمت مشارکت حضرت مسیح در حکومت عدل جهانی چیست؟..................638
با وجودی که حضرت عیسی پیامبر است چرا ریاست حکومت جهانی برای حضرت مهدی است؟..................639
حضرت مهدی با یهود ونصارا چگونه رفتار خواهد کرد؟..................640
بین ظهور امام زمان وبرپایی قیامت چه مقدار فاصله است؟..................640
اگر حکومت حضرت حکومت عدل جهانی است پس چرا به شهادت می رسد؟..................641
آیا در حکومت حضرت مهدی تمام مردم اصلاح خواهند شد؟..................643
مقر حکومت امام مهدی بعد از ظهور کجاست؟..................643
اگر در عصر ظهور عقل ها کامل می گردد دیگر چه احتیاجی به امام می باشد؟..................644
آثار وبرکات ظهور حضرت چیست؟..................645
آیا امام زمان بعد از ظهور تکنولوژی کنونی را گسترش می دهد؟..................645
چه علاماتی در عصر ظهور حضرت اتفاق خواهد افتاد؟..................646
چگونه یک فرد می تواند عهده دار یک تحول بسیار بزرگ گردد؟..................646
اگر باید امام را امام دیگر غسل دهد حضرت را چه کسی غسل خواهد داد؟..................647
مدت حکومت عدل جهانی توحیدی..................649
مقتضای قاعده عمومی در رابطه با مدت حکومت عدل توحیدی امام زمان چیست؟..................651
مفاد روایات در مورد مدت حکومت حضرت مهدی چیست؟..................652
روایات مختلف در مورد مدت حکومت حضرت مهدی را چگونه توجیه می کنید؟..................653
وسعت حکومت حضرت مهدی چه مقدار است؟..................655
مطابق قواعد مدت حیات بشریت بعد از ظهور چه مقداری باید باشد؟..................656
رجعت..................657
رجعت به چه معنا می باشد؟..................659
سابقه اعتقاد به رجعت از چه زمانی است؟..................659
آیا رجعت از ضروریات تشیع است؟..................660
چرا متکلمین بحث از رجعت را در علم کلام مطرح می کنند؟..................661
درباره رجعت چه دیدگاه هایی وجود دارد؟..................662
آیا دلیل عقلی بر ضرورت رجعت وجود دارد؟..................662
آیا قرآن به رجعت کسانی به این دنیا اشاره نموده است؟..................664
چه آثاری بر اعتقاد به رجعت مترتب است؟..................666
آیا رجعت با عقل وفلسفه سازگاری دارد؟..................666
آیا اعتقاد به رجعت برگرفته از یهود است؟..................668
آیا تمام احادیث رجعت از طرق شیعه وارد شده است؟..................668
آیا قول به رجعت مستلزم تناسخ باطل است؟..................669
آیا قرآن مخالف قول به رجعت است؟..................669
آیا رجعت عمومی وهمگانی است؟..................670
آیا در عصر ظهور بانوان نیز رجعت می کنند؟..................671

پیشگفتار

بحث مهدویت از بحث های ریشه دار اسلام، به ویژه مذهب اثنی عشری است. این بحث که نشان دهنده عظمت اسلام وبقا وجاودانگی احکام ان است، نه تنها در اسلام که در همه ادیان مطرح شده ومسئله نجات ومنجی از مسائل اساسی ادیان در طرح ارمان های دینی بوده است. البته در ادیان غیر الهی وفرق ومکاتب غیر دینی نیز، این مقوله تحت عنوان موعود، با معرفی منجی ونشان دادن ابعاد جامعه ارمانی موعود رخ نموده است.
بحث موعود از ریشه دارترین بحث ها در طول تاریخ زندگی بشر بوده است، به طوری که کتب مقدّس ومذهبی ادیان ونیز اثار قبل وبعد از اسلام به وضوح بر اصالت ان شهادت داده اند وبالاتر اینکه اگر در طول تاریخ، شبهاتی پیرامون ان مطرح شده، خود نشان دهنده ترسیخ این مسئله در بین جوامع مختلف بوده است. تمامی ادیان ومکاتب، اقدام به ترسیم ابعاد وشاخصه های این مسئله نموده اند؛ ولی در بیان وتوضیح ابعاد مختلف موعود، بحث کامل صورت نگرفته وهر یک از زاویه خاصّی به ان نگریسته اند؛ ولیکن قدر مشترک تمام دیدگاه ها، شهادت به ظهور نیک مردی دارد که جامعه پوسیده را به حیات طیبه می خواند وابر ظلم وجهالت را کنار زده تا خورشید علم ومعرفت وعدل واحسان ودر یک کلمه تمامی حقیقت اشکار شود ومردم در پرتو نور فروزان ان به تعادل ورشد ولقای پروردگار نایل ایند وزمین وزمان به تعادل وقوام دست یابد.
علمای اسلام با عنایت به چشمه لایزال وحی وکلام جاوید معصومین (علیهم السلام) تعریف جامعی از موعود ومنجی وجامعه موعود وبیان اوصاف وشمایل ان قطب عالم امکان،

ارائه کرده وبا توجه به اسناد نقلی، تاریخی وگاه عقلی، معارف مهدویت را تبیین کرده اند ودر طول تاریخ به سؤالاتی پیرامون موعود جواب داده وتاکنون با تحریر کتب ورسالات ومقالات متعدد، جهت تنویر افکار امت اسلام اقدامات لازم را انجام داده اند. با این حال، مسائلی هست که علت ومبنای تدوین این کتاب شده که در زیر به ان اشاره می شود.
1 - در طول تاریخ اسلام سؤالات وشبهات مختلفی درباره مهدویت مطرح شده وعلمای اسلام در قالب های مختلف به ان جواب داده اند ولیکن جواب ها قبل از اینکه عقلی باشد، عمدتا نقلی یا تاریخی بوده است. بر این اساس کتب حدیثی وتا حدودی تاریخی به منظور تبیین حقایق مهدویت تدوین گردیده است که از کتب حدیثی می توان به کتاب (الغیبه) شیخ طوسی وکتاب (کمال الدین) شیخ صدوق واز متاخرین به کتاب (المهدی) سید صدر الدین صدر و(نجم الثاقب) محدث نوری واز کتب تاریخی می توان به (موسوعة الامام المهدی) سید محمّد صدر اشاره کرد.
2 - از انجا که در عصر حاضر، شبهات مطرح شده بیشتر جنبه کلامی دارد، بدیهی است که جوابِ به انها می طلبد که مباحث با دلایل عقلی همراه باشد وسپس با استفاده از دلایل تاریخی ونقلی مساله مهدویت به صورت شفاف بیان شود.
3 - البته عده ای در مقابل شبهات، اقدام به دادن جواب عقلی وکلامی وپاسخی جامع وکلامی نموده اند که خلا مذکور را تا حدی پر می کند، ولی این کتاب ها نیز فاقد تمامی شبهات عصر حاضر می باشد که در این زمینه می توان به کتاب ارزشمند (بحث حول المهدی) تالیف متفکر بزرگ شهید سید محمّد باقر صدر اشاره کرد که در عین اختصار، مباحث کلامی متقن ومطلوبی را دربر دارد.
4 - بدیهی است که دشمنان اسلام در تهاجم فرهنگی از نقاط ضعف شروع می کنند ودر بحث مهدویت سعی دارند از ناحیه ای به این بحث ضربه بزنند که خاکریزهای ما در ان نقطه محکم نیست واز انجا که بعد از انقلاب اسلامی حملات دشمن به ساحت مقدّس

اسلام بالاخص بحث مهدویت بیشتر شده، بر علما واهل قلم فرض است که تلاش خود را در جهت تقویت بنیه های دینی بیش از هر زمان دیگر توسعه داده تا در مقابل یورش کلامی دشمن بتوانند از طریق بحث های عقلی وکلامی جواب دندان شکنی به انها بدهند.
طرح حاضر براین اساس شکل گرفته ودر ان سعی شده که مباحث مهدویت به صورت ریشه ای با دلایل نقلی، عقلی وتاریخی مورد نقد وبررسی قرار گیرد وتمامی دلایل وشبهات دشمن را که سعی دارد از ان ناحیه، هویت بحث را تضعیف کند، مخدوش نماید.
ویژگی طرح حاضر، بررسی مسائل مهدویت از دیدگاه کلامی است وسعی شده اصول اساسی این بحث به صورت شفاف با دلایل مختلف به ویژه دلیل عقلی، ارائه وقلمرو بحث طوری ترسیم شود که زمینه تمامی شبهات پیرامون مهدویت، از بین برود. البته برای سهولت دسترسی به مباحث واستفاده اهل علم وعموم از این مباحث، به صورت سؤال وپاسخ مطرح شده تا ره توشه ای برای کسانی که درصدد پاسخ به سؤالات در زمینه مهدویتند باشد.
امید است این حرکت مورد توجه امام زمان (علیه السلام) قرار گرفته وبرای جویندگان حق وحقیقت سودمند باشد. از همه علما واندیشمندان می خواهم تا کاستی ها را بر من ببخشایند وعیوب این نوشتار را متذکر شوند. در پایان از کلّیه کسانی که با اینجانب همکاری داشته ودر اماده شدن این کتاب مرا یاری کرده اند خصوصا حضرت حجّة الاسلام والمسلمین حسین احمدی مسؤول انتشارات مسجد مقدس جمکران که در مراحل مختلف مشوق این جانب بودند، کمال تشکر را دارم وپاداش همه انان را از خداوند متعال خواستارم.

علی اصغر رضوانی کاشانی
شب بیست وسوم رمضان المبارک 1425

شک وشبهه

آیا ایجاد شک وشبهه در مسائل اعتقادی صحیح است؟
مسلّما انچه در ابتدا به نظر می رسد این است که شک در دین، بد بوده ونشانه سیاهی قلب است؛ زیرا هدف این است که انسان به یقین برسد. ایمان بایستی توام با یقین باشد. ولی شک وشبهه در جایی که دالان ومعبر خوبی برای رسیدن به ایمان ویقین باشد پسندیده است. ایمان چیزی است که انسان باید به ان دسترسی پیدا کند، امّا این ایمان از همان ابتدا در انسان وجود ندارد، زیرا تا شک نکند به یقین نمی رسد. قران می خواهد که در اعتقادات وراثتی انسان شک ایجاد کند تا او را به یقین برساند. لذا می فرماید: (اوَ لَوْ کانَ اباؤُهُمْ لا یعْقِلُونَ شَیئا وَلا یهْتَدُونَ)؛(1) (آیا بایست انها تابع پدران باشند در صورتی که انها بی عقل ونادان بودند).
شهید مطهری می فرماید: (... اگر این تشکیکات وارد جامعه نشود خطر است. اگر وارد نشود کم کم مردم ان حالت دینی شان رو به تحجّر، ونه تحجّر که رو به عفونت می رود. درست مثل اب کاملا صافی که ان را در حوض قرار می دهیم واگر مدتی بماند می گندد. اگر در مردم یک حالت ارامشی باشد وبر معتقدات دینی ومذهبی تازیانه شک نخورد در ان صورت عوام پیشتاز ان معتقدات می شوند. وقتی عوام پیشتاز بشوند دائم از خودشان چیزی می سازند...).(2)

-----------------

(1) سوره بقره، ایه 170.
(2) فصلنامه مطهّر، شماره صفر، ص 34و35.

ولی برخی شک ها نوعی بیماری است، مانند وسوسه، شک کثیرالشک در نماز، وضو وسایر عبادات وطهارت ونجاست. این گونه شک ها وشبهه ها نوعی بیماری ومرض است. زیاد شک کردن نوعی بیماری است.
آیا خداوند ضمانت کرده شخص حقیقت جو را به حقیقت برساند؟
انسان ها در دوران زندگی خود معمولا از نظر شک وشبهه دچار بحران می شوند، اینجا است که انسان وضع حسّاسی پیدا می کند، مخصوصا هنگامی که با مجموعه ای از افکار وعقاید وارای مخالف محیط خود وگاهی نیز با تبلیغات از راه های گوناگون مواجه گردد. لذا اگر واقعا حقیقت جو باشد خداوند او را راهنمایی خواهد کرد. خداوند متعال می فرماید: (وَالَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِینَّهُمْ سُبُلَنا)؛(3) (وکسانی که در راه ما جهاد وکوشش کنند البته ما انها را به راه هایمان هدایت خواهیم کرد).
ولی این بدان معنا نیست که علما ودانشمندان هیچ وظیفه ای ندارند، بلکه وظیفه سنگینی بر دوش انان است وباید به هر نحو ممکن توجیه گر عقلایی شک ها وشبهه ها باشند تا مردم خصوصا نسل جوان به سر منزل یقین برسند.
وظیفه ما در برابر شبهات چیست؟
برخی معتقدند انسان در هر سنّ ومعلوماتی که باشد بی هیچ قید وشرطی می تواند به هر سخنی گوش فرا دهد. اینان به ایه شریفه: (فَبَشِّرْ عِبادِ – الَّذِینَ یسْتَمِعُونَ القَوْلَ فَیتَّبِعُونَ احْسَنَهُ)؛(4) تمسک می کنند. در صورتی که ایه شریفه در مورد

-----------------

(3) سوره عنکبوت، ایه 69.
(4) سوره زمر، ایه 17و18.

اندیشمندان وصاحب نظرانی است که قدرت وتوان تشخیص (قول احسن) را دارند نه هر کسی، در هر سن وسال وسطحی از معلومات می تواند این چنین باشد. چنان که در ادامه ایه شریفه می فرماید: (اولئِکَ الَّذِینَ هَداهُمُ الله وَاوُلئِکَ هُمْ اولُوا الالْبابِ)؛(5) (انان کسانی اند که خدا هدایتشان کرده وانان خردمندان وصاحبان مغز وعقل اند).
بنابراین تا وقتی که انسان اعتقادهایش را از منابع موثّق ومعتبر محکم نکرده وقدرت پاسخگویی به شبهات را ندارد، نباید در این وادی قدم بگذارد. انسان باید زمان شناس باشد، برای حال واینده اش برنامه ریزی کند؛ نه اینکه بنشیند وهنگامی که با شبهات بنیان کن وتبلیغات مسموم روبه رو شد به فکر چاره ای بیفتد، بلکه مانند واکسنی که برای پیشگیری امراض به کودکان تزریق می کنند ما نیز با طرح شبهات وجواب انها به طور فشرده اطلاعی از انها داشته باشیم تا هنگام مواجهه با مخالفان خود را نباخته وتوان جواب گویی را داشته باشیم.
امام صادق (علیه السلام) فرمود: (العالم بزمانه لا تهجم علیه اللوابس)؛(6) (کسی که زمان شناس است شبهات بر او هجوم نخواهد اورد).
امام علی (علیه السلام) فرمود: (من عرف الایام لم یغفل عن الاستعداد)؛(7) (هر کسی که روزگار خود را شناخته وزمان شناس باشد از امادگی غافل نخواهد شد).

-----------------

(5) سوره زمر، ایه 18.
(6) کافی، ج 1، ص 27، ح 29؛ تحف العقول، ص 356؛ بحار، ج 75، ص 269، ح 109.
(7) کافی ج 8، ص 23، ح 4؛ امالی، شیخ صدوق، ص 400، ح 9؛ توحید، ص 74، ح 27؛ تحف العقول، ص 98؛ بحار، ج 74، ص 287، ح 1.

آثار بحث از مهدویت

چه آثار وفوایدی بر بحث از مهدویت در این زمان مترتب است؟
برخی بر این گمان اند که طرح وبررسی موضوع مهدویت در این زمان امری بی فایده است، زیرا این موضوع مربوط به اینده بشریت است واینده واتفاقات ان امری است مجمل ومبهم، امّا انچه وظیفه ماست اینکه به تکالیف خود در عصر وزمان خود عمل کنیم؛ زیرا هر عصر وزمانی مقتضیات خود را می طلبد...(8)
پاسخ: بحث از مهدویت در این عصر وزمان اثار وفوایدی دارد که به برخی از انها اشاره می کنیم:
1 - ارمان قیام وانقلاب مهدی (علیه السلام) یک فلسفه بزرگ اجتماعی، اسلامی است. این ارمان بزرگ گذشته از اینکه الهام بخش ایده وراه گشای به سوی اینده است، اینه بسیار مناسبی است برای شناخت ارمان های اسلامی.(9)
2 - نوید به برپایی حکومتی جهانی واسلامی ارکان وعناصر مختلفی دارد که برخی فلسفی وجهانی است وجزئی از جهان بینی اسلامی است، وبرخی فرهنگی وتربیتی است، برخی سیاسی است وبرخی اقتصادی وبرخی اجتماعی است. وبرخی انسانی یا انسانی، طبیعی می باشد.(10)

-----------------

(8) المهدی المنتظر، دکتر عداب محمود محش، ص 214.
(9) قیام وانقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ، شهید مطهری (رحمه الله)، ص 57.
(10) همان.

انسان می تواند با الگوپذیری از برنامه های جامع وفراگیر حضرت در عصر ظهور به ارمان های واقعی اسلام نزدیک شود.
3 - در طول تاریخ ودر سطح جهان، انقلاب های گوناگونی از قبیل فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و... صورت گرفته است، ولی اکثر این انقلاب ها یا در شروع موفق نبوده ویا اینکه در مواجهه با مشکلات فراوان ومقابله با دشمنان خود نتوانسته است دوام بیاورد... وتنها نگاه سبزی که شیعه به مهدویت دارد می تواند با ایجاد روحیه امید در جامعه، مردم را از ناامیدی ویاس برهاند. شیعه معتقد به امام زمانی زنده وحاضر وناظر بر اعمال خود است که او را در مواقع حساس کمک کار خواهد بود. این اعتقاد از جهت روان شناسی اثار عمیقی را در روحیه شیعیان خواهد گذاشت.
4 - از ان جهت که وقت تشکیل حکومت امام زمان (علیه السلام) مشخص نیست وهر لحظه می تواند زمان ظهور باشد، لذا وظیفه داریم که نظری به مباحث مهدویت وظهور کرده وخصوصیات عصر ظهور ووظایف خود در ان عصر را بدانیم.
5 - رسیدن به حکومت جهانی توحیدی در عصر ظهور، شرایطی دارد که برخی از انها به دست خود بشر حاصل می گردد، از ان جمله رسیدن بشر به تکامل همه جانبه ورسیدن به مستوای عالی فکری است. لذا بر ماست که ارمان های اصیل اسلامی در عصر ظهور را بدانیم تا بتوانیم هر چه بهتر در نزدیک شدن ان سهیم بوده وزمینه ساز ظهور حضرت باشیم.
6 - بحث از مهدویت تنها بحث از اموری نیست که مربوط به اینده بشریت باشد، بلکه بحث از امامت ومهدویت است، بحث از اینکه در هر زمانی باید امام معصومی موجود باشد، خواه حاضر ومشهور وخواه غایب وپنهان تا حجت ها وبینات خداوند باطل نگردد.

ولذا در روایات اسلامی از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) می خوانیم: (من مات ولم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة)؛(11) (هر کس بمیرد وپیشوای زمان خود را نشناسد مرده است از نوع مردن زمان جاهلیت).
بحث از مهدویت، بحث از غیبت وفلسفه ان واثار وبرکات وجود امام در این عصر غیبت است.
ولذا بحث از مهدویت از وظایف وتکالیف شیعه در عصر غیبت است.

-----------------

(11) شرح مقاصد، ج 5، ص 239.

فلسفه حکومت عدل جهانی

ضرورت برپایی حکومت عدل جهانی از راه فطرت چگونه قابل تبیین است؟
ایمان به حتمیت ظهور منجی عالم در فکر عموم انسان ها وجود دارد، منشا این فکر یک رشته اصول قوی ومتین است که از سرشت وفطرت اصیل انسانی سرچشمه گرفته است؛ زیرا بشر فطرتا طالب رسیدن به کمال در تمام زمینه های مربوط به خود است واو می داند که این کمال، تنها در سایه حکومت عدل توحیدی تحقق می یابد.
شهید صدر (رحمه الله) می فرماید: (اعتقاد به مهدی (علیه السلام) تنها نشانه یک باور اسلامی با رنگ خاص دینی نیست، بلکه افزون بر ان، عنوانی است بر خواسته ها وارزوهای همه انسان ها با کیش ها ومذاهب گوناگون، ونیز بازده الهام فطری مردم است که با همه اختلاف هایشان در عقیده ومذهب دریافته اند که برای انسانیت در روی زمین، روز موعودی خواهد بود که با فرارسیدن ان، هدف نهایی ومقصد بزرگ رسالت های اسمانی تحقق می یابد...).(12)
برهان فطرت را با بیان های مختلف می توان تبیین نمود:

-----------------

(12) بحث حول المهدی (علیه السلام)، ص 7و8.

بیان اول
الف. انسان در درون خود میل به حکومت عدل جهانی توحیدی را احساس می کند.
ب. این حکومت باید موجود شود؛ زیرا میل وکشش درونی از امور ذات الاضافه است که بدون مضاف الیه امکان پذیر نیست.
ج. مصداق کامل ان حکومت حضرت مهدی (علیه السلام) است.
نتیجه: حکومت عدل جهانی ضرورت دارد.
بیان دوم
الف. انسان با قطع امید از وضعیت موجود جهان احساس نوعی امید به حکومتی برتر دارد.
ب. وجود چنین امیدی دلیل بر تحقق ان در عالم خواهد بود.
نتیجه: حکومت عدل جهانی ضرورت دارد.
بیان سوم
الف. انسان فطرتا از ظلم متنفّر است.
ب. انسان انچه را که از او متنفّر است طبیعتا نابودی ان را خوش دارد.
ج. بشر، خود به تنهایی قادر بر این عمل نیست.
نتیجه: برپایی حکومتی که در ان اثری از ظلم نباشد ضرورت دارد.
آیا عدالت خواهی فطری است؟
در بین صاحب نظران بحث است که آیا میل به عدالت با قطع نظر از منافع شخصی انسان، فطری است ودر نهاد انسان وجود دارد یا خیر؟

اسلام معتقد است که در نهاد بشر عدالت خواهی وجود دارد، گرچه منافعش را نیز تامین نکند. اگر بشر خوب تربیت شود به جایی می رسد که خودش واقعا عدالت خواه می شود. برای اثبات این مطلب می توانیم مواردی را عرضه کنیم که افرادی عادل وعدالت خواه بوده اند در حالی که منافعشان هم ایجاب نمی کرده است ولی عدالت، ایده وهدف وارزویشان بوده است، بلکه عدالت را در حدّ یک محبوب دوست داشته اند وخودشان را فدای راه عدالت کرده اند.
در مقابل، اکثر فیلسوفان اروپا معتقدند که در نهاد بشر چنین قوه ونیرویی اساسا وجود ندارد، وهمین فکر است که دنیا را به اتش جنگ سوق داده ومی دهد. انان معتقدند که عدالت اختراع مردان زبون است؛ زیرا مردان ضعیف وزبون وقتی در مقابل افراد قوی قرار گرفتند چون زور نداشتند با انها مبارز کنند کلمه عدالت را اختراع کردند که عدالت خوب است وانسان باید عادل باشد. ودلیلش هم این است که همین شخص طرفدار عدالت اگر خودش زورمند شود همان کاری را خواهد کرد که ان زورمند سابق می کرد.
(نیچه)، فیلسوف معروف المانی می نویسد: (چقدر زیاد اتفاق افتاده که من خندیده ام وقتی دیده ام ضُعفا دم از عدالت وعدالت خواهی می زنند. نگاه می کنم می بینم اینها که می گویند عدالت، چون چنگال ندارند. می گویم: ای بیچاره! تو اگر چنگال می داشتی هرگز چنین حرفی را نمی زدی).
این گروه خود نیز بر دو دسته اند: یک دسته می گوید: عدالت را به عنوان یک ارزو نباید به دنبالش رفت، بلکه باید به دنبال قوت ونیرو رفت. وگروهی دیگر معتقدند که به دنبال عدالت باید رفت از ان جهت که منافع فرد در ان است نه از جهت مطلوبیت ذاتی ان. برتراند راسل فکرش چنین است.
ولی از همه این اقوال که بگذریم هنگامی که به فطرت خود باز می گردیم درمی یابیم که موضوع عدالت خواهی از امور فطری بشر است.

فطری بودن عدالت خواهی را از چند راه می توان به اثبات رسانید:
1 - درون کاوی ومطالعه حالات روانی؛ زیرا گرایش های فطری از نهاد روح وجان انسان سرچشمه گرفته واز پدیده های روانی اوست.
2 - رجوع به ارای روان شناسان که به فعالیت های روانی ورفتارهایی که نمودار انها است می پردازد.
آیا از راه براهین فلسفی می توان ضرورت حکومت عدل جهانی را به اثبات رساند؟

فلاسفه اسلامی (قسر دائم) و(قسر اکثری) را در عالم طبیعت محال وامری نشدنی می دانند.
مقصود از (قسر دائم) ان است که حقیقتی از حقایق هستی در دوره روزگارش از خواسته طبیعی خود محروم باشد. مثلا اتش هیچ گاه حرارت نداشته باشد یا در جهان نیرویی باشد که از اغاز پیدایش اتش تا هنگامی که اتش در جهان وجود دارد از حرارت اتش جلوگیری کند. این امری محال است، که در فلسفه به اثبات رسیده است.
مقصود از (قسر اکثری) ان است که طبیعت در اکثر دوره عمرش از اقتضای ذاتی خود محروم باشد. این را هم فلاسفه محال می دانند. این نظریه فلسفی که به شکل قانون در جهان هستی جاری است به ما می گوید که روزگار ظلم وجور در بشر سپری خواهد شد وبه جای ان روزگار عدل وداد خواهد امد.
این نظریه فلسفی می گوید: قسر انسانیت در عمر او محال است، چنان که در بیشتر عمر او نیز محال خواهد بود. پس روزگاری خواهد امد که روزگار انسانیت باشد. وبه یقین روزی خواهد امد که بشر از اسارت وبردگی حیوان صفتان رهایی یابد ودر سایه مهر انسان ها زیست کند وزندگی داشته باشد.

ضرورت حکومت عدل جهانی را از راه تکامل چگونه می توان تبیین کرد؟
انسان مانند یک نهال است که استعداد ویژه ای برای رسیدن به کمال در او وجود دارد واحتیاج او به عوامل بیرونی برای شکوفایی این استعداد است. انسان در اثر همه جانبه بودن تکاملش، تدریجا از وابستگی اش به محیط طبیعی واجتماعی کاسته وبه نوعی وارستگی که مساوی است با وابستگی به عقیده وایمان وایدئولوژی افزوده می شود، ودر اینده به ازادی کامل معنوی یعنی وابستگی کامل به عقیده وایمان ومسلک وایدئولوژی خواهد رسید.
برحسب این بینش از ویژگی های انسان، تضادّ درونی اوست میان جنبه های مادی وجنبه های معنوی. نبرد درونی انسان خواه ناخواه به نبرد میان گروه ها وانسان ها کشیده می شود، یعنی نبرد میان انسان کمال یافته از یک طرف وانسان منحطّ از طرفی دیگر.
نتیجه اینکه: بشر احتیاج دارد به نیرویی غیبی ورهبری الهی تا به کمک او عدل وتوحید وکمال را در سرتاسر گیتی گسترش داده ونیروهای مخالف را نابود سازد.
آیا با دلیل عقلی می توان ضرورت تشکیل حکومت عدل جهانی را اثبات نمود؟
مطابق ایات وروایات، انسان عبث وبیهوده افریده نشده است، بلکه هدف وغرضی خاص برای خلقت او در نظر گرفته شده که همان رسیدن انسان به کمال یعنی لقای الهی است که از راه یقین وعبودیت همه جانبه حاصل می گردد.

در علم کلام به اثبات رسیده که لطف بر خداوند واجب است. لذا از باب لطف باید خداوند هر امری را که در راستای اهداف خلقت است ایجاد کرده وموانع ان را نیز برطرف سازد. با مراجعه تاریخ گذشته پی می بریم که تاکنون این هدف عمومی در سطح کلّ جامعه بشری تحقق نیافته است. لذا به این نتیجه می رسیم که: به جهت تحقق هدف کلّی خلقت لازم است خداوند با زمینه سازی خاص که همان تشکیل حکومت عدل جهانی توحیدی است مردم را در پیاده کردن این هدف عمومی یاری دهد.
آیا واقعیت های تاریخی می تواند ضرورت تشکیل حکومت عدل جهانی را به اثبات رساند؟
با مراجعه به تاریخ گذشته وحال پی می بریم که بشر در طول تاریخ خود گرفتار انواع عذاب ها وشقاوت ها وقتل وغارت ها بوده است، خصوصا انسان های موحّد که به جرم پاسداری از حق وحقیقت وتوحید، انواع عذاب ها را به جان خریده اند.
قران کریم در رابطه با قضیه اصحاب اخدود که خندق بزرگی حفر کردند ودر ان اتشی بس عظیم فراهم اوردند تا مؤمنان وموحدان را در ان زنده زنده بسوزانند سخن به میان اورده است.(13)
در صفحه ای از تاریخ می خوانیم فرعون مصر به مجرد دیدن رؤیایی در خواب چه جنایاتی در طول عمر خود انجام داد تا وجودش از گزند بلیات محفوظ بماند.
باز در صفحه ای دیگر از تاریخ جنایات شخصی دیگر به نام (حجاج بن یوسف سقفی) را مشاهده می نماییم که در مدّت بیست سال حکومت بر عراق، چه جنایات هولناکی را انجام داد.(14)

-----------------

(13) سوره بروج، ایه 8-1.
(14) مروج الذهب، ج 3، ص 166و167.

در جنگ جهانی اوّل چه انسان های بی گناهی به قتل رسیدند که بنابر امار رسمی تنها تعداد کشته شدگان این جنگ به بیست ودو میلیون نفر رسید. پس از مدت کوتاهی اتش جنگ جهانی دوم شعله ور شد وبا کمال تاسّف اتش ان دامان هفتاد میلیون انسان را گرفت وبه کام مرگ فرو برد.
در جریان اشغال الجزایر بیش از دو میلیون مسلمان توسط فرانسوی ها به شهادت رسیدند. در جنگ ویتنام نیز صدها هزار نفر از مردم بی گناه توسط امریکایی ها قتل عام شدند.
ودر نیم قرن گذشته مشاهده می کنیم که ملت فلسطین در زیر چکمه های اسرائیل غاصب صدها هزار کشته وزخمی واواره از خود به جای گذاشته است.
حال با تامّلی نسبت به اینده بشر وخصومت هایی که میان ملّت های مختلف پدید آمده وخصوصا با در نظر گرفتن تسلیحات کشتار جمعی که کشورها برای نابودی یکدیگر فراهم اورده اند که می تواند ده ها بار کره زمین را به نابودی بکشاند، وبالاخص با طرح برخورد تمدن ها که از سوی برخی از روشنفکران امریکایی همچون (ساموئل هانتینگتون) داده شده وامروز، سیاست مداران امریکایی ان را دنبال می کنند، در می یابیم که چه خطر عظیمی جامعه بشری را تهدید می کند. حال آیا بشر، امیدی به اینده زندگی خود دارد؟ راه حل چیست؟
آیا بشر خود می تواند با طرح برنامه ای که ضمانت اجرایی نیز داشته باشد صلاح وسعادت را بر کلّ عالم حکم فرما سازد؟ قطعا این چنین نیست ولذا تاکنون نتوانسته است چنین کاری بکند وبعدها نیز به تنهایی نمی تواند چنین کاری را انجام دهد. لذا ضرورت اقتضا می کند که مصلحی غیبی از جانب خداوند متعال برای هدایت ونجات بشر ظهور کرده ومردم را از این بلاها نجات بخشد واو کسی غیر از مهدی موعود (علیه السلام) نیست.

آیا بشر احتیاج به امداد غیبی دارد؟
برخی معتقدند که بشر با پیشرفت علمی وتکنیک وتمدنی که در ظاهر پیدا کرده احتیاج به امدادهای غیبی ندارد.
ولی جواب این است که: منشا انحرافات بشر تنها نادانی نیست تا با پیشرفت علم وتکنیک، انحرافات برطرف شود، بلکه عوامل دیگری نیز منشا انحرافات بشر است که نه تنها در بشر امروزی باقی مانده بلکه بیشتر نیز شده است. این عوامل عبارتند از: غرایز وتمایلات مهار نشده، شهوت وغضب، افزون طلبی، جاه طلبی، لذت طلبی وبالاخره نفس پرستی ونفع پرستی که همه اینها در بشر امروز موجود است. علم در امروز به صورت بزرگ ترین دشمن بشر در آمده است. علم گرچه چراغ روشنایی است ولی استفاده از ان بستگی به موارد استعمال ان دارد. علم ابزاری برای هدف است نه تشخیص دهنده هدف.
ویل دورانت می گوید: (ما از نظر ماشین توانگر شده ایم واز نظر مقاصد فقیر).(15) انسان عصر علم با انسان ما قبل این عصر در اینکه اسیر وبنده خشم وشهوت خویش است هیچ فرقی نکرده است. علم نتوانسته است ازادی از هوای نفس را به او بدهد. علم نتوانسته است ماهیت هیتلرها را تغییر دهد، بلکه علم دست انها را درازتر کرده وشمشیر را تبدیل به بمب اتم کرده است.
راسل می گوید: (زمان حاضر زمانی است که در ان حسّ حیرت توام با ضعف وناتوانی همه را فرا گرفته است. می بینیم به طرف جنگی پیش می رویم که تقریبا هیچ کس خواهان ان نیست. جنگی که همه می دانیم قسمت اعظم نوع بشر را به دیار نیستی خواهد فرستاد...).(16)

-----------------

(15) لذات فلسفه، بخش دعوت.
(16) امیدهای نو، ص 2.

اگر انسان بر اساس علل مادّی وظاهری قضاوت کند پی می برد که این بدبینی ها بجاست، فقط یک ایمان معنوی وایمان به امدادهای غیبی لازم است که این بدبینی ها را زایل وتبدیل به خوش بینی کند ومعتقد باشد که سعادت بشریت، رفاه وکمال او، زندگی انسانی ومقرون به عدل وازادی وامن وخوشی بشر در اینده است وانتظار بشر را می کشد.
اری شخص تربیت شده در مکتب الهی می گوید: ممکن نیست که جهان به دست چند نفر دیوانه ویران شود. او می گوید: درست است که جهان بر سر پیچ خطر قرار گرفته است، ولی خداوند همان طور که در گذشته - البته در شعاع کمتری - این معجزه را نشان داده وبر سر پیچ خطر، بشر را یاری کرده واز استین غیب، مصلح ومنجی رسانده است، در این شرایط نیز چنان خواهد کرد که عقل ها در حیرت فرو رود....
شهید مطهری (رحمه الله) می فرماید: (... این اندیشه، بیش از هر چیز، مشتمل بر عنصر خوش بینی نسبت به جریان کلّی نظام طبیعت وسیر تکاملی تاریخ واطمینان به اینده وطرد عنصر بدبینی نسبت به پایان کار بشریت است...).(17)
چرا در عصر انبیای گذشته حکومت عدل جهانی تحقق نیافته است؟
این سؤال گاهی به طریق دیگری نیز مطرح می شود که چرا حکومت عدل جهانی در پایان تاریخ واخر الزمان اجرا می گردد؟ آیا این امر اتفاقی است یا اینکه وجه ودلیلی دارد؟ می گوییم: تکامل فرد ودر نتیجه ایجاد مجتمع کامل ونیز دولت وحکومت عدل در جامعه با دو عامل اساسی تحقق پذیر است:

-----------------

(17) قیام وانقلاب مهدی (علیه السلام)، ص 7-5.

1 - عامل خارجی: به این معنا که هر فرد از افراد جامعه، معنای عدل وکمالی را که هدف خلقت در اوست بداند ونیز راهی را برای رسیدن به ان بیابد، واز انجا که فهم بشر قاصر از درک این امور است لذا بشر در طول تاریخ محتاج به انبیا برای هدایت ورسیدن به اهداف خود بوده است.
2 - عامل داخلی: که همان شعور بشر به این مسئولیت وهدف بزرگ است. لذا برای رسیدن به هدف، تحقق این عامل داخلی در وجود انسان لازم است. این شعور به مسئولیت تحقق نمی یابد مگر به اینکه:
الف. عقل، اهمیت اطاعت خداوند وخضوع وخشوع نسبت به او را درک کند.
ب. بداند که اطاعت خدا ضامن حقیقی برای سعادت خود وجامعه وایجاد عدل مطلق در جامعه خواهد بود.
ج. حقیقت عدل وقسط واثار وبرکات ان را بداند.
این عامل داخلی با انواعش از چند طریق قابل پیاده شدن است:
1 - اینکه این ایمان واخلاص در افراد جامعه به صورت معجزه تحقق یابد.
این احتمال با قانون معجزات منافات دارد، زیرا معجزه طریق انحصاری است، در حالی که برای رسیدن به نتیجه وهدف راه های دیگر غیر از طریق معجزه وجود دارد. ونیز با اختیار انسان - که کمال او در گرو ان است - منافات دارد.
2 - بشر بدون جبر وبا تجربه وارشاد به سطحی عالی از فهم وشعور برسد تا بتواند ان هدف عالی را با رهبری الهی پیاده کند.
با ملاحظه حالات وخصوصیات بشر پی می بریم که هنوز انسان به ان سطح عالی از فهم وشعور برای رسیدن به این هدف کامل نرسیده است، زیرا بشر از ابتدای خلقت، دو شرط اساسی از شرایط تطبیق عدل کامل را نداشته است:
الف. شناخت عدل به صورت کامل.
ب. امادگی برای فداکاری در راه تطبیق وپیاده کردن عدالت بعد از شناخت ان.

اگر بر فرض، بشر شرط اوّل را دارا باشد، هنوز امادگی کامل برای شرط دوّم را پیدا نکرده است. ولذا حتی در عصر صحابه رسول اکرم که ان را بهترین عصر می دانند ان حضرت مشکلاتی با صحابه در زمینه فداکاری انان در راه اسلام داشته است.
خداوند متعال در اعتراض به جماعتی از صحابه می فرماید: (یا ایهَا الَّذِینَ امَنُوا ما لَکُمْ اذا قِیلَ لَکُمُ انْفِرُوا فِی سَبِیلِ الله اثّاقَلْتُمْ الَی الارْضِ ارَضِیتُمْ بِالحَیاةِ الدُّنْیا مِنَ الاخِرَةِ فَما مَتاعُ الحَیاةِ الدُّنْیا فِی الاخِرَةِ الّا قَلِیلٌ)؛(18) (ای کسانی که ایمان اورده اید! چرا هنگامی که به شما گفته می شود: به سوی جهاد در راه خدا حرکت کنید بر زمین سنگینی می کنید [وسستی به خرج می دهید]؟! آیا به زندگی دنیا به جای اخرت راضی شده اید؟! با اینکه متاع زندگی دنیا، در برابر اخرت، جز اندکی نیست).
حال به این نتیجه می رسیم که بشر تاکنون به شروط اساسی برای تشکیل حکومت جهانی دست نیافته وزمینه را برای ظهور فراهم نساخته است.
سید رضا صدر (رحمه الله) می گوید: (روزی خواهد رسید که بشر قابلیت پیدا کند که دادگستری توانا وبینا بر او حکومت کند وقابلیت پیدا کردن بشر برای چنین حکومت عبارت است از تکامل او. بشر تکامل نیافته شایستگی ولیاقت حکومت عدل را ندارد وان را نمی پذیرد، واگر با جبر وزور بر او تحمیل شود نقض غرض خواهد بود. جبر وزور ظلم است وظلم نردبان عدل نخواهد بود. عدلی که به وسیله ظلم برقرار شود عدل نیست، هر چند نام عدل بر ان گذارند. بشر تکامل نیافته حاکم عدل را نمی پسندد ودوست می دارد که او برکنار شود. حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: (این مردم از من ملول شده اند ومن هم از انها ملول هستم)، سپس در حقّ انها نفرینی کرده، فرمود: (خدآیا مرا از اینها بگیر). حکومت عدل بایستی با رضایت خلق برقرار شود، وان وقتی است که بشر خواستار ان باشد. بشر وقتی خواستار حکومت عدل می شود که خوی حیوانی تحت فرمان خوی انسانی او قرار گیرد).(19)

-----------------

(18) سوره توبه، ایه 38.
(19) راه مهدی (علیه السلام)، ص 54.

در روایات نیز به جهتی دیگر اشاره شده است.
امام باقر (علیه السلام) فرمود: (دولتنا اخر الدول ولن یبقی اهل البیت لهم دولة الّا ملکوا قبلنا لئلّا یقولوا اذا راوا سیرتنا اذا ملکنا سرنا مثل سیرة هؤلاء وهو قول الله (عزَّ وجلَّ): وَالعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ)؛(20) (دولت وحکومت ما اخرین دولت ها وحکومت هاست. حکومت برای هیچ اهل بیتی باقی نمی ماند مگر اینکه قبل از ما به حکومت رسیده وان را به نهایت رسانده است، به جهت انکه هر گاه سیره ما را در حکومت مشاهده کردند نگویند: اگر ما نیز مالک وعهده دار حکومت بودیم این چنین حکومت می کردیم. اشاره به این معناست قول خداوند متعال که می فرماید: (وعاقبت برای پرهیزگاران است)).
چه ضرورتی در تحقق حکومت عدل جهانی در این دنیا است؟
برخی بعد از اعتقاد به ضرورت تشکیل حکومت عدل جهانی می گویند: چه ضرورتی برای تشکیل این عدالت در سطح گسترده در این دنیاست، اگر در عالم اخرت این عدالت در سطح گسترده پیاده شود - که حتما هم چنین خواهد بود - غرض وهدف خلقت تامین خواهد شد؟
در پاسخ این اشکال می گوییم:
1 - از انجا که هدف از خلقت، عبادت ورسیدن به یقین ولقای خداوند معرفی شده است، لذا باید این حکومت در روی زمین وقبل از انقضای دنیا پیاده شود تا هدف غایی خلقت در برهه ای از زمان پیاده شود.
2 - بشر مخلوق در این دنیا گرایش فطری به این نوع حکومت دارد، لذا باید برای او در این عالم با مقدماتش فراهم گردد.

-----------------

(20) الغیبة، طوسی، ص 472؛ بحار الانوار، ج 52، ص 332، ح 58.

3 - از انجا که قسر دائم واکثری محال است، لذا انسان در این عالم طبیعت باید روزی را به خود ببیند که ظلم وتعدی از بین رفته وعدالت وانسانیت جای ان را در سطح گسترده گرفته است.
4 - تکامل انسان در این دنیا برای او ارزشمند است نه در عالمی دیگر، واز انجا که انسان طبیعتا وفطرتا کمال خواه وکمال جو است باید زمینه لازم برای سیر کمالی او در سطح گسترده در این عالم فراهم گردد، که در عصر ظهور مهدی (علیه السلام) این خواسته عملی خواهد شد.
با توجه به علم وعقل وتجربه چه نیازی به امام است؟
ممکن است افرادی خیال کنند که در عصر علم ودانش، بشر چه نیازی به امام دارد؟ بشریت روز به روز مستقل تر وکامل تر می شود وطبعا نیازمندی اش به کمک های غیبی کمتر می گردد، عقل وعلم تدریجا این خلاها را پر می کنند....
پاسخ: قطعا خطراتی که در عصر علم وتکنیک برای بشریت است به مراتب از خطرهای عصرهای پیشین بیشتر است. اشتباه است که خیال کنیم منشا انحرافات بشر همیشه نادانی بوده است. انحرافات بشر بیشتر از ناحیه غرایز وتمایلات مهار نشده است، از ناحیه شهوت وغضب است. از ناحیه افزون طلبی، جاه طلبی، برتری طلبی، لذت طلبی وبالاخره نفس پرستی ونفع پرستی است. آیا در پرتو علم همه اینها اصلاح شده وروح عدالت وتقوا ورضا به حقّ خود وحد خود وعفاف وراستی ودرستی جایگزین ان شده است؟ یا کار کاملا برعکس است.
علم امروزه به صورت بزرگ ترین دشمن بشر درآمده است. چرا چنین شده است؟ جوابش این است که علم چراغ است، روشنایی است. استفاده از ان بستگی

دارد که بشر این چراغ را در چه مواردی وبرای چه هدفی به کار برد. بشر از علم همچون ابزاری برای هدف های خویش استفاده می کند، امّا هدف بشر چیست وچه باید باشد، علم قادر به بیان ان نیست! این کار دین است. علم، همه چیز را تحت تسلّط خود قرار می دهد مگر انسان وغرایز او را.
ویل دورانت درباره انسان عصر ماشین می گوید: (ما از نظر ماشین توانگر شده ایم واز نظر مقاصد فقیر).(21) انسان عصر علم ودانش با انسان ما قبل این عصر در اینکه اسیر وبنده خشم وشهوت خویش است هیچ فرقی نکرده است. علم نتوانسته است ازادی از هوای نفس را به او بدهد. علم نتوانسته است....

-----------------

(21) لذات فلسفه، بخش دعوت.

جهانی شدن

جهانی شدن به چه معنایی است؟
به نظر می رسد با همه تعاریفی که از جهانی شدن ارائه شده، تاکنون تعریف روشن وجامعی از ان ارائه نشده است. زیرا اوّلا: این پدیده هنوز به حدّ تکامل نهایی خود نرسیده است. ثانیا: هر کسی در مقام تعریف، بُعدی از ابعاد ان را بازگو کرده است.
در عین حال به برخی از تعاریف اشاره می کنیم:
1 - برخی جهانی شدن را فرایندی اجتماعی می دانند که در ان قید وبندهای جغرافیایی که بر روابط اجتماعی وفرهنگی سایه افکنده است از بین می رود.(22)
2 - برخی دیگر جهانی شدن را به معنای تشدید روابط اجتماعی در سرتاسر جهان می دانند که مکان های دور از هم را چنان به هم مرتبط می سازد که اتفاقات هر محل، زاده حوادثی است که کیلومترها دورتر به وقوع می پیوندد.(23)
3 - هاروی، جهانی شدن را در بردارنده دو مفهوم فشردگی زمان ومکان وکاهش فاصله ها تلقّی می کند.(24)

-----------------

(22) کشورهای در حال توسعه وسازمان جهانی تجارت.
(23) فصلنامه پژوهش وسنجش، شماره 25، ص 123.
(24) جامعه شناسی سیاسی معاصر.

ریشه های تاریخی جهانی شدن از چه زمانی است؟
ریشه های تاریخی جهانی شدن را می توان به عمق تاریخ بشر مربوط دانست. طبق نظر جامعه شناسان وباستان شناسان، زندگی بشر از زندگی های محدود خانوادگی وانفرادی در جنگل ها وغارها وپناهگاه ها شروع شده وبه تدریج به جمعیت های عشیره ای وقبیله ای واجتماعات محدود در کنار چشمه ها ورودخانه ها تبدیل شده، بعدا تبدیل به روستاها وواحدهای کوچک شده اند وسپس شهرها تشکیل شده واز شهرها به تدریج کشورها ودولت ها پدید آمده اند. بنابراین، در مجموع، زندگی بشر به سوی جهانی شدن در حرکت است. یعنی هر چه که به پیش می رویم تفرقه ها کم وتجمع ها زیاد می شود. البته این حرکت در قرون اخیر سرعت بیشتر به خود گرفته است، وبا بهره گیری از وسایل جدید ارتباط جمعی حرکت به سوی جهانی شدن شتاب بیشتری خواهد گرفت.
غربی ها از جهانی شدن چه اهدافی را دنبال می کنند؟
به نظر می رسد با سه وجه مهم واساسی وگاهی متمایز از هم روبه رو هستیم که به اشتباه یا تسامح به هر سه عنوان (جهانی شدن) اطلاق می گردد:
1 - فرایند طبیعی وتدریجی جهانی شدن.
2 - جهانی سازی غربی.
3 - جهانی سازی امریکایی.
(جهانی شدن) گر چه یک روند وحرکت تدریجی، طبیعی وتکاملی را طی کرده ودر عصر جدید به مراحل بالایی از بالندگی وشکوفایی علمی، اقتصادی

وتکنولوژی دست یافته است، ولی همین روند طبیعی در حرکت رو به رشد وتکاملی خود شاهد دست اندازی ودخل وتصرّف قدرت های اقتصادی وسیاسی بزرگ بوده ودر بعضی موارد در خدمت منافع وامال انها قرار گرفته است، که از ان به (جهانی کردن) تعبیر می شود. به عبارت روشن تر قدرت های پیشرفته غربی وصاحبان شرکت های بزرگ اقتصادی وتجاری و... این روند را در خدمت منافع خود گرفته وبه نوعی خود را بر این فرایند طبیعی تحمیل کرده وحتی در مسیر حرکت ان انحراف ایجاد کرده اند.
پروژه (جهانی سازی) امریکایی دقیقا همان امریکایی سازی وتحت سلطه قرار دادن کلّ جهان از سوی امریکا است وامری کاملا متمایز با روند (جهانی شدن) است. پس در حقیقت بین (جهانی شدن طبیعی) و(جهانی کردن غربی) با (جهانی سازی امریکایی) فرق فاحشی است. (جهانی کردن اقتصاد) به دنبال تحوّل عمیق سرمایه داری وحاکمیت نظام سلطه ومبادله نامتوازن صورت می پذیرد. این پروژه، اوج پیروزی سرمایه داری جهانی وحاکم شدن رقابت بی قید وشرط در سراسر جهان است.
(جهانی سازی امریکایی) در زمینه نظامی، سیاسی وحتّی اقتصادی پروژه ای است که ناشی از سیاست ها واستراتژی های کلان ایالات متحده امریکا است. به عبارت دیگر جهانی سازی همان امریکایی سازی است.
جهانی شدن چه جنبه های منفی دارد؟
(جهانی شدن) به رغم انکه یک روند وحرکت تدریجی، طبیعی وتکاملی را طی کرده ودر عصر جدید به مراحل بالایی از بالندگی وشکوفایی علمی، اقتصادی

وتکنولوژی دست یافته است، ولی در عین حال اثار منفی نیز در پی داشته است، که می توان به برخی از انها اشاره کرد:
1 - نبود رهبری واحد وتاثیرگذار در عرصه بین الملل وفزونی رقابت ها وستیزه جویی ها.
2 - ترویج فساد، بی بند وباری، فحشا وفرهنگ منحط غربی واز بین رفتن اموزه های اخلاقی ومعنوی در پرتو این فرایند.
3 - به وجود امدن نابرابری های اقتصادی در برخی از کشورها.
4 - افزوده شدن بر معضل بیکاری به جهت رشد سریع فنّ اوری ومکانیکی شدن بسیاری از امور زندگی.
5 - جهانی شدن جرایم وخلاف ها از قبیل قاچاق مواد مخدّر، قاچاق زنان وکودکان و... ونیز شیوع بیماری هایی از قبیل ایدز و....
6 - تسلّط فرهنگ غربی بر دیگر فرهنگ ها به شکل تلاش برای مسخ کردن هویت فرهنگی ملّت های دیگر ومطرح کردن فرهنگ غربی به عنوان جایگزین.
آیا در منابع دینی به جهانی شدن اشاره شده است؟
در قران کریم وروایات اسلامی به موضوع (جهانی شدن وجهانی سازی) اشاره شده است، هر چند معنا ومفهومی را که اسلام از این دو واژه ارائه می دهد با معنا ومفهوم غربی وغیر اسلامی ان متفاوت است. ولی در عین حال اگر (جهانی شدن) به صورت طبیعی خود پیش برود می تواند زمینه ساز حکومت جهانی باشد که اسلام ان را معرفی کرده است.

اینک به برخی از ایات وروایات در این باره اشاره می کنیم:
1 – (وَلَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ انَّ الْارْضَ یرِثُها عِبادِی الصّالِحُونَ)؛(25) (وما بعد از تورات، در زبور داوود هم نوشتیم که حتما بندگان نیکوکار من ملک زمین را وارث ومتصّرف خواهند شد).
2 – (وَعَدَ الله الَّذِینَ امَنُوا مِنْکُمْ وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الارْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلِیمَکِنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَلِیبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ امْنا...)؛(26) (خداوند به کسانی از شما که ایمان اورده وکارهای شایسته انجام داده اند وعده می دهد که قطعا انان را حکمران روی زمین خواهد کرد همان گونه که به پیشینیان انها خلافت روی زمین را بخشید ودین وایینی را که برای انان پسندیده پا برجا وریشه دار خواهد ساخت وترسشان را به امنیت وارامش مبدّل می کند...).
3 – (هَوَ الَّذِی ارْسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدی وَدِینِ الحَقِّ لِیظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ المُشْرِکُونَ)؛(27) (او کسی است که رسول خود را با هدایت ودین حق فرستاد تا او را بر همه ادیان غالب سازد هرچند مشرکان کراهت داشته باشند).
در روایت آمده که حضرت علی (علیه السلام) هنگام تلاوت این ایه از یاران خود پرسید: آیا این پیروزی حاصل شده است؟ گفتند: اری. حضرت فرمود: (نه، سوگند به کسی که جانم به دست اوست، این پیروزی اشکار نمی شود مگر زمانی که هیچ ابادی روی زمین نماند مگر انکه صبح وشام بانگ لا اله الا الله از ان به گوش رسد).(28)
امام باقر (علیه السلام) فرمود: (همانا این پیروزی به هنگام قیام مهدی از ال محمّد (علیهم السلام) خواهد بود، ان چنان که هیچ کس در جهان باقی نمی ماند مگر انکه اقرار به رسالت محمّد (صلی الله علیه وآله وسلم) خواهد کرد).

-----------------

(25) سوره انبیاء، ایه 105.
(26) سوره نور، ایه 55.
(27) سوره صف، ایه 9.
(28) مجمع البیان، ذیل ایه.

جهانی شدن وجهانی سازی که اسلام معرفی می کند چه امتیازاتی دارد؟
همان گونه که اشاره شد، جهانی شدن وجهانی سازی وجهانی کردن که اسلام معرفی می کند با انچه دیگران به تصویر کشیده ودرصدد پیاده کردن ان هستند فرق اساسی دارد. انچه را که اسلام تصویر می کند از امتیازات خاصی برخوردار است که به برخی از انها اشاره می کنیم:
1 - حکومت واحد جهانی اسلامی، تحت رهبری افراد صالح ووارسته وشخصیت های برجسته دینی که معصوم از خطا وتالی تلو معصومند اداره می شود، وقانون خدا در ان جامعه حاکم است، ولی حکومت واحد جهانی پیشنهادی غرب، تحت نظر واشراف قدرتمندان وزورمداران وستمگران است.
2 - از دید اسلام، محور تمام امور در جامعه، خدا واحکام اوست، ولی در جهانی شدن وجهانی سازی غرب، محور، قوانین موضوعه بشری است.
3 - حکومت جهانی امام مهدی (علیه السلام) بر محور توسعه اخلاقی، اجتماعی، امنیتی استوار است، در حالی که در حکومت جهانی غرب، معنویت هیچ جایگاهی ندارد.
4 - توسعه علمی از ویژگی های حکومت جهانی امام مهدی (علیه السلام) است،(29) در حالی که در عصر جهانی شدن غربی، دانش پیشرفته در انحصار کشورهای خاصی است که این کشورها از انتقال ان به کشورهای دیگر جلوگیری می کنند.
5 - حکومت جهانی حضرت مهدی (علیه السلام) حکومتی است مبتنی بر اموزه های حیاتی ودینی، در حالی که جهانی شدن، پیامد وحاصل اگاهانه ونااگاهانه پیشرفت های سیاسی، اقتصادی، فن اوری، در ارتباط با نظام سرمایه داری وسلطه طلبی است.

-----------------

(29) بحار الانوار، ج 52، ص 336.

6 - حکومت واحد جهانی مهدی (علیه السلام) ولایی است ومشروعیت خود را از خدا دارد که از ناحیه مردم نیز مورد پذیرش است، در حالی که جهانی شدن، مشروعیت حکومت جهانی را از ناحیه مردم می داند، ان هم با هزاران فریب کاری که در گرفتن ارای مردم به کار می گیرد.
7 - حکومت واحد جهانی حضرت مهدی (علیه السلام) بر مبنای حاکمیت عقل است، زیرا عقل انسان ها در عصر ظهور به کمال می رسد، در حالی که حکومت، بر اساس جهانی شدن، بر مبنای هواهای نفسانی وتمایلات حیوانی شکل می گیرد.
از امام باقر (علیه السلام) روایت شده که فرمود: (اذا قام قائمنا وضع یده علی رؤوس العباد فجمع بها عقولهم وکملت بها احلامهم)؛(30) (هنگامی که قائم ما قیام کند دستش را بر سر مردم می گذارد وعقول انها را کامل وافکارشان را پرورش داده وتکمیل می کند).
8 - در حکومت واحد جهانی حضرت مهدی (علیه السلام) به خاطر توسعه ای که در دانش وعقل بشر پیدا می شود، تمامی ظرفیت های اقتصادی طبیعت کشف می شود وسرمایه به حد وفور در اختیار مردم قرار می گیرد وسیستم توزیع نیز درست عمل می کند...(31) در حالی که در نظام های اقتصادی حاکم بر جهان، شکاف های اقتصادی وحشتناکی وجود دارد.
9 - طبق کلام امیر المؤمنین (علیه السلام) در حکومت واحد جهانی حضرت مهدی (علیه السلام) مؤمنان به دور او اجتماع می کنند واز افراد فاسق وفاجر وکافر در ان حکومت اثری نیست،(32) در حالی که در جهانی سازی غربی، مؤمنان واقعی جایگاهی ندارند واطراف حاکمان وقدرتمندان را افراد هواپرست ولاابالی گرفته اند.

-----------------

(30) بحار الانوار، ج 52، ص 328، ح 47. واصول کافی، ج 1 کتاب العقل والجهل ح 21.
(31) منتخب الاثر، ص 482؛ بحار الانوار، ج 52، ص 338، ح 83.
(32) بحار الانوار، ج 52، ص 342.

10 - در حکومت جهانی حضرت مهدی (علیه السلام) ستمگران وطاغوتیان وکارگزاران بد کیفر می شوند،(33) زیرا حکومت حضرت بر اساس عدل وقسط اداره می شود، ولی در عصر (جهانی سازی وجهانی شدن) درست قضیه به عکس است، به جنایتکاران لقب (مصلح) می دهند، وعدالت خواهان را (تروریست) می نامند.
11 - پدیده جهانی، هر چند به سرعت در حال گسترش وپیشروی در عرصه های مختلف جهانی است، ولی در عین حال امری مبهم، نارسا وپیچیده است. ژان ماری گینو در این باره می گوید: (وضعیت اجتماعات انسانی در تجربه جهانی شدن، با وضعیت شخص نابینایی قابل مقایسه است که ناگهان بینایی اش را به دست می اورد... رویارویی بی واسطه فرد با جهانی شدن دنیا سکر اور است...).(34) در حالی که تصویر حکومت جهانی حضرت مهدی (علیه السلام) به روشنی در روایات واحادیث بیان شده وویژگی ها وساختار کارامد وجامع نگری این حکومت، با دقّت هر چه تمام تر، ترسیم وتبیین گشته است وهیچ گونه ابهام وکاستی در ان وجود ندارد.
12 - جهانی سازی غربی در حقیقت باعث تسلّط غرب وامریکا در عرصه های سیاسی واقتصادی است وبه دنبال خود ناامنی ورفتارهای خصمانه به همراه دارد. چیزی که هیچ ملّتی حاضر به پذیرش ان نیست، در حالی که اساس وبرنامه اصلی حضرت مهدی (علیه السلام) گسترش وبرقراری صلح وامنیت واسایش وریشه کنی ظلم وستم، جنگ وخونریزی از جهان است. همان گونه که قران می فرماید، ترس مردم به امنیت واسایش مبدّل خواهد شد: (وَلَیبَدِلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ امْنا).(35)
13 - جهانی شدن از نظر فرهنگی واجتماعی، ادعای نزدیکی فرهنگ ها وجوامع را دارد، امّا روشن است که - بر خلاف نظر مدعیان غربی - در جهان اینده یکپارچگی

-----------------

(33) نهج البلاغه، خطبه 138.
(34) اینده ازادی، ص 17.
(35) سوره نور، ایه 55.

به وجود نخواهد امد، وپس از تقابلی بنیادین، تمدن ها وفرهنگ هایی نوین سر برکشیده وچهره جهان را متحول خواهند ساخت. ودر نتیجه برخورد وتضادّ تمدن ها وفرهنگ ها جهان را ابستن التهاب، تنش وناامنی می کند، در حالی که در عصر ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) نشانی از اختلاف وکشمکش فرهنگی وسیاسی وحتّی سلطه جویی تمدّن ها وفرهنگ ها نخواهد بود، ومردم با گزینش وانتخاب خود، ایین وفرهنگ واحدی را پذیرا خواهند شد ودر سایه ان با ارامش واسودگی خاطر زندگی خواهند کرد.

نجات بخشی تطبیقی

آیا تاریخ بی هدف است؟
اسوالد اشپنگلر متفکّر المانی وصاحب اثر معروف (انحطاط تمدن غرب) تاریخ را همچون موجود زنده ای فرض می کند، واز تاریخ تفسیری ادواری دارد. از نظر وی هر دوره تاریخی حدود هزار سال است که با مرگ محتوم او دوره بعدی جایگزین ان می شود....
مطابق نظر او سیر تاریخ روند تکاملی ندارد، بلکه تاریخ مجموعه ای از تمدن هاست که هر کدام پس از طلوع وطی مراحلی غروب خواهند کرد وان گاه تمدّنی دیگر طلوع وپس از طی زمان به غروب خواهد گرایید، واین دور باطل همواره ادامه دارد. در واقع از دیدگاه او تاریخ جهان تصویری از تکوین وپیشرفت پایان ناپذیر حیات ومرگ تمدن هاست.(36)
از اشپنگلر سؤال می کنیم: دوره جدید از تاریخ آیا مثل دوره قبل است در فرهنگ وتمدن، ویا از ماقبل منحطتر است ویا کامل تر.
اگر مثل دوره قبل است، دوره جدید ادامه همان دوره قبل است، ودر حقیقت دوره جدیدی وجود ندارد. واگر منحطتر است که این خلاف واقع است. واگر

-----------------

(36) ر.ک: انحطاط تمدّن غرب، اسوالد اشپنگلر.

کامل تر است سؤال می کنیم که این کمال از درون او برخاسته است ویا از بیرون وعوامل خارجی در ان دخیل بوده است. اگر از درون ان برخاسته که همان نظر صحیح در باب تکامل تاریخ است. واگر از برون وخارج به تکامل رسیده است این همان نظریه مادّیت تاریخ است.
از طرفی دیگر این نظریه بر خلاف واقعیت خارجی است؛ زیرا نوع بشر در تکامل معنوی ومادی است ودر هر عصری از تجربیات عصر دیگر بهره گرفته وبر ان می افزاید وبه جلو می رود.
مادیون چه نظری راجع به پایان تاریخ دارند؟
از مادّیون چهار طرح ونظریه درباره اینده ای درخشان از تاریخ بشریت رسیده است که هر کدام با هدف رسیدن به سعادت بشر ترسیم شده است:
1 - تصویر اینده ای درخشان برای جامعه بشری از زاویه علم تکنیک جدید.
2 - تصویر اینده ای درخشان از زاویه جعل قانون.
3 - تصویر اینده ای درخشان با تک قطبی کردن عالم.
4 - تصویر اینده ای درخشان از زاویه (مادیت تاریخی).
آیا بشر می تواند از راه تکنیک جدید به سعادت برسد؟
برخی معتقدند که تمدن مادی بشر تنها راه رسیدن جامعه به سعادت ورفاه است ولذا در اینده ای نه چندان دور با تجربیاتی که در این زمینه کسب کرده به مدینه فاضله وسعادت خود خواهد رسید.

پاسخ: در پیشرفت صنعتی وتکنیک بشر شکّی نیست، ولی این بدان معنا نیست که علم به تنهایی می تواند ضامن سعادت بشر وایجاد عدل وداد گردد. علم وتکنیک تنها جنبه مادّیت ومدنیت انسان را تامین می کند. لذا اگر در اختیار یک نظام عادل وقانون سالم قرار گیرد سعادت افرین است.
منشا انحرافات بشر نادانی در زمینه مادی نیست تا با تمدّن وتکنیک برطرف شود بلکه عوامل دیگر دارد از قبیل:
1 - غرایز وتمایلات مهار نشده.
2 - شهوت وغضب.
3 - افزون طلبی.
4 - جاه طلبی.
5 - برتری طلبی.
6 - لذت طلبی.
7 - وبالاخره نفس پرستی ونفع پرستی که همه بشر امروز به ان مبتلایند: (حبّ الدنیا راس کلّ خطیئة). لذا علم، امروزه به صورت بزرگ ترین دشمن بشر درآمده است. علم چراغ روشنی است که استفاده از ان بستگی به موارد استعمال دارد. علم مانند چراغی است که روغن ان عقل است. علم ابزاری است برای هدف، نه تشخیص دهنده هدف.
ویل دورانت در مقدمه کتاب لذّات فلسفه درباره انسان عصر ماشین می گوید: (ما از نظر ماشین توانگر شده ایم واز نظر مقاصد فقیر).
لذا علم اگر در اختیار حکومت ظالم قرار گیرد اثار وخیمی دارد از ان جمله:
1 - در راستای نابودی بشر گام بر می دارد.
2 - تنها درصدد ایجاد رفاه طبقه مرفّه است.
3 - علم بدون عدالت ضامن زوال ظلم وتعدی از بشر نیست.

آیا سیطره نهایی جهان با لیبرالیسم است؟
برخی از متفکرین غربی، اینده سیطره بر جهان را در اختیار لیبرالیسم یعنی ازادی همه جانبه بشر می دانند وتنها راه نجات را در این فرضیه خلاصه می کنند. لیبرالیسم گرچه انواع مختلفی دارد از قبیل فرهنگی، سیاسی واقتصادی ولی عمده نظر انها در ازادی به معنای اول دور می زند.
نظر فوکویاما درباره پایان تاریخ چیست؟
نظر فوکویاما، نویسنده معاصر ژاپنی الاصل امریکایی درباره پایان تاریخ، برگرفته از نظریه جریان حقیقی تاریخ هگل است. او می گوید:
الف. تاریخ دارای تکامل است.
ب. این تکامل هم معنوی وهم مادی است.
ج. با طی هر دو کمال، تاریخ به پایان می رسد.
د. کمال معنوی در سال 1806 در زمان شکست ناپلئون اتفاق افتاد.
ه. کمال مادی تاریخ به تاخیر افتاده ودوره کنونی که دوره لیبرالیسم است همان دوره پایان تاریخ هگل است که مایه سعادت بشر می باشد.(37)
پاسخ:
1 - این نظریه، بنیادگرایی حرکت های اسلامی را نادیده گرفته، که در این برهه از زمان ظهور کرده است.

-----------------

(37) کاوش های نظری در سیاست خارجی، ص 182.

2 - این فکر نژادپرستی بر اساس این باور است که امریکا در سیاست خارجی وداخلی رمز وراز خوشبختی را کسب کرده است ومی خواهد ان را به سراسر جهان تعمیم دهد که این خیالی بیش نیست.
3 - این استدلال بر اساس این است که بهترین ها کسانی اند که غالبند واین حرفی باطل است؛ زیرا چه بسا در تاریخ ظالمینی که غالب شدند.
تحلیل مارشال مک لوهان از سیطره لیبرالیسم چیست؟
او در پیش بینی اینده جهان وسیطره نهایی لیبرالیسم می گوید:
الف. انقلاب در عملیات واطلاعات سبب شده که افراد کره زمین به راحتی به یکدیگر دسترسی داشته باشند.
ب. این امر طبیعتا اقتضای تشکیل یک حکومت جهانی واحد را دارد.
ج. فرهنگ وساختار اجتماعی این دهکده جهانی حکومت خود را معین می کند.
د. تفکر لیبرالیسم بیش از هر فکر دیگری فرصت بسط وعرضه پیدا کرده است.
ه. با بسط تفکر غالب، فرهنگ ها وتفکرات مختلف به نحو طبیعی داخل فرهنگ غالب حلّ خواهند شد.
نتیجه: فرهنگ غالب در پایان تاریخ همان فرهنگ دموکراسی لیبرال است.(38)
پاسخ: شکی در انقلاب عظیم اطلاعاتی نیست، ولی نکته اساسی در ان است که نظم وسعادت اجتماع بر اساس دسترسی افراد به یکدیگر حاصل نمی شود، بلکه دلایل وریشه های متعدد ومهم دیگری دارد.

-----------------

(37) کاوش های نظری در سیاست خارجی، ص 182.

لیبرالیسم نیز به خاطر نداشتن بعضی از نیازهای واقعی حکومت جهانی واحد، نمی تواند داعی پرچمدار این نوع حکومت باشد. این را تقریبا همه متفکران دنیا قبول دارند که اگر یک مکتبی بخواهد جامعیت داشته باشد پیش از هر چیز احتیاج به یک جهان بینی دارد که واقعیت جهان وانسان را ترسیم کند. واگر بخواهد دوام داشته باشد ومنطبق با حقایق خارجی حرکت کند باید در مرتبه اول، جهان وانسان را ان جوری که هست بشناسد وارزیابی درستی از ان داشته باشد.
مشکل مکتب لیبرالیسم همانند مارکسیسم این است که این دو مکتب با اصل فطرت انسان سازگار نبوده، بخش اصلی واساسی انسان را نادیده گرفته اند ومی خواهند از وسط شروع کنند.
امروز بحث کردن از اینکه غرب دچار اشکال واقعی است کار اسانی نیست، برای اینکه مظاهر قدرت وپیشرفت غربی ها چشم وگوش مردم را پر کرده است.
شاید در غرب موفق ترین ملت ها الان امریکا باشد که از لحاظ مادی از کشورهای دیگر پیشرفته تر است، آیا جامعه امریکا واقعا ایده ال است؟ جامعه امریکا وعموما جامعه غربی دارای اشکالات متعددی است که به برخی از انها اشاره می کنیم:
1 - پوچ گرایی
نخستین مساله ای که کشورهای لیبرالیستی وحتی امریکا به ان معترفند احساس روحیه پوچی در جامعه امریکا است، یعنی اینها فکر می کنند: ما به کجا می رویم وبه دنبال چه هستیم؟ از این خورد وخواب چه حاصل خواهد شد؟ واین به جهت بی توجهی به زیرساخت های جامعه وعدم ارزیابی صحیح از انسان وبی توجهی به معنویات است.
2 - بحران خانواده
خانواده که نخستین سلول اجتماعی می باشد، در غرب ضعیف ترین سلول پیکر جامعه بشری است. خانواده برای انها بی مفهوم است، انها روی فرد بیشتر حساب

می کنند تا خانواده، ولذا انهدام این سلول در جامعه غربی باعث ازدیاد فرزندهای نامشروع شده وارقام ان غیر قابل تصور است.
3 - اعتیاد
به دلیل همان پوچی وبی هویتی در جامعه غربی، نسل جوان گرفتار اعتیاد بسیار شدیدی شده است. اگر اعتیاد به مشروبات الکلی را ضمیمه کنیم که از بدترین اعتیاد است، این رقم سرسام اور می شود. اعتیادها درحال بی خانمان کردن غرب است.
4 - خشونت
روحیه خشونت وبی بند وباری نه تنها در جوانان بلکه در بچه ها هم بیداد می کند. هرروز خبرهای وحشتناکی از اعمال خشونت امیز در ان جوامع خصوصا امریکا مشاهده می کنیم، اگر ان حوادث به دنیا نشان داده شود به عمق مشکل انها پی خواهیم برد.
5 - ناامنی
ناامنی خصوصا در امریکا به گونه ای است که در اکثر شهرهای بزرگ از اول شب، انسان هایی که کمی برای خود شخصیت قائلند در خیابان ها حاضر نمی شوند.
6 - تبعیض
از لحاظ اجتماعی، در غرب خصوصا امریکا، مظاهر تبعیض نژادی بسیار فراوان است. اگر کسی کنار سیاه پوستان، سرخ پوستان، ومسلمانانی که از کشورهای مختلف به اروپا رفته اند بنشیند ودرد دل انها را بشنود، متوجه می شود که چه بلایی این کشورها را فراگرفته وچقدر الوده اند.
7 - فقر
از لحاظ سطح برخورداری از نعمت ها وسطح استاندارد، در خصوص جامعه امریکا چنان که خودشان می گویند سیزده یا چهارده درصد مردم زیر خط فقر زندگی

می کنند. این رقم در یک جامعه 250 میلیونی حدود 30 تا 40 میلیون نفر را در بر می گیرد که زیر خطّ فقر هستند، حال چطور این جامعه می تواند ایده ال باشد.
8 - بی بند وباری جنسی
به دنبال تزلزل در خانواده وحالت پوچی وناامیدی که در اکثریت مردم، خصوصا جامعه امریکا دیده می شود، بی بند وباری جنسی که محصول ان، بچه های نامشروع است، زیاد به چشم می خورد که افتی فوق العاده کشنده برای غربی ها ودر راس انها امریکا است.
9 - ابتذال رسانه ای
مشکل بسیار جدّی امریکا وغرب، رسانه های انهاست که متاسفانه کشورهای دیگر نیز از ان تقلید می کنند. الان رسانه های غربی بی بند وبار هستند. وضعیت به گونه ای است که همه احساس ناامنی می کنند ومی ترسند که مسائل خصوصی وشخصی شان به صورت شایعه، دروغ وجنگ های روانی افشا گردد وحریم شخصی انها شکسته شود.
10 - سیستم اموزشی نا کارامد
سیستم اموزش انها که می خواهند ان را به همه جهان صادر کنند سیستمی نا کارامد است. بسیاری از کارهای مهم اینها را مهاجرانی با مزد کم انجام می دهند، واز انها مانند ماشین کار می کشند.
11 - اقتصاد بیمار
از لحاظ اقتصادی فکر می شود که غرب بهشت دنیاست. امریکا مقروض ترین کشور دنیا است. بدهی های داخلی وخارجی فراوانی دارد که ارقام ان سرسام اور است، اما سیستم انها به گونه ای عمل می کند که این بدهکاری ها را می پوشاند.

12 - وابستگی به بازارهای دنیا
صنعت در امریکا به گونه ای است که اگر بازار دنیا برایش ناامن شود، صنایع او از حرکت باز می ایستد.
حال با چنین وضعیتی در غرب به خصوص در امریکا که مظهر لیبرالیسم است چگونه می توان ان را الگو برای جهان دانست؟
نظر تافلر درباره پایان تاریخ چیست؟
الوین تافلر روزنامه نگار امریکایی صاحب کتاب (موج سوّم) در رابطه با پیش بینی پایان تاریخ وسیطره نهایی لیبرالیسم می گوید:
الف. امروز روزگار (ترین ها) است، پر بیننده ترین فیلم یعنی بهترین فیلم و....
ب. در قرن نوزدهم ونیمه اول قرن بیستم معیار برتری، قدرت سیاسی در صحنه جهانی بوده وبه تدریج جای خود را به توان اقتصادی داده که وضعیت امروز است ودر اینده نیز توان خود را به دانش می دهد، ولذا در اینده کشورهایی در صحنه جهانی صاحب قدرت خواهند بود که از توان بالایی در امر دانش واطلاعات دارند.
ج. غرب در اینده محور عمده قدرت تکنیک ودانش بشری است.
د. دموکراسی لیبرال با همه اشکالاتی که داشته بهترین راه ورسم زندگی اجتماعی است.
نتیجه: اینده جهان از ان لیبرالیسم غربی است.
پاسخ:
1 - این نظریه پایان تاریخ نیست، بلکه تاریخ بعد است.
2 - در مقدمه اول، ملاک برتر بودن هر چیز را خواست انسان می داند در حالی که

ملاک، حکم عقل ونقل است، نه حتّی مصالح زودگذر. خداوند متعال می فرماید: (عَسی انْ تَکْرَهُوا شَیئا وَهُوَ خَیرٌ لَکُمْ وَعَسی انْ تُحِبُّوا شَیئا وَهُوَ شَرٌّ لَکُمْ)؛(39) (چه بسا چیزی را کراهت دارید در حالی که خیر شما در ان است وچه بسا چیزی را دوست دارید که برای شما شرّ است).
3 - او در مقدمه دوم خود توان نظامی را معیار قدرت سیاسی در صحنه جهانی می داند در حالی که سلطه سیاسی واستعمار مردم از طریق زورگویی جز اغتشاش وگسترش استبداد وظلم چیزی به ارمغان نمی اورد.
4 - آیا رسیدن به محور عمده قدرت به هر قیمتی، با معیارهای عقلی وفطری وانسانی سازگاری دارد؟
5 - وظیفه نظریه پرداز سیاسی گمانه زنی برای اینده تاریخ نیست، بلکه باید با در نظر گرفتن مصالح کلّ جامعه برای بشر برنامه ریزی کرده واینده بهتری را نوید دهد.
6 - آیا نظام سرمایه داری برای جوامع خود خوشبختی به ارمغان اورده، یا نظام طبقاتی فاحش ایجاد کرده است؟
ولذا تافلر می گوید: (فهرست مشکلاتی که جامعه ما (غرب) با ان مواجه است تمامی ندارد).(40)
دیدگاه هانتینگتون راجع به پایان تاریخ چیست؟
ساموئل هانتینگتون نظریه پرداز غربی در رابطه با پایان تاریخ می گوید:
الف. تقابل ودرگیری عمده بین ملّت ها وگروه ها در اینده، فرهنگ ها وتمدن های مختلف است نه ایدئولوژی واقتصاد.

-----------------

(38) همان، ص 271.
(39) سوره بقره، ایه 216.
(40) به سوی تمدن جدید، الوین وهایدی تافلر، ص 96و97.

ب. تمدّن های زنده جهان هشت تمدن است: تمدن غرب، کنفوسیوسی، ژاپنی، اسلامی، هندو، اسلاو، ارتدکس وتمدن امریکای لاتین.
ج. برخورد تمدن ها اساسی است وتغییر ناپذیر.
د. خوداگاهی تمدّنی در حال افزایش است.
ه. رفتار غرب موجب رشد خوداگاهی تمدّنی دیگران گردیده است.
و. خصومت 1400 ساله اسلام وغرب در حال افزایش بوده وروابط میان تمدن اسلام وغرب ابستن حوادث خونین است.
ز. سرانجام تمدن اسلام وکنفوسیوسی در کنار هم رو در روی تمدن غرب قرار خواهد گرفت.
نتیجه: درگیری تمدن ها اخرین مرحله تکامل درگیری جهان بوده، تمدن غالب تمدن غرب است.(41)
پاسخ:
1 - ایشان تفسیری از تمدن ننموده است.
2 - دلیلی برای برخورد تمدن ها بیان نکرده است.
3 - ایشان بین فرهنگ وتمدن خلط کرده است، در حالی که این دو با یکدیگر متفاوتند. تمدّن جنبه علمی وعینی دارد وفرهنگ بیشتر جنبه ذهنی ومعنوی. هنر، فلسفه وحکمت، ادبیات واعتقادات مذهبی وغیر مذهبی در قلمرو فرهنگ هستند، ولی تمدن، بیشتر ناظر به سطح حوایج مادی انسان است در اجتماع. ونیز تمدن بیشتر جنبه اجتماعی دارد وفرهنگ جنبه فردی. تمدن، تامین کننده پیشرفت انسان در هیئت اجتماع است، ولی فرهنگ، گذشته از این جنبه می تواند ناظر به تکامل فردی باشد. تمدن وفرهنگ با هم مرتبطند نه ملازم.

-----------------

(41) برخورد تمدن ها، ص 22و23، با تلخیص.

4 - ایشان بی انکه تعریف روشنی از غرب ارائه دهد ان را موجودیتی یک پارچه با محورّیت امریکا تصور می کند در حالی که خلاف واقع است. برژینسکی، فساد درونی نظام غربی را عامل تهدید کننده قدرت جهانی امریکا می داند نه برخورد تمدن ها را.
5 - ایشان تضاد بین دو فرهنگ را تضادی ماهوی وبرطرف نشدنی وناشی از جبر تاریخی می داند ولذا ضرورت استراتژیک اماده شدن غرب را برای مصاف با کشورهایی که درصدد احیای تمدن اسلامی هستند توصیه می کند، در حالی که تنش ها بین این دو تمدّن از سیاست دولت های غربی سرچشمه گرفته نه تمدن مسیحی واسلامی.
ویل دورانت می گوید: (هر چند محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) پیروان دین مسیح را تقبیح می کند، با این همه نسبت به ایشان خوش بین است وخواستار ارتباط دوستانه بین انها وپیروان خویش است).(42)
روبتسون می گوید: (تنها مسلمانان هستند که با عقیده محکمی که نسبت به دین خود دارند، یک روح سازگار وتسامحی نیز با ادیان دیگر در انها وجود دارد).(43)
ادام متز می گوید: (کلیساها وصومعه ها در دوران حکومت اسلامی چنان می نمودند که گویی خارج از حکومت اسلامی به سر می برند وبه نظر می رسید بخشی از سرزمین دیگری هستند، که این به نوبه خود موجب می شد چنان فضایی از تسامح برقرار گردد که اروپا در سده های میانه با ان اشنایی نداشت).(44)

-----------------

(42) تاریخ تمدن، ج 4، ص 329.
(43) تمدن اسلام وغرب، ج 1، ص 141.
(44) چند گونگی وازادی در اسلام، ص 68.

آیا قوانین پیشرفته بشری می تواند کمال بشری را تامین کند؟
برخی می گویند: بشر در طول تاریخ خود با تجربیاتی که کسب کرده می تواند به نقطه ای برسد که با قوانین پیشرفته ای که جعل می کند سعادت بشر را تامین نماید؛ زیرا مشکلات را به خوبی شناخته ودر راه حل هایی که برای انها ارائه می کند می تواند به موفقیت نهایی برسد.
پاسخ:
1 - بشر بدون کمک از وحی وعالم غیب نمی تواند مصالح واقعی وحقیقی خود را درک کند ودر نتیجه نمی تواند راهکارهای اسلامی را برای خود ارائه دهد.
2 - مصالح گروهی یا شخصی در بسیاری از مواقع مانع تدوین قانون جامع است واین کار تنها از کسانی برمی اید که از مقام عصمت برخوردار باشند.
3 - از ان جهت که اختلاف سلیقه ها وبرداشت ها وجود دارد، لذا رسیدن به وحدت قانونی امکان پذیر نیست.
آیا تک قطبی کردن جهان می تواند نجات بخش بشر باشد؟
برخی می گویند: تنها راه نجات بشر از ظلم وبی عدالتی ورسیدن به سعادت، تک قطبی کردن جهان وبه اصطلاح نظم نوین جهانی است. وبرخی از نظریه پردازان به جهت اقتدار تمام عیار وهمه جانبه امریکا این کار را تنها ساخته امریکایی ها می دانند.
پاسخ: نظریه تک قطبی کردن جهان از گذشته های بسیار دور بین فلاسفه ودانشمندان عالم مطرح بوده است.

فیلسوف یونانی (زیو) 350 سال قبل از میلاد می گوید: (بر جمیع مردم عالم است که از یک نظام جهانی واحد پیروی کنند تا سعادت ونجات یابند). لذا اسکندر که معاصر زیو بود درصدد برامد تا با اتّکا بر قدرت خویش این نظریه را به اجرا گذارد. بُلتاک نویسنده یونانی صد سال قبل از میلاد با طرح حکومت واحد جهانی می گوید: (بر مردم است که سعی نموده تا مجتمع واحدی را تشکیل دهند واز قانون واحدی پیروی کنند).
ولیام لوید (1838) از فیلسوفان متاخر امریکایی می گوید: (هرگز بشر نمی تواند به دوستی وزندگی مسالمت امیز برسد مگر انکه حکومت واحد جهانی تاسیس نماید).(45)
دانتی، ادیب مشهور ایتالیایی می گوید: (لازم است تا کلّ مردم زمین نسبت به یک حکومت وحاکم خاضع باشند تا ارامش وصلح به جهان سایه افکند).(46)
راسل می گوید: (عالم در انتظار مصلحی است که تمام مردم را تحت یک پرچم وشعار دراورد).
جورج بوش پدر می گوید: (نظم نوین عبارت است از صلح ودموکراسی برای همه جهان تحت رهبری ایالات متحده).او نیز در سخنرانی خود در کنگره می گوید: (در میان ملت های جهان تنها امریکاست که هم از ارزش های اخلاقی وهم از ابزار لازم برای پشتیبانی از نظم جهانی برخوردار است).
اشکال:
1 - در خود امریکا نظریه پردازانی از قبیل کیسینجر ودیگران وجود دارند که اقتدار مطرح امریکا را مردود می شمارند.

-----------------

(45) اسلام وعقل، ص 210.
(46) همان.

برژینسکی به گونه ای ناتوانی امریکا را ترسیم کرده ومی گوید: (هر چند امریکا در حال حاضر داعیه پرستیژ جهانی دارد وکمتر کشوری می تواند داعیه رقابت با او را داشته باشد... امّا استمرار قدرت وموقعیت امریکا در صحنه جهانی وداخلی از جنبه های زیادی اسیب پذیر است).
2 - زمینه پذیرش تک قطبی کردن جهان بسیار کم است خصوصا انکه وضعیت بسیار فاجعه امیز اقتصادی امریکا اجازه چنین بلندپروازی را به او نمی دهد.
3 - این نظریه غافل از ان است که هرگز ملت ها زیر بار سلطه بیگانگان نخواهند رفت.
گرچه ما اصل نظریه را ردّ نمی کنیم ومعتقدیم که تنها راه نجات ملت ها در سایه وحدت حکومت جهانی است ولی ان را با تاییدات الهی ورهبری معصوم که همان امام زمان (علیه السلام) است امکان پذیر می دانیم.
مارکسیست ها تکامل تاریخ را با چه شیوه ای توجیه می کنند؟
مارکسیست ها تاریخ را جزئی از طبیعت ودر نتیجه محکوم به سرنوشت طبیعت می دانند. مرحوم شهید مطهّری (رحمه الله) دیدگاه مارکسیست ها را در زمینه تکامل تاریخ چنین ترسیم می کند: (تاریخ یک جریان دائم ویک ارتباط میان انسان وطبیعت انسان واجتماع ویک صف ارایی وجدال دائم میان گروه های در حال رشد انسانی وگروه های در حال زوال انسانی است که در نهایت امر یک جریان تند وانقلابی به سود نیروهای در حال رشد پایان می یابد، وبالاخره یک تکاپوی اضداد است که همواره هر حادثه به ضدّ خودش واو به ضدّ ضدّ تبدیل می گردد وتکامل رخ می دهد. اساس زندگی بشر وموتور به حرکت دراورنده تاریخ او کار تولیدی است....

نزاع وکشمکش میان دو گروه که یکی جامد الفکر ووابسته به گذشته ودیگری روشنفکر ووابسته به اینده است... سخت در می گیرد وشدّت می یابد تا به اوج خود که نقطه انفجار است می رسد وجامعه با یک گام انقلابی به صورت دگرگونی نظام کهن وبرقراری نظام جدید وبه صورت پیروزی نیروهای نو وشکست کامل نیروهای کهنه تبدیل به ضدّ خود می گردد ومرحله ای از تاریخ اغاز می شود.
این مرحله از تاریخ نیز به نوبه خود سرنوشتی مشابه با مرحله قبلی دارد،... این مرحله نیز جای خود را به ضدّ ونفی کننده خود می دهد ومرحله جدیدتری اغاز می گردد وهمین طور تاریخ - مانند خود طبیعت - همواره از میان اضداد عبور می کند.
این طرز تفکّر درباره طبیعت وتاریخ، تفکر دیالکتیکی نامیده می شود وچون در مورد تاریخ همه ارزش های اجتماعی را در طول تاریخ تابع ووابسته به ابزار تولید می داند ما این طرز تفکّر واین بینش را در مورد تاریخ (بینش ابزاری) می نامیم. ومقصودمان از بینش ابزاری طرز تفکر خاص درباره تحوّلات تاریخی است که از ان به مادّیت تاریخی (ماتریالیسم تاریخی) تعبیر می شود...).(47)
پاسخ: توجیه تکامل تاریخ با شیوه ابزاری ودیالکتیکی اشکالاتی دارد که به برخی از انها اشاره می کنیم:
1 - تکامل را با ابزار تولید نمی توان توجیه کرد، زیرا تکامل ابزار تولید به نوبه خود معلول حسّ فطری کمال جویی وتنوع طلبی وگسترش خواهی وناشی از ابتکار انسان است.
2 - نظریه ابزاری که تمام نهضت های مذهبی واخلاقی وانسانی تاریخ را توجیه طبقاتی می کند، نوعی قلب وتحریف معنوی تاریخ واهانت به مقام انسانیت تلقّی می شود.

-----------------

(47) قیام وانقلاب مهدی (علیه السلام) از دیدگاه فلسفه تاریخ، ص 21-18، با تلخیص.

3 - واقعیات تاریخی، پوچی این نظریه را روشن می کند، زیرا در یک قرن گذشته کشورهایی به سوسیالیسم گرویدند که مرحله کاپیتالیسم را طی نکرده بودند. وبرعکس کشورهایی که کاپیتالیسم را به اوج خود رسانده اند در همان مرحله باقی مانده اند، پس جبری در کار نیست.
4 - نظریه ابزاری ودیالکتیک، ایجاد نابسامانی ها وتخریب ها به منظور ایجاد بن بست وبحران را تجویز می کند که این امر نامشروع است.
5 - طبق نظریه ابزاری، سیر تکاملی تاریخ جبری ولا یتخلّف است، یعنی هر جامعه در هر مرحله تاریخی لزوما نسبت به مرحله قبل از خود کامل تر است، در حالی که این نظر باطل است، زیرا نظر به اینکه عامل اصلی این حرکت انسان است وانسان موجود مختار وازاد وانتخاب گر است، تاریخ در حرکت خود نوسانات دارد، گاهی جلو می رود وگاهی به عقب برمی گردد و... تاریخ تمدّن های بشری جز یک سلسله تعلیم ها وسپس انحطاطها وانقراض ها نیست.
6 - سیر تکاملی بشرّیت به سوی ازادی از اسارت طبیعت مادی وبه سوی هدفی ومسلکی بودن وحکومت واصالت بیشتر از ایمان وایدئولوژی بوده وهست.
سید محمد صدر (رحمه الله) می گوید: (... حرکت دائما به سوی تکامل نیست، بلکه گاهی حرکت به سقوط ونقض است همانند تحول اهن به خاک در نتیجه ارتباط ان با رطوبت... وگاهی نیز این حرکت به هیچ نتیجه ای منجرّ نمی شود، مثل باقی ماندن بعضی از جوامع اولیه که تاکنون هیچ نوع پیشرفتی نداشته اند...).(48)

-----------------

(48) الیوم الموعود، ص 83.

بینش انسانی - فطری در تکامل تاریخ چیست؟
بینش انسانی - فطری، نقطه مقابل بینش ابزاری است، این بینش به انسان وارزش های انسانی چه در فرد وچه در جامعه اصالت می دهد. این نظر معتقد است که بذر یک سلسله بینش ها وگرایش ها در نهان او نهفته است ونیاز انسان به عوامل بیرون نظیر نیاز یک نهال به خاک واب ونور وحرارت است که به کمک انها مقصد وراه وثمره ای که بالقوه در او نهفته است به فعلیت برساند وبه همین علّت است که انسان باید پرورش داده شود نه اینکه ساخته شود.
برحسب این بینش، تاریخ مانند خود طبیعت به حکم سرشت خود متحوّل ومتکامل است، حرکت به سوی کمال، لازمه ذات اجزای طبیعت واز ان جمله تاریخ است. انسان در اثر همه جانبه بودن تکاملش تدریجا از وابستگی اش به محیط طبیعی واجتماعی کاسته وبه نوعی وارستگی که مساوی است با وابستگی به عقیده وایمان وایدئولوژی افزوده است ودر اینده به ازادی کامل معنوی یعنی وابستگی کامل به عقیده وایمان ومسلک وایدئولوژی خواهد رسید. برحسب این بینش از ویژگی های انسان تضاد درونی فردی است میان جنبه های زمینی وخاکی وجنبه های اسمانی وماورایی انسان، یعنی میان غرایز متمایل به پایین که هدفی جز یک امر فردی ومحدود وموقت ندارد، وغرایز متمایل به بالا که می خواهد از حدود فردیت خارج شود وهمه بشر را در برگیرد ومی خواهد شرافت های اخلاقی ومذهبی وعلمی وعقلانی را مقصد قرار دهد.
در طول تاریخ گذشته واینده، نبردهای انسان تدریجا بیشتر جنبه ایدئولوژیک پیدا کرده وانسان تدریجا از لحاظ ارزش های انسانی به مراحل کامل خود یعنی به مرحله انسان ایده ال وجامعه ایده ال نزدیک تر می شود تا انجا که در نهایت امر

حکومت وعدالت یعنی حکومت کامل ارزش های انسانی که در تعبیرات اسلامی از ان به (حکومت مهدی (علیه السلام)) تعبیر شده است مستقر خواهد شد واز حکومت نیروهای باطل وحیوان مابانه وخودخواهانه وخودگرایانه اثری نخواهد بود.
بنابراین بینش، انسان موجودی است دارای سرشت الهی، مجهّز به فطرتی حق جو وحق طلب، حاکم بر خویشتن وازاد از جبر طبیعت ومحیط، وجبر سرشت وسرنوشت، برخلاف بینش مارکسیست ها که انسان را در ذات خود فاقد شخصیت انسانی می دانند که هیچ امر ماوراء حیوانی در سرشت او نهاده نشده است وهیچ اصالتی در ناحیه ادراکات وبینش ها ویا در ناحیه احساسات وگرایش ها ندارد. از این رو انها انسان را موجودی مادی ومحکوم به جبر، ابزار تولید ودر اسارت شرایط مادی اقتصادی می دانند، که وجدانش، تمایلاتش، قضاوت واندیشه اش، انتخابش جز انعکاس از شرایط طبیعی واجتماعی محیط نیست.
رهبری در حکومت عدل جهانی چه اهمیتی دارد؟
هر حکومت اصلاحی احتیاج به رهبری دارد که در پیشاپیش، قافله سالار ان حرکت بوده واز ابتدا تا انتها دنباله رو ان قیام ونهضت باشد، زیرا هر نوع قیام وحرکتی گرچه کوچک باشد بدون رهبری وتوجیه او امکان وجود وادامه حیات ندارد ونیز نمی تواند مصالح خود را چه در حال وچه در اینده حفظ نماید تا چه رسد به حرکت اصلاحی که قرار است در سطح اصلاح کلّ جامعه باشد. لذا به جهت توجیه نیروهای مستعدّ واداره وکنترل انها برای پیاده نمودن هدف بزرگ الهی که همان گسترش عدل وتوحید در سراسر گیتی است احتیاج به شخصی است که از همه جهات قابلیت برای به دست گرفتن ان حکومت را داشته باشد واو غیر از مهدی موعود (علیه السلام) نیست.

برپا کننده عدل جهانی چه شرایطی باید داشته باشد؟
عقل می گوید: برپا کننده عدل جهانی باید دارای شرایط وصفاتی باشد تا بتواند موفّق به انجام وظیفه خطیر خود گردد:
1 - در دعوتش راستگو باشد.
2 - دارای نقشه ای صحیح وجامع باشد.
3 - دارای هیچ گونه نقطه ضعفی نباشد.
4 - از مقام عصمت برخوردار باشد.
5 - مورد تایید خداوند باشد.
6 - دارای یارانی فداکار باشد.
فولتر، ادیب فرانسوی مشهور می گوید: (اگر بر انسان یک شخص صالح حکومت کند برای او گویا یک وطن است، ولی اگر حاکم بر انسان شخص غیر صالح باشد گویا او هیچ وطنی ندارد).(49)
متفکر ایرلندی مشهور (برنارد شو) در رابطه با خصوصیات لازم برای منجی بشر می گوید: (او انسانی است زنده ودارای نیرویی قوی در بدن او، ودارای عقل کامل وخارق العاده، از همه مردم عالی تر که می تواند مردم را به سوی خود جذب کند. عمر او طولانی بوده، بیشتر از سیصد سال..).(50)

-----------------

(49) اسلام وعقل، ص 210.
(50) برنارد شو، عباس محمود عقاد، ص 124و125.

تکامل تاریخ از نظر قران چگونه است؟
با نظر وتامل در قران کریم پی می بریم که توجیه ان بر اساس تکامل تاریخ به شیوه انسانی - فطری است. از منظر قران کریم از اغاز جهان همواره نبردی پیگیر وبی امان میان گروه حقّ وباطل بر پا بوده است. قران با اشاره به مبارزه افرادی از طراز ابراهیم وموسی وعیسی ومحمّد (علیهم السلام) وپیروان مؤمن انها از سویی، وگروهی دیگر از طراز نمرود وفرعون وجبّاران یهود وابو سفیان وامثالهم بر تکامل تاریخی فطری عملا صحّه گذاشته که در این نبرد وستیزها گاهی حقّ وگاهی باطل پیروز شده است، ولی البته این پیروزی وشکست ها بستگی به یک سلسله عوامل اجتماعی واقتصادی واخلاقی داشته است.
از نظر قران، جهاد مستمّر پیش برنده ای که از فجر تاریخ وجود داشته ودارد ماهیت معنوی وانسانی دارد، نه مادّی وطبقاتی.
از دیدگاه اسلام اینده درخشان چه مشخصاتی دارد؟
از نظر اسلام اینده درخشان ویژگی هایی دارد که به انها اشاره می کنیم:
1 - خوشبینی به اینده بشریت.
2 - گسترش عدالت.
3 - رابطه انسان با انسان.
4 - برقراری مساوات کامل میان انسان ها در زمینه قانون.
5 - بهره برداری از مواهب طبیعی وتقسیم بیت المال و....

6 - بلوغ بشریت به خردمندی کامل.
7 - عمران وابادی در سطح عالم.
8 - برطرف شدن جنگ وخونریزی در سایه حکومت جهانی.
9 - ایین وروش جدید.
10 - گسترش توحید در کلّ جامعه.
آیا سیر تکاملی انسان ها اینده درخشانی را نوید می دهد؟
شکی نیست که در یک نظر ابتدایی قرائن گواهی می دهد که دنیا به سوی فاجعه پیش می رود، ولی اگر خوب بنگریم در افق های دوردست نشانه های ساحل نجات به چشم می خورد.
از ان روز که انسان خود را شناخته هیچ گاه زندگی یکنواخت نداشته، بلکه با الهام از انگیزه درونی، کوشش داشته که خود وجامعه خویش را به پیش براند. این نهاد بزرگ ارام نخواهد نشست وهمچنان انسان را در مسیر تکامل ها به پیش می راند، ونیروهایش را برای غلبه بر مشکلات ونابسامانی ها وناهنجاری های زندگی کنونی بسیج می کند. به سوی جامعه ای پیش می رود که تکاملات اخلاقی در کنار تکاملات مادی قرار گیرد. به سوی جامعه ای که در ان از جنگ وخونریزی های ویرانگر وضدّ تکامل اثری نباشد. به سوی جامعه ای که تنها صلح وعدل حاکم بر مقدرات انسان باشد، وروح تجاوز طلبی واستعمار که مهم ترین سدّ راه تکامل مادی ومعنوی اوست در ان مرده باشد.

آیا نظام افرینش نوید بخش اینده ای درخشان برای جامعه بشری است؟
جهان هستی مجموعه ای از نظام ها است. وجود قوانین منظّم وعمومی که در سرتاسر این جهان حکم فرماست دلیل بر یکپارچگی وبه هم پیوستگی این نظام است. مساله نظم وقانون وحساب در پهنه افرینش یکی از اساسی ترین مسائل این عالم محسوب می شود.
آیا انسانی که جزئی از عالم است می تواند یک وضع استثنایی به خود بگیرد وبه صورت وصله ناهمرنگی دراید؟
آیا جامعه انسانی می تواند با انتخاب هرج ومرج، ظلم وستم، نابسامانی وناهنجاری، خود را از مسیر رودخانه عظیم جهان افرینش که همه در ان با برنامه ونظم پیش می روند کنار بکشد.
آیا مشاهده وضع عمومی جهان، ما را به این فکر نمی اندازد که بشریت نیز خواه نا خواه باید در برابر نظام عالم هستی سر فرود اورد، وقوانین منظم وعادلانه ای را بپذیرد وبه مسیر اصلی باز گردد وهمرنگ این نظام شود؟!
نتیجه: نظام افرینش دلیل دیگری بر پذیرش یک نظام صحیح اجتماعی در اینده در جهان انسانیت خواهد بود.
آیا قانون عکس العمل نوید جامعه ای بهتر ومتکامل را به ما می دهد؟
تنها در مباحث فیزیکی نیست که ما با قانونی به نام (قانون عکس العمل) روبه رو هستیم که اگر مثلا جسمی با فشار معینی به دیوار برخورد کند با همان نیرو وفشار به

عقب رانده می شود، بلکه در مسائل اجتماعی این قانون را محسوس تر می یابیم. ازمون های تاریخی به ما نشان می دهد که همواره تحول ها وانقلاب های وسیع، عکس العمل مستقیم فشارهای قبلی بوده است، وشاید هیچ انقلاب گسترده ای در جهان رخ نداده مگر انکه پیش از ان فشار شدیدی در جهت مخالف وجود داشته است.
این قانون به ما می گوید: وضع کنونی جهان، ابستن انقلاب است. فشار جنگ ها وبیدادگری ها، تبعیض ها وبی عدالتی ها، توام با ناکامی وسرخوردگی انسان ها از قوانین فعلی، سرانجام واکنش شدید خود را برای از بین بردن یا کاستن این فشارها اشکار خواهد ساخت.
سرانجام، این خواست های واپس زده انسانی در پرتو اگاهی روزافزون ملّت ها، چنان عقده اجتماعی تشکیل می دهد که از نهان گاه ضمیر باطن جامعه با یک جهش برق اسا خود را ظاهر خواهند ساخت، وسازمان نظام کنونی جوامع انسانی را بر هم می ریزند وطرح نوینی را ایجاد می کنند. طرحی که در ان نه از مسابقه کمرشکن تسلیحاتی خبری باشد ونه از این همه کشمکش های خسته کننده وپیکارهای خونین واستعمار واستبداد وظلم وفساد وخفقان. واین بارقه دیگری است از اینده روشنی که جامعه جهانی در پیش رو دارد.
آیا الزام ها وضرورت های اجتماعی جامعه را به زندگی امیخته با صلح وعدالت سوق می دهد؟
مقصود از (الزام اجتماعی) ان است که وضع زندگی اجتماعی بشر به چنان مرحله ای برسد که احساس نیاز به مطلبی کند وان را به عنوان یک ضرورت بپذیرد. ولی مهم ان است که یک نیاز واقعی جامعه ان قدر اشکار گردد که ضرورت بودنش را همه یا حدّاقل متفکّران ورهبران جامعه بپذیرند، واین در درجه اوّل، بستگی به بالا

رفتن سطح اگاهی وشعور اجتماعی مردم دارد، وسپس با اشکار شدن نتایج نامطلوب وضع موجود جامعه وعدم امکان ادامه راه، ارتباط پیدا می کند.
شاید بسیاری از مردم در قرون 17 و18 با مشاهده پیشرفت های چشمگیر صنعتی، ترسیمی که از قرن بیستم داشتند، ترسیم یک بهشت برین بود، ولی باور نمی کردند که انسان صنعتی وماشینی، زندگی مرفه تری نخواهد داشت، بلکه پا به پای پیشرفت تکنولوژی، نابسامانی های تازه ومشکلات جدیدتری پدید خواهد امد. عفریت جنگ های جهانی سایه وحشتناک خود را بر کانون های ماشین وصنعت خواهند افکند. تازه می فهمند که چقدر زندگی انها خطرناک شده است. کم کم می فهمند برای حفظ وضع موجود وپیروزی های بزرگ صنعتی وتمدّن، مقررات گذشته هرگز کافی نیستند، وباید تن به مقررات تازه ای داد.
زمانی فرا می رسد که وجود حکومت واحد جهانی برای پایان دادن به مسابقه کمرشکن تسلیحاتی وپایان دادن به کشمکش های روز افزون قدرت های بزرگ وکنار زدن دنیا از لب پرتگاه جنگ، به عنوان یک ضرورت وواقعیت اجتناب ناپذیر احساس می گردد که باید سرانجام این مرزهای ساختگی ودردسرساز برچیده شود وهمه مردم جهان زیر یک پرچم وبا یک قانون زندگی کنند.
بنابر قانون (الزام اجتماعی) عامل مؤثر دیگری وجود دارد که با کاربرد نیرومند خود، مردم جهان را خواه نا خواه به سوی یک زندگی امیخته با صلح وعدالت پیش می برد وپایه های یک حکومت جهانی را براساس طرح تازه ای مستحکم می سازد.
آیا برای ایجاد تحول در جامعه احتیاج به اصلاحات تدریجی است یا انقلاب بنیادی؟
در مورد اینکه اصلاحات اجتماعی باید از چه راه انجام پذیرد عقیده واحدی وجود ندارد، بلکه جمعی طرفدار اصلاحات تدریجی هستند که به انها (رفورمیست)

می گویند. وگروهی دیگر (انقلابیون) هستند که هیچ دگرگونی اساسی را در وضع جوامع انسانی بدون انقلاب ممکن نمی دانند وبرخی دیگر می گویند: درجه فساد در اجتماعات متفاوت است، انجا که فساد به صورت همه گیر وهمه جانبه در نیامده، اصلاحات تدریجی می تواند اساس برنامه های اصلاحی را تشکیل دهد، امّا انجا که فساد همه جا را فرا گرفت ویا در بیشتر سازمان های اجتماعی نفوذ کرد، جز با یک انقلاب بنیادی نمی توان بر نابسامانی ها چیره گشت.
شواهد زیادی مؤید نظر سوم است:
1 - اصلاحات تدریجی همیشه بر شالوده ها وضوابط والگوهای سالم بنا می شود ودر غیر این صورت باید به سراغ الگوها وضوابط جدید رفت ومسائل زیربنایی را در مسیر دگرگونی قرار داد.
2 - اصلاحات تدریجی غالبا از طریق مسالمت امیز صورت می گیرد، واین در صورتی اثر دارد که امادگی فکری وزمینه اجتماعی وجود داشته باشد. ولی انجا که این زمینه ها وجود ندارد باید از منطق انقلاب که منطق قدرت است استفاده کرد.
3 - در جامعه ای که فساد به ریشه ها نفوذ کرده، عناصر قدرتمند ضدّ اصلاح، تمام مراکز حسّاس اجتماع را در دست دارند وبه اسانی می توانند هر طرح تدریجی را از کار بیندازند، مگر انکه با یک حمله انقلابی غافلگیر شوند.
4 - نیروهای عظیم اصلاحی وانقلابی را معمولا نمی توان برای مدّت زیادی پرحرارت وپرجوش نگاه داشت واگر به موقع از انها استفاده نشود ممکن است با گذشت زمان کارایی خود را از دست بدهند.
5 - با مراجعه به تاریخ به دست می اید که اجتماعاتی که فساد در انها بنیادی شده، خردمندان ان جوامع خصوصا انبیا واولیا ومردان اصلاح طلب همواره روش انقلابی را در پیش گرفته اند.

در مورد اصلاح وضع عمومی جهان وبرچیده شدن نظام کنونی که بر اساس ظلم وتبعیض بنا شده واحتیاج به جانشین شدن یک نظام عادلانه است، به طور حتم پدید امدن یک انقلاب ودگرگونی عظیم را می طلبد، انقلابی وسیع ودر همه زمینه ها.
چه نوع آمادگی برای رسیدن به حکومت عدل جهانی لازم است؟
ما هر قدر خوشبین وامیدوار باشیم، باید بدانیم رسیدن به مرحله ای از تاریخ که در ان همه انسان ها زیر یک پرچم گرد ایند وکشمکش ها وبازی های خطرناک سیاسی واستعمارگری از بین برود، احتیاج به امادگی های عمومی دارد، گرچه به جهت تحول ها ودگرگونی هایی که به سرعت در عصر اخیر پدید آمده نباید ان را دور بدانیم، ولی در هر حال برای اینکه دنیا چنان حکومتی را پذیرا گردد احتیاج به امادگی هایی از قبیل موارد ذیل است:
1 - امادگی فکری وفرهنگی: یعنی سطح افکار مردم جهان ان چنان بالا رود که بدانند مثلا مساله (نژاد) یا (مناطق مختلف جغرافیایی) مساله قابل توجهی در زندگی بشر نیست، و....
2 - امادگی اجتماعی: زیرا مردم جهان باید از ظلم خسته شده وعدالت را از جان ودل طلب نمایند.
3 - امادگی های تکنولوژی وارتباطی: زیرا وجود صنایع پیشرفته نه تنها مزاحم یک حکومت عادلانه جهانی نخواهد بود، بلکه شاید بدون ان، وصول چنین هدفی محال باشد.
اری، اگر بنا بود همه کارها با (معجزه) صورت پذیرد، وجود چنین نظامی بدون وسایل پیشرفته صنعتی قابل تصور بود، ولی مگر اداره زندگی مردم جهان با معجزه

ممکن است؟ معجزه استثنایی است منطقی در نظام جاری طبیعت برای اثبات حقانیت یک امر اسمانی، نه برای اداره همیشگی نظام جامعه، زیرا این کار تنها باید بر محور قوانین طبیعی صورت بگیرد.

انتظار فرج

حقیقت انتظار چیست؟
انتظار، کیفیتی روحی است که موجب به وجود امدن حالت امادگی است برای انچه انتظار دارند، وضدّ ان یاس وناامیدی است. هر چه انتظار بیشتر باشد امادگی بیشتر است. اگر انسان، مسافری داشته باشد که چشم به راه امدن او است، هر چه زمان رسیدن او نزدیک تر گردد امادگی برای امدنش فزونی می یابد. حالت انتظار، گاهی به پایه ای می رسد که خواب را از چشم می گیرد، چنان که درجات انتظار از این نظر تفاوت می کند، همچنین از نظر حبّ ودوستی نسبت به انچه را انتظار دارد تفاوت دارد. هر چه عشق به (منتظر) افزون باشد امادگی برای فرا رسیدن محبوب افزون می گردد ودیر امدن وفراق محبوب دردناک می گردد، تا بدانجا که انسان منتظر از خود بی خود می شود ودردها وسختی های درداور ومشکلات سخت خود را در راه محبوب حس نمی کند.
انتظار چه ویژگی های خاصی دارد؟
انتظار، در درجه نخست ویژه حیات وزندگی است. ماهیت زندگی انسان با انتظار وامید به اینده عجین شده است به گونه ای که بدون انتظار، زندگی مفهومی ندارد

وشور ونشاط لازم برای تداوم ان در کار نیست. حیات حاضر وکنونی ظرف پویایی، تلاش وحرکت به سوی فردا وفرداهاست، واین چنین پویایی وحرکتی بدون عنصر (انتظار) ممکن نیست؛ زیرا احتمال معقول بقا وپایداری وامید به تداوم حیات است که به زندگی کنونی معنا ومفهوم می بخشد، وپویایی ونیروی لازم برای ادامه ان را تامین می کند. از این رو است که ماهیت زندگی با انتظار پیوستگی ناگسستنی دارد.
هر انسان زنده ای که در انتظارهای خویش، به تداوم حیات می اندیشد وبقای خویش را انتظار دارد، تمام حرکت وسکون خود را در راستای این انتظار ودر جهت متناسب با تداوم حیات قرار می دهد.
ولذا در روایات اسلامی می بینیم که انتظار فرج از افضل اعمال امت پیامبر شمرده شده است. یعنی ویژگی انتظار در عمل در راه رسیدن به حیات است. شاید یکی از علل این گونه اموزش ها این بوده است که پیروان امام مهدی (علیه السلام) بکوشند تا خود را به امامشان نزدیک کنند ومانند او بیندیشند وامت با امام در انتظار به سر برند، زیرا امام نیز در انتظار ظهور خود به سر می برد.
در حالت انتظار، بهترین شیوه پیوند وهمسویی وهمدلی با امام نهفته است، وغفلت از انتظار ومعنای صحیح ان باعث بی خبری وبی احساسی نسبت به سوزها وشورهای امام موعود است. شاید در دوران غیبت، انتظار راستین برای فرج، یعنی حضور امام در جامعه انسانی، نخستین راه بیعت وهم پیمانی با امام موعود باشد؛ زیرا انتظار حضور در متن جریان ها وحوادث پیش از ظهور است ومایه یاداوری هدف ها وارمان های امام موعود وزمینه اگاهی وهوشیاری همیشگی است. ودر حال انتظار نبودن به معنای غفلت وبی خبری وبی احساسی وبی تفاوتی نسبت به حوادث پیش از ظهور واصل ظهور است.

جامعه منتظر، هر حادثه ای هر چند عظیم وویرانگر، وهر عاملی هر چند بازدارنده ویاس افرین، او را از تحقق هدف های مورد انتظار مایوس نمی کند ودر راه ان هدف ها از پویایی وتلاش باز نمی ایستد، وهمواره به امام خود اقتدا می کند.
امامی که در برابر مشکلات شکننده وحوادث کوبنده قرن ها وعصرها استوار ونستوه ایستاده است وذره ای در اصالت راه وکار خود تردید نکرده است.
حضرت مهدی (علیه السلام) فرمود: (... لانّ الله معنا ولا فاقة بنا الی غیره، والحق معنا فلن یوحشنا من قعد عنّا)؛(51) (... چون خدا با ما است، نیازی به دیگری نیست، حقّانیت با ما می باشد وکناره گیری عده ای از ما هرگز سبب وحشت ما نخواهد شد).
اری! امام مهدی (علیه السلام) در چنین انتظاری به سر می برد وبا چنین ایمانی در این شب یلدای زندگی، استوار وتزلزل ناپذیر ایستاده است وجامعه (منتظر) وامت چشم به راه نیز باید این ویژگی ها را در امام موعود و(منتظر) خویش، نیک بشناسد، وتا حدّ امکان مانند خود او در انتظار باشد.
عناصر تشکیل دهنده انتظار چیست؟
انتظار ظهور منجی هیچ گاه به حقیقت نمی پیوندد مگر در صورتی که سه عنصر اساسی در ان محقّق گردد:
1 - عنصر عقیدتی: شخص منتظر باید ایمان راسخی به حتمی بودن ظهور منجی ونجات بخشی او داشته باشد.
2 - عنصر نفسانی: زیرا شخص منتظر باید در حالت امادگی دائمی به سر ببرد.

-----------------

(51) الغیبة، طوسی، ص 285، ح 245؛ احتجاج، ج 2، ص 278؛ بحار الانوار، ج 53، ص 178، ح 9.

3 - عنصر عملی وسلوکی: شخص منتظر باید به قدر استطاعت خود در سلوک ورفتارش زمینه های اجتماعی وفردی را برای ظهور منجی فراهم نماید.
با نبود هر یک از این سه عنصر اساسی، انتظار حقیقتا معنا پیدا نمی کند.
چه نوع انتظاری راجح است؟
انتظار فرج بر دو گونه است:
1 - انتظاری که سازنده است، تحّرک بخش است، تعهّداور است، عبادت بلکه با فضیلت ترین عبادات است.
از مجموعه ایات وروایات اسلامی استفاده می شود که ظهور مهدی موعود (علیه السلام) حلقه ای است از حلقات مبارزه اهل حق واهل باطل که به پیروزی نهایی اهل حق منتهی می شود. سهیم بودن یک فرد در این سعادت موقوف به این است که ان فرد عملا در گروه اهل حقّ باشد. امامان ورهبران معصوم الهی به طور روشن وصریح با ارائه تصویری مناسب از انتظار، روی برداشت درست وصحیح از مفهوم ان تکیه داشته اند وانتظار را از مقوله عمل به حساب اورده اند، ولذا پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) می فرماید: (افضل اعمال امّتی انتظار الفرج)؛(52) (افضل اعمال امت من انتظار فرج است).
و نیز در روایتی دیگر از امام صادق (علیه السلام) می خوانیم: (افضل الاعمال انتظار الفرج من الله)؛(53) (بزرگ ترین اعمال انتظار فرج از خداست).
اهمیت امادگی وزمینه سازی را می توان در پیام امام صادق (علیه السلام) یافت که فرمود: (لیعدنّ احدکم لخروج القائم ولو سهما)؛(54) (باید هرکدام از شما برای خروج قائم امادگی پیدا کند اگرچه با تهیه کردن یک تیر باشد).

-----------------

(52) کمال الدین، ص 644، ح 3.
(53) بحار الانوار، ج 75، ص 208، ح 77.
(54) بحار الانوار، ج 52، ص 366، ح 146.

2 - انتظاری که ویرانگر است، بازدارنده است، فلج کننده است ونوعی اباحی گری است. برداشت قشری مردم از مهدویت وقیام وانقلاب مهدی (علیه السلام) این است که صرفا ماهیت انفجاری دارد. فقط وفقط از گسترش واشاعه ورواج ظلم ها وتبعیض ها واختناق ها وحق کشی ها ناشی می شود، ان گاه که صلاح به نقطه صفر برسد وحقّ وحقیقت هیچ طرفداری نداشته باشد.
این نوع برداشت، از ان جهت که با اصلاحات مخالف است وفسادها وتباهی ها را به عنوان مقدمه یک انفجار مقدّس وموجّه می شمارد، باید (شبه دیالکتیکی) خوانده شود، با این تفاوت که در تفکر دیالکتیکی با اصلاحات از ان جهت مخالفت می شود وتشدید نابسامانی ها از ان جهت داده می شود که شکاف وسیع تر شود ومبارزه پیگیرتر وداغ تر گردد. ولی این تفکّر عامیانه فاقد این مزیت است، فقط به فساد وتباهی فتوا می دهد که خود به خود منجرّ به نتیجه مطلوب بشود.
این نوع برداشت از ظهور وقیام مهدی موعود، واین نوع انتظار فرج که منجرّ به نوعی تعطیل در حدود ومقرّرات اسلامی می شود ونوعی اباحی گری باید شمرده شود به هیچ وجه با موازین اسلامی وقرانی وفق نمی دهد.
انتظار چه تاثیری در بعد اجتماعی دارد؟
انتظار در ابعاد گوناگون حیات انسانی اثار ژرف می گذارد، وبیشترین اثر گذاری ان در بعد تعهدها ومسئولیت های اجتماعی واحساس دیگر خواهی واحسان دوستی عینیت می یابد؛ زیرا که در مفهوم انتظار، انسان گرایی نهفته است. انسان منتظر پیوندی ناگسستنی با هدف ها وارمان های امام منتظَر وموعود خود دارد ودر ان راستا گام بر می دارد وهمسان وهمسوی ان اهداف وارمان ها حرکت می کند وهمه جهت گیری ها وگرایش ها وگزینش هایش در ان چارچوب قرار می گیرد. امام موعود،

غمگسار راستین غمزدگان ویار ویاور واقعی مظلومان وحامی حقیقی مستضعفان است.
پس جامعه منتظر وانسان های دارای خصلت انتظار باید در زمینه خواست ها وهدف های امامشان عمل کنند وبه یاری انسان های مظلوم ومحروم بشتابند ودل ازردگان را مرهم نهند ودشواری ها ومشکلات مردم را تا حدّ توان، طبق خواسته ورضای امامشان برطرف سازند. واگر چنین شد در قلمرو جامعه منتظر، محروم وتهیدست وبیمار بی درمان ودلتنگ وافسرده واندوهگین وگرفتار باقی نخواهد ماند.
شاید یکی از معانی برخی از احادیث درباره انتظار فرج که گفته اند: (انتظار فرج خود فرج است) همین معنا باشد که جامعه منتظر اگر انتظاری راستین وصادقانه داشته باشد دست کم در حوزه خود، مشکلات ونابسامانی های مردم را برطرف می کند وخواسته ها وارمان های امام موعود را در محیط خویش تحقق می بخشد؛ لذا امام رضا (علیه السلام) فرمود: (... انتظار الفرج من الفرج)؛(55) (... انتظار فرج جزء فرج است).
عنصر انتظار چگونه در آمادگی نظامی منتظران تاثیر دارد؟
انتظار، نخست یک ارمان وعقیده است وسپس در عمل وعینیت اشکار می گردد وانسان منتظر به مرزبانی وپاسداری از حوزه جغرافیایی وفرهنگی وایدئولوژی خود وهمکیشان وهم مسلکان خویش می پردازد وهمواره در موضع دیده بانی است وهوشیارانه وتیزنگرانه به افق های دور ونزدیک می نگرد وهر تحرّک وتحول ونقل

-----------------

(55) بحار الانوار، ج 52، ص 131، ح 29.

وانتقالی را در اردوگاه های دشمن زیر نظر می گیرد ودر سنگر دفاع ایدئولوژیکی وزمینی وجغرافیایی، دشمن را از پیشروی باز می دارد، ودر صورت فراهم بودن زمینه به تهاجم نیز دست می یازد.
این است که جامعه منتظر همواره به امادگی نظامی ودفاعی فرا خوانده شده است وتهیه ابزار جنگ وقدرت از هر مقوله وبا هر کیفیت، تکلیف گشته است. فقها در کتاب جهاد بحثی را تحت عنوان (مرابطه) و(رباط) ذکر کرده اند، به این معنا که مؤمنان در مرزها اقامت گزینند وامادگی کامل داشته باشند تا در هنگام حمله وتهاجم ناگهانی دشمن، دفاع کنند وکشور را نجات دهند.
معنای دیگر مرابطه ورباط، پیوند ورابطه با امام ودر خدمت امام زیستن ومرزبان دستورها وخواسته های امام بودن است. به این معنا که جامعه مؤمنان با امام خویش ارتباط برقرار کنند وبه ریسمان ولایت امام چنگ زنند وبا او هم پیمان شوند وبه یاری امام متعهد گردند. این قسم از (مرابطه) بر هر فرد واجب عینی است، نیابت بردار نیست، وپایه ای از پایه های ایمان است وعملی بدون ان پذیرفته نمی شود.(56)
امام صادق (علیه السلام) در تفسیر ایه: (یا ایهَا الَّذِینَ امَنُوا اصْبِرُوا وَصابِرُوا وَرابِطُوا وَاتَّقُوا الله لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ)،(57) فرمود: (اصبروا علی المصائب وصابروا علی الفرائض ورابطوا علی الائمّة (علیهم السلام))؛(58) (در برابر مشکلات شکیبایی ورزید ودر انجام تکلیف ها ومسئولیت ها پایدار باشید، وبا امامان رابطه برقرار کنید).
ودر روایتی دیگر از امام صادق (علیه السلام) آمده است که (رابطوا) به معنای حضور نزد امام است.(59)

-----------------

(56) مکیال المکارم، ج 2، ص 425.
(57) سوره ال عمران، ایه 200.
(58) تفسیر علی بن ابراهیم، ج 1، ص 129.
(59) الغیبة، نعمانی، ص 199.

عنصر صبر در تحقق انتظار تا چه مقدار مؤثر است؟
روح وجوهر اصلی انتظار، مقاومت وصبر است. کسی که منتظر تحقق یافتن هدف ارمانی است باید تا فرا رسیدن زمان پیدایی هدف وشکل گرفتن ارمان، پایداری وشکیبایی کند وتاب وتوان از دست ندهد، وهر ناملایمی را در ان با بردباری بپذیرد، وچون صبر وپایداری را از دست داد وبی شکیب گردید وتاب وتوان بر زمین نهاد، انتظار نیز از دست داده است؛ زیرا که پایداری وصبر، تحقق بخش جوهر انتظار است. لذا در احادیث از انتظار فرج همراه با صبر سخن گفته اند.
امام رضا (علیه السلام) فرمود: (ما احسن الصبر وانتظار الفرج...)؛(60) (چه نیکو است شکیبایی وانتظار فرج).
برای ظهور، وقت تعیین نشده است وهمواره وقوع ان را (امری ناگهانی) توصیف کرده اند ولذا باید انتظار لحظه به لحظه باشد.
حقیقت انتظار فرج چیست؟
اندیشه پیروزی نهایی نیروی حقّ وصلح وعدالت، بر نیروی باطل وستیز وظلم، استقرار کامل وهمه جانبه ارزش های انسانی، تشکیل مدینه فاضله وجامعه ایده ال وبالاخره اجرای این ایده عمومی وانسانی به وسیله شخصی مقدس وعالی قدر که در روایات اسلامی از او به عنوان (مهدی) نام برده شده است، اندیشه ای است که کم وبیش همه فِرق ومذاهب اسلامی - با اختلافاتی - بدان مؤمن ومعتقدند.

-----------------

(60) بحار الانوار، ج 52، ص 129، ح 23.

این اندیشه بیش از هر چیز مشتمل بر عنصر خوشبینی نسبت به جریان کلّی نظام طبیعت وسیر تکامل تاریخ واطمینان به اینده وطرد عنصر بدبینی نسبت به پایان کار بشر است (که طبق بسیاری از نظریه ها وفرضیه های غیر اسلامی، پایان نظام طبیعت، تاریک وابتر است).
امید وارزوی تحقق این نوید کلّی جهانی انسانی، در زبان روایات اسلامی (انتظار فرج) خوانده شده است.
آیا مکاتب فلسفی نیز انتظار فرج را امری ارزشی می دانند؟
انتظار ظهور منجی در اخر الزمان ونجات بشر از وضعیت موجود، اختصاص به اسلام وحتّی ادیان اسمانی ندارد، بلکه مکاتب فلسفی غیر دینی ومادّی نیز معتقد به این نظریه می باشند.
راسل می گوید: (انتظار منجی واعتقاد به ظهور نجات بخش در اخر الزمان اختصاص به ادیان اسمانی ندارد، بلکه مکاتب غیر دینی ومادّی نیز در انتظار ظهور منجی برای جامعه بشریت وگسترش دهنده عدل وداد به سر می برند).
آیا در کتاب مقدس یهود سخن از انتظار فرج به میان آمده است؟
شور والتهاب انتظار موعود اخر الزمان در تاریخ پرفراز ونشیب یهودیت موج می زند. در عهد قدیم از کتاب مقدس، سفر مزامیر داوود، مزمور 37 می خوانیم: (به جهت وجود اشرار وظالمین مایوس مشو؛ زیرا نسل ظالمین از روی زمین برچیده خواهد شد ومنتظرین عدل الهی وارثان زمین خواهند شد. وکسانی که مورد لعن

الهی واقع گردند بینشان تفرقه خواهد افتاد. وانسان های صالح کسانی هستند که وارثان زمین شده وتا پایان تاریخ در روی زمین زندگی خواهند کرد).(61)
تب وتاب انتظار دخالت اعجازامیز خداوند در دوران سیطره والیان رومی بر فلسطین به اوج خود رسید، وبه همین علّت هنگامی که یحیای تعمید دهنده ندا داد: (توبه کنید، زیرا ملکوت اسمان نزدیک است).(62) توده های مردم پیام او را با جان ودل شنیدند، کلمات هیجان اور او دل های شنوندگان را تکان می داد والهام بخش گروه های ستمدیده وبینوایی بود که همواره اتش شوق انتظار برای قیام (مسح شده خدا) در قلوبشان زبانه می کشید.
مقصود از انتظار مسیحا چیست؟
یهودیان در سراسر تاریخ محنت بار خود هر گونه خواری وشکنجه را به این امید بر خود هموار کرده اند که روزی (مسیحا) بیاید وانان را از گرداب ذلّت ودرد ورنج رهانده، فرمانروای جهان گرداند. هم اکنون صهیونیست های اشغالگر فلسطین، علاوه بر دعاهای مسیحایی مرسوم در پایان مراسم سالگرد بنیان گذاری رژیم اسرائیل غاصب (پنجم ماه ایار عبری) پس از دمیدن در شیپور عبادت، این گونه دعا می کنند: (اراده خداوند، خدای ما چنین باد که به لطف او شاهد سپیده دم ازادی باشیم ونفخ صور مسیحا گوش ما را نوازش دهد).(63)
بسیار طبیعی است که قوم بنی اسرائیل با گذشته تیره وتار خود در انتظار اینده بهتری باشد. به همین علت که حضرت موسی (علیه السلام) به عنوان یک منجی میان ایشان

-----------------

(61) کتاب مقدس، سفر مزامیر داوود.
(62) متّی، 2/3.
(63) انتظار مسیحا در ایین یهود، ص 65.

برخاست انان در پذیرفتن او درنگ نکردند. این ارمان در دوران ابتلا پا گرفت وهرگز از ایشان جدا نشد، وتنها با انتخاب داوود به پادشاهی بود که ارزوی قوم، برای قیام یک منجی کاملا براورده شد. داوود نمونه یک پادشاه یهودی والگوی جاودانی شخص مسیحا گردید. ودر واقع، برخی از انبیا وحکیمان هم او را مسیحا می دانستند.(64)
عصر داوود وسلیمان را می توان دوران شکوفا شدن ارمان مسیحایی در اذهان قوم یهود دانست. امید مسیحایی با دو نیم شدن حکومت بنی اسرائیل پس از حضرت سلیمان جدی تر شد.
انبیا نه تنها اتش شوق را در دل ها روشن نگه می داشتند، بلکه به توسعه دادن مفهوم مسیحا ودوران مسیحایی می پرداختند. انان معتقد بودند که شخص مسیحا که خدا به وسیله او جهان را مبارک خواهد ساخت، در اذهان بیشتر انبیا حاضر بود.
اندیشه مسیحایی در پیشگویی های (اشَعیا) به طور وضوح آمده است. مسیحای ارامش افرین وتسلّی بخش قوم یهود در یکی از پیشگویی های او تصویر شده است. او حکومت ارمانی عادلانه ای را پی می افکند که در ان زمان (جهان از معرفت خداوند پر خواهد شد مثل اب هایی که دریا را می پوشاند) وان، پس از گسترش دین بنی اسرائیل در سراسر گیتی است که همچون پرچم قوم ها برپا خواهد شد وامت ها ان را خواهند طلبید.(65)
ونیز می خوانیم: (ودر ایام اخر واقع خواهد شد که کوه خانه خداوند بر قلّه کوه ها ثابت خواهد شد وفوق تلّ ها برافراشته خواهد گردید وجمیع امت ها به سوی ان روان خواهند شد...).(66)

-----------------

(64) هوشع، 5/3؛ ارمیا، 9/30؛ حزقیال، 24/37و25.
(65) اشَعیا، 10/11؛ صَفَنیا، 9/3.
(66) صَفَنیا، 4-2/2.

برخی از پیشگویی های (صَفنیا) حتی از پیشگویی های اشعیا جهان شمول ترند. از دید او عصر مسیحایی زمان اصلاح کلّی جهان است؛ زیرا که در ان زمان، زبان پاک به امت ها خواهد داد تا جمیع ایشان اسم یهْوَه را بخوانند وبه یک دل او را عبادت کنند. تصور تَلمود پیرامون شخص مسیحا به قرار زیر است: (یک انسان که نهالی از خاندان سلطنتی داوود است وقداست او تنها به سبب موهبت های طبیعی وی خواهد بود، امتّ های مشرک به دست او نابود خواهند گشت وبنی اسرائیل قوّت خواهد گرفت).(67)
مقصود از روایات مطلق در باب انتظار فرج چیست؟
در برخی از روایاتی که از طرق شیعه واهل سنّت رسیده به صورت مطلق به انتظار فرج اشاره شده است بدون انکه مقید به فرج حضرت مهدی (علیه السلام) در ان شده باشد. در حدیثی از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) می خوانیم: (افضل العبادة انتظار الفرج)؛(68) (برترین عبادت، انتظار فرج است).
ونیز از ان حضرت می خوانیم: (انتظار الفرج عبادة)؛(69) (انتظار فرج عبادت است).
وهمچنین در روایت دیگری از ان حضرت می خوانیم: (افضل اعمال امّتی انتظار فرج الله (عزَّ وجلَّ))؛(70) (افضل اعمال امّت من انتظار فرج خداوند (عزَّ وجلَّ) است).
شیخ صدوق به سندش از امام رضا (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: (ما احسن الصبر وانتظار الفرج، اما سمعت قول الله (عزَّ وجلَّ): (وَارْتَقِبُوا انِّی مَعَکُمْ رَقِیبٌ)،(71) (فَانْتَظِرُوا انِّی مَعَکُمْ

-----------------

(67) انتظار مسیحا در ایین یهود، ص 65.
(68) بحار الانوار، ج 52، ص 125، ح 11؛ کمال الدین، ص 287، ح 6.
(69) بحار الانوار، ج 52، ص 122، ح 3؛ جامع الصغیر، ج 1، ص 416، ح 2717؛ کنز العمال، ح 6509.
(70) بحار الانوار، ج 52، ص 122، ح 2.
(71) سوره هود، ایه 93.

مِنَ المُنْتَظِرِینَ)(72) فعلیکم بالصبر فانّه انّما یجیء الفرج علی الیاس، فقد کان الذین من قبلکم اصبر منکم)؛(73) (چقدر نیکوست صبر وانتظار فرج، آیا نشنیده ای گفتار خداوند (عزَّ وجلَّ) را که فرمود: (شما انتظار بکشید، من هم در انتظارم) و(پس شما منتظر باشید، من هم با شما انتظار می کشم) پس بر شما باد به صبر؛ زیرا فرج بعد از یاس وناامیدی است. به راستی کسانی که قبل از شما زندگی می کردند از شما صبورتر بودند).
مرحوم مجلسی از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: (من دین الائمّة الورع والعفّة والصلاح... وانتظار الفرج بالصبر)؛(74) (از دین ائمه پرهیزکاری، عفّت، رستگاری... وانتظار فرج به صبر است).
ترمذی نیز به سندش از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده که فرمود: (... وافضل العبادة انتظار الفرج)؛(75) (... وبرترین عبادت انتظار فرج است).
در ظاهر مراد از انتظار فرج همان انتظار فرج حضرت مهدی (علیه السلام) است که در این روایات متعلق ان یعنی حضرت مهدی (علیه السلام) به جهت وضوح، بیان نشده است؟ چون در احادیث فریقین ان حضرت به عنوان نجات دهنده مردم از ظلم وبی عدالتی معرّفی شده است.
شیخ صدوق (رحمه الله) به سندش از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: (طوبی لشیعة قائمنا المنتظرین لظهوره فی غیبته)؛(76) (خوشا به حال شیعیان قائم ما، کسانی که منتظر ظهور او در عصر غیبت اویند).
این معنا برای روایات مطلق با نظر اهل سنّت نیز موافقت دارد؛ زیرا انان گرچه عموما به ولادت مهدی موعود (علیه السلام) اعتقادی ندارند ولی او را منجی بشریت از ظلم وبی عدالتی می دانند که باید مستضعفین انتظار او را بکشند.

-----------------

(72) سوره اعراف، ایه 71.
(73) کمال الدین، ص 645، ح 5.
(74) بحار الانوار، ج 52، ص 122، ح 1.
(75) سنن ترمذی، ج 5، ص 225، ح 3642.
(76) کمال الدین، ص 357، ح 54.

ونیز از جمله قرائنی که می تواند مصداق احادیث مطلق را مشخّص کرده وبر حضرت مهدی (علیه السلام) وقیام او تطبیق دهد مساله لزوم تناسب بین حکم وموضوع است؛ زیرا انتظار فرجی که تا این حدّ مهم برشمرده شده وتا این حدّ مورد تاکید واقع شده است به طور حتم همان انتظار روز موعود است، از ان جهت که در ان روز وعده الهی به نصرت مظلومین در سرتاسر عالم تحقق می یابد وحکومت عدل توحیدی در روی کره زمین گسترش خواهد یافت. انتظار با ان اثار وبرکاتی که دارد تنها در انتظار چنین فرجی قابل پیاده شدن است. ونیز چنین انتظاری است که می تواند از اساس دین شمرده شود، نه انتظار رفع هر گرفتاری ولو جزئی وبا هر سبب باشد.
چه امتیازی در انتظار منجی موجود است؟
اهل سنّت گرچه اصل انتظار فرج مهدی (علیه السلام) را قبول دارند، ولی اعتقاد به ولادت او ندارند، ولی شیعه امامیه وبرخی دیگر از مذاهب اسلامی وغیر اسلامی به انتظار ظهور شخصی به عنوان منجی نشسته اند که او موجود است وناظر اعمال ورفتار وگرفتاری های مسلمانان است. این نوع انتظار به طور قطع وحتم، اثرات بیشتری در زنده نگه داشتن جامعه وایجاد روح وامید بیشتر دارد؛ زیرا کسی که معتقد به اصل فرج است بدون انکه نجات دهنده را در قید حیات ودر کنار خود ببیند واو را احساس کند وناظر اعمال خود بداند، چندان تاثیری در وجود او ندارد، بر خلاف کسی که معتقد است او زنده بوده وبر تمام احوالش ناظر است، وهنگام گرفتاری های شدید به فریاد او خواهد رسید. به طور حتم اعتقاد به چنین منجی وانتظار چنین شخصی تاثیر به سزایی در روحیه انسان منتظر دارد، تاثیری که قابل مقایسه با تاثیر نوع اوّل نیست.

لذا شیعه به جهت اعتقاد به این چنین انتظاری همیشه در طول تاریخ خود زنده بوده وهیچ گاه با این همه فشارها که بر او وارد شده امید خود را از دست نداده است.
شیعه همیشه خویش را در کنار منجی ومصلح خود احساس می کند واین نوع احساس اثار تربیتی وایمانی بیشتری دارد.
آیا تاخیر در فرج موجب قساوت قلب می شود؟
انچه که بر هر مؤمنی بلکه بر هر انسانی لازم است، اینکه هیچ گاه از تاخیر فرج وظهور منجی ناامید نباشد، بلکه باید به ریسمان صبر چنگ زده تا به سر منزل مقصود رهنمون شود. واین تنها از راه ایمان قلبی به خداوند متعال واینکه او خُلف نمی کند، میسّر است ونیز با سیر وبررسی سرگذشت امت های پیشین که چگونه بعد از هر عسر وگرفتاری شدید، خداوند اخر الامر برای انها یسر وفرجی حاصل نمود، به دست می اید. وهمچنین با مراجعه به فطرت ومیل درونی خود که چگونه به ظهور منجی بشریت متمایل است می تواند خود را از یاس ونا امیدی رهانیده وبه ظهور منجی امیدوار باشد.
در ذیل ایه شریفه (وَلا یکُونُوا کَالَّذِینَ اوتُوا الکِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیهِمُ الامَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ)؛(77) از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود: (تاویل هذه الایة جاء فی اهل زمان الغیبة وایامها دون غیرهم من اهل الازمنة وانّ الله تعالی نهی الشیعة عن الشک فی حجة الله تعالی، او ان یظنّوا انّ الله تعالی یخلی ارضه منها طرفة عین)؛(78) (تاویل این ایه برای مردم عصر غیبت است، وروزهای زمان غیبت غیر از روزهای اهل زمان های دیگر است. خداوند متعال شیعیان را از شک در حجّت خود نهی کرده است ونیز نهی کرده از اینکه گمان کنند که خداوند زمین را یک چشم برهم زدن از حجت خالی می گرداند).

-----------------

(77) سوره حدید، ایه 16.
(78) الغیبة، نعمانی، ص 24؛ المحجة، ص219و220.

آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده وملالت اور است؟
انتظار اگر از قسم مثبت ان باشد که همراه با امادگی کامل منتظر برای ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) است نه تنها ملالت اور نیست بلکه دائما در انسان روحیه امید را شعله ور کرده واو را سرحال وزنده نگه می دارد. شخص منتظر دائما در فکر امدن محبوب خود است واین بهترین حالتی است که به او دست می دهد، او دائما به عشق رسیدن محبوب خود شب را به روز وروز را به شب می رساند.
از طرفی دیگر، از انجا که انتظار منجی حقیقی یعنی امام زمان (علیه السلام) در حقیقت یک نوع توسل وارتباط باطن با او نیز هست لذا با این ارتباط هر لحظه فیوضاتی از ناحیه ان حضرت به انسان می رسد که او را از خستگی وملالت بیرون می اورد.
بر انتظار موعود حقیقی اثار وبرکاتی بسیار مترتّب است که در جای خود به ان اشاره می نماییم.
چه آثاری بر انتظار منجی مترتب است؟
ضرورت واهمیت انتظار را می توان از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد:
1 - انتظار، دوره اماده سازی وزمینه سازی برای یک نهضت به شمار می اید وهر انقلاب وحرکتی که این دوره را پشت سر نگذاشته باشد ناقص وبی ثمر است.
2 - در اهمیت انتظار همین بس که دشمنان، ان را مانع تسلّط خود بر مسلمانان برشمرده اند. میشل فوکر، کلر بریر در بحث مبارزه با تفکّر مهدی باوری، ابتدا قیام امام حسین (علیه السلام) وبعد انتظار امام زمان (علیه السلام) را دو عامل پایداری شیعه معرفی می کنند. در

کنفرانس تل اویو نیز افرادی مثل برنارد لوییس، مایکل ام جی، جنشر، برونبرگ ومارتین کرامر بر این نکته تکیه فراوان داشتند. انان در توصیف شیعه گفته اند: (شیعیان به نام امام حسین قیام می کنند وبه اسم امام زمان قیامشان را حفظ می نمایند).(79)
ماربین، محقق المانی می گوید: (از جمله مسائل اجتماعی بسیار مهمّی که موجب امیدواری ورستگاری شیعه می باشد، اعتقاد به وجود حجت عصر وانتظار ظهور است).(80)
پتروشفسکی، تاریخدان وایران شناس علوم شوروی سابق در این زمینه می نویسد: (چشم به راه مهدی بودن در عقاید عمومی مردمی که نهضت های قرن سیزدهم را در ایران بر پا داشتند، مقام بلندی را داشته است).(81)
3 - دوران انتظار، دوران هجوم فتنه ها ومشکلات وگرفتاری ها است وانچه می تواند ارامش قلبی وقدرت روحی به شیعه منتظر بدهد، یاد منجی حی وحاضر است.
4 - پیراستن از خصایص ناپسند واراستن خود به اخلاق نیکو از فواید دیگر انتظار است. امام صادق (علیه السلام) فرمود: (من سرّ ان یکون من اصحاب القائم فلینتظر ولیعمل بالورع ومحاسن الاخلاق)؛(82) (... هر کس دوست دارد که از یاران حضرت قائم (علیه السلام) گردد باید که منتظر باشد ودر عین حال به پرهیزکاری واخلاق نیکو مشغول گردد).
5 - از نتایج انتظار، تلاش فکری مؤمن منتظر وبصیرت واگاهی اوست. فتنه ها علاوه بر انکه غفلت می اورد، شبهه وتردید وتزلزل را نیز در افکار جامعه ایجاد می کند، واین منتظر واقعی است که چون به هوشیاری فکری رسیده، بیدار است وبه شبهات پاسخ می گوید.

-----------------

(79) مجله بازتاب اندیشه، خرداد80، ص 193.
(80) سیاست اسلام، اثر ماربین، ص 49و50.
(81) نهضت سربداران خراسان، اثر پتروشفسکی.
(82) بحار الانوار، ج 52، ص 140، ح 50.

امام صادق (علیه السلام) فرمود: (طوبی لمن تمسّک بامرنا فی غیبة قائمنا فلم یزغ قلبه بعد الهدایة...)؛(83) (خوشا به حال کسی که در زمان غیبت قائم ما به فرمان ما تمسک جوید که در نتیجه قلب او هرگز به طرف باطل متمایل نخواهد شد).
6 - انتظار از انجا که انسان را به عمل وا می دارد ودر جامعه ای که حالت انتظار منجی الهی حاکم است، تحّرک وپویایی حکم فرماست وبشر را به زمینه سازی واصلاح فردی واجتماعی وا می دارد، عاملی ارزشمند برای حفظ وبقای شریعت است.
7 - انتظار از ان جهت که محّرک عمل است، زمینه ساز ظهور منجی عالم بشریت خواهد بود.

-----------------

(83) همان، ص 123، ح6.

ظهور منجی از دیدگاه ادیان

آیا ایمان به ظهور منجی نزد ادیان وملل دیگر نیز وجود دارد؟
ایمان به ظهور منجی بشریت از وضع موجود واقامه عدل وداد، فطری بشر است ولذا این عقیده در هر ملت ودینی وجود دارد.
محمّد امین زین الدین می گوید: (شکی نیست که اعتقاد به اصلاح جامعه از وضعیت موجود، از ابتدای تاریخ بشر در ذهن مردم وجود داشته است واز عقاید اختصاصی دین اسلام نیست، زیرا در بین ادیان اسمانی قبل از ظهور اسلام مشاهده می کنیم که همگی خبر از وقوع این حقیقت داده اند وحتی صفات مصلح وراه کارهای اصلاحی او را نیز بیان کرده اند، گرچه نام او را مهدی ودعوت اصلاحی او را به نام مهدویت نگذاشته اند... این عقیده وفکر حتی به ادیان دیگر از قبیل زردشتی وبرهمنی و... نیز سرایت کرده است...).(84)
در بین ادیان اسمانی وایین های شبه دینی وملت ها، می توان از اینها نام برد:
1 - یهود به بازگشت عزیر یا منحاس بن عازر بن هارون اعتقاد دارد.
2 - مسیحیت با ایمان به بازگشت عیسی (علیه السلام).
3 - زردشت با ایمان به بازگشت بهرام شاه.
4 - هندوها با ایمان به بازگشت فیشنوا.

-----------------

(84) مع الدکتور احمد امین فی حدیث المهدی والمهدیه، ص 11.

5 - مجوس با ایمان به بازگشت اوشیدر.
6 - بودایی ها در انتظار ظهور بودا.
و....(85)
از چه زمانی خطوط کلی برای روز موعود جهانی ترسیم شده است؟
ترسیم خطوط کلّی برای روز موعود به شروع خلقت باز می گردد؛ زیرا این روز هدف وغرض اساسی برای خلقت است. برای توضیح این مطلب به نکاتی چند اشاره می کنیم:
1 - برای برپایی حکومت عدل جهانی دو شرط اساسی وجود دارد: یکی شناخت کامل عدل به معنای وسیعش ودیگری امادگی برای فداکاری در راه پیاده کردن عدالت در سطح جهان، بعد از علم وشناخت عدل. بشر این دو شرط اساسی را از ابتدای خلقت نداشته است، بلکه انبیا متکفّل این دو امر مهم شده ودرصدد تربیت بشر برای رسیدن به ان دو بوده اند. گرچه انبیا در شرط اوّل به موفقیت رسیده وعدل را به معنای وسیع وهمه جانبه اش برای مردم تبیین نموده اند ولی در طول تاریخ خود نتوانستند شرط دوم را به طور کامل محقق سازند، واین نه به جهت قصور در انجام وظیفه انان بوده، بلکه به خاطر قصور یا تقصیر از جانب مردم بوده است.
2 - انبیا در طول تاریخ بعثت خود مردم را به هدف وغرض اساسی از خلقت بشر که همان رسیدن به حکومت عدل توحیدی است گوشزد می کرده اند. خداوند متعال می فرماید: (وَلَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ انَّ الارْضَ یرِثُها عِبادِی الصّالِحُونَ)؛(86)

-----------------

(85) الامامة وقیام القیامة، ص 270و271؛ العقیده والشریعة فی الاسلام، ص 192.
(86) سوره انبیاء، ایه 105.

(در زبور بعد از ذکر [تورات] نوشتیم بندگان شایسته ام وراث [حکومت] زمین خواهند شد).
ونیز می فرماید: (وَنُرِیدُ انْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الارْضِ وَنَجْعَلَهُمْ ائِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الوارِثِینَ)؛(87) (ما می خواهیم بر مستضعفان زمین منّت نهیم وانان را پیشوایان ووارثان روی زمین قرار دهیم).
ونیز می فرماید: (هُوَ الَّذِی ارْسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدی وَدِینِ الحَقِّ لِیظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ المُشْرِکُونَ)؛(88) (او کسی است که رسول خود را با هدایت ودین حقّ فرستاد تا او را بر همه ادیان غالب سازد هر چند مشرکان کراهت داشته باشند).
3 - برای هیچ یک از انبیا، شرایط اساسی وعمومی برای هدایت کلّ بشر وتشکیل حکومت عدل توحیدی در سطح جهان فراهم نشد، زیرا دو شرط اساسی برای تشکیل چنین حکومتی فراهم نگشت:
الف) انبیا گرچه مفهوم عدل کامل وبه معنای وسیع ان را برای مردم تفهیم نمودند ولی بشر به ان درجه از فهم وشعور نرسیده است تا به حقیقت ان در سطح گسترده اش پی برده باشد. لذا هدف انبیای سابق بر حضرت موسی (علیه السلام)، ترسیخ وتثبیت عقیده مردم بوده، وتکالیف شرعی فرعی زیادی نداشته اند، تا اینکه از زمان حضرت موسی (علیه السلام) تا عصر بعثت رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) خصوصا در شریعت اسلام شرایع به صورت تفصیل تبیین شده است.
ب) تاکنون هیچ امّتی به حدّی نرسیده است که بتواند در راه پیاده شدن حکومت عدل توحیدی جهانی فداکاری تام وتمام داشته باشد. حضرت نوح (علیه السلام) 950 سال قوم خود را به حقّ وحقیقت دعوت کرد ولی به جز اندکی به او ایمان نیاوردند. قوم حضرت ابراهیم (علیه السلام) به جای پذیرش دعوتش او را در اتش انداختند. قوم حضرت

-----------------

(87) سوره قصص، ایه 5.
(88) سوره صف، ایه 9.

موسی (علیه السلام) درخواست او را برای مقابله با حاکمان ظالم فلسطین رد کرده وگفتند: (فَاذْهَبْ انْتَ وَرَبُّکَ فَقاتِلا انّا ههُنا قاعِدُونَ)؛(89) (تو وخدایت بروید وبا انان بجنگید ما اینجا نشسته ایم).
حواریون حضرت عیسی (علیه السلام) در قدرت خداوند شک نمودند وبه عیسی خطاب کرده، گفتند: (یا عِیسَی ابْنَ مَرْیمَ هَلْ یسْتَطِیعُ رَبُّکَ انْ ینَزِّلَ عَلَینا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ)؛(90) (ای عیسی بن مریم! آیا پروردگارت قدرت دارد که برای ما سفره ای غذا از اسمان نازل کند).
نتیجه: گرچه خطوطی کلّی واساسی روز موعود از ابتدای خلقت ترسیم شده است ولی هنوز شرایط تحقق وپیاده شدن ان فراهم نگشته است.
منجی در ایین هندو کیست؟
بشارت به ظهور منجی در کتاب های مقدس هندوها نیز به چشم می خورد. در کتاب (ماللهند) از کتاب های مقدس هندوها آمده است: (در اواخر دوره چهارم اهل زمین به فساد کشیده شده واکثر انها کافر می شوند انان معصیت های بزرگ را انجام داده وحاکم انها افراد پست خواهد بود. مردم در ان روز به گرگ ها شبیه اند که همدیگر را می درند وغارت می کنند. کاهنان ومردان دین فاسد می شوند وحقّ با دزدان می شود وافراد باتقوا وزاهد را تحقیر می کنند... در ان زمان (برهمن کلا) یعنی مردی شجاع ودین دار ظهور می کند وزمین را با شمشیر برنده اش از مفسدین وپلیدی ها پاک کرده وافراد پاک وطاهر را حفظ خواهد نمود).(91)

-----------------

(89) سوره مائده، ایه 24.
(90) همان، ایه 112.
(91) ماللهند، ص 321.

در کتاب (شاکمونی) آمده است: (حکومت ودولت جهانی به دست مردی از ذرّیه سید خلایق عالمیان (کشن) بزرگ ختم خواهد شد، او کسی است که بر کوه های شرق وغرب عالم حکومت خواهد کرد... وتمام ادیان الهی، یک دین خواهد شد، او که اسمش قائم وعارف بالله است، دین خدا را احیا خواهد نمود).(92)
ودر کتاب (وشن جوک) از کتاب های هندوها آمده است: (ودر اخر الزمان زمین به دست مردی خواهد افتاد که خداوند متعال را دوست دارد واو از خواص بندگان خداست. نام او (فرخنده وخجسته) است.(93)
ودر کتاب (باسک) از کتاب های هندوها آمده است: (دوره اخر الزمان به حکومت حاکم عادلی ختم خواهد شد که رهبر ملائکه وجنّ وانس است. حق با اوست. او بر دریا وخشکی وکوه ها سیطره پیدا می کند واز انچه در اسمان ها وزمین است خبر می دهد وکسی بزرگ تر از او متولد نشده است).(94)
در کتاب (اوپانیشاد) آمده است: (این مظهر (ویشنو) در اخر الزمان ظهور می کند در حالی که بر اسبی سفید سوار وبه دست او شمشیری برهنه است، وبه ماننده ستاره دنباله دار می درخشد وهمه افراد پست را به هلاکت می رساند وزندگی نوینی را برپا کرده وطهارت وپاکی را بر می گرداند).(95)
منجی در آیین بودا کیست؟
مؤسس ایین بودا شخصی است به نام (سدهارتا جوتوما) معروف به (بودا)، او کسی بود که در نپال متولد شد وبودایی ها او را فرزند خدا می دانند ومعتقدند که در

-----------------

(92) بشارت العهدین، ص 242؛ بشارة الظهور، ص 17.
(93) همان، ص 272؛ بشارة الظهور، ص 18.
(94) بشارة الظهور، ص 18.
(95) اوپانیشاد، ص 737.

اخر الزمان ظهور کرده، بشریت را از وضع موجود وگرفتاری ها نجات خواهد داد. انان می گویند: بودا با کامل کردن وظیفه خود با جسدش به اسمان رفته وبار دیگر به زمین باز می گردد تا صلح وبرکت را به مردم بازگرداند.
بودایی ها دو مذهب بزرگ دارند: یکی مذهب شمالی که در حق بودا تا به حدّی غلو کرده او را خدای خود می دانند. ودیگری مذهب جنوبی که غلوّشان در حقّ بودا کمتر است. وعمدتا در منطقه اسیای شرقی ساکنند.
موعود از دیدگاه زردشتیان کیست؟
در کتاب معروف زردشتیان به نام (زند) بعد از انکه سخن از مقابله ومبارزه ابدی بین ایزدان واهریمنان به میان می اورد، می گوید: (در این هنگام فتح وپیروزی ونصرت از ناحیه ایزدان واقع می شود وبعد از نصرت ویاری ایزدان ونابودی نسل اهریمنان عالم به سعادت اصلی خود می رسد وفرزندان ادم بر کرسی سعادت وبرکت خواهند نشست).(96)
جاماسب در کتاب (جاماسبنامه) از زردشت نقل کرده که فرمود: (مردی از سرزمین تازیان از ذریه هاشم خروج خواهد کرد، او مردی بزرگ سر، با جسمی عظیم، ساقی طولانی، بر دین جدّش وبا لشکری فراوان رو به ایران خواهد نمود، زمین را اباد کرده وان را پر از عدل وداد خواهد نمود).(97)
در همان کتاب بعد از بشارت به نبوّت رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) می گوید: (واز ذریه دختر ان پیامبر که به (خورشید عالم وشاه زمان) معروف است، مردی به خلافت خواهد رسید

-----------------

(96) بشارات العهدین، ص 237و238؛ بشارة الظهور، ص 34.
(97) بشارت العهدین، ص 243و244.

که در دنیا به حکم یزدان حکم خواهد نمود، او اخرین خلیفه ان پیامبر در وسط عالم یعنی مکه است، ودولتش تا روز قیامت دوام خواهد داشت...).(98)
در کتاب (زند بهمن یسن) شرح کتاب (اوستا) کلام جاماسب را از قول استادش زردشت این چنین نقل می کند: (قبل از ظهور سوشیانس خلف وعده، دروغ، بی دینی وبی بند وباری در عالم گسترش می یابد، مردم از خداوند دور شده وظلم وفساد عالم را فرا می گیرد. این امور، احوال عالم را دگرگون کرده وزمینه را برای ظهور منجی جهانی فراهم می اورد وعلائمی که هنگام ظهور اتفاق می افتد عبارت است از حادثه عجیب وغریبی در اسمان ظاهر می شود که دلالت بر امدن (خردشهر ایزد) دارد. ملائکه از طرف مشرق ومغرب به اذن او فرستاده می شوند تا خبرها واعلان ها را به عالم برسانند...).(99)
ونیز در کتاب (زند بهمن یسن) می خوانیم: (... وبعد از ان، سوشیانس عالم را پاک خواهد نمود، ان گاه قیامت برپا خواهد شد).(100)
در همان کتاب در تفسیر کلمه سوشیانس آمده است: (سوشیانس اخرین کسی است که می اید وزردشت را در عالم نجات خواهد داد).(101)
منجی نزد یهود چه کسی است؟
با مراجعه به کتاب های مقدس یهود پی می بریم که اشارات وتصریحات فراوانی به مساله موعود جهانی شده است. واز جمله کتاب هایی که در انها به این موضوع اشاره شده: کتاب دانیال نبی، حجّی نبی، صفینای نبی، اشعیای نبی وزبور داوود است.

-----------------

(98) بشارت العهدین، ص 273؛ بشارة الظهور، ص 20.
(99) جاماسب نامه، ص 25.
(100) زند بهمن یسن، ص 19.
(101) همان، ص 150.

لذا در قران کریم می خوانیم: (وَلَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ انَّ الارْضَ یرِثُها عِبادِی الصّالِحُونَ)؛(102) (وبه تحقیق در زبور بعد از ذکر نوشتیم که همانا زمین را بندگان صالح من به ارث خواهند برد).
در زبور داوود می خوانیم: (بار خدایا! حکومت خود را به ملک ببخش وعدالتت را به فرزند مَلِک عطا فرما تا به نیکی بین مردم حکم کرده وبر افتادگان انصاف دهد... تمام پادشاهان بر او خضوع کرده وهمه ملت ها خدمت گذار او گردند...).(103)
چرا حضرت مسیح تاکنون زنده مانده است؟
حکمت بقا وزنده ماندن حضرت مسیح (علیه السلام) تاکنون بر حسب انچه که عقول ما درک می کند اموری است:
1 - در حضرت عیسی (علیه السلام) خصوصیاتی یافت می شود که در سایر انبیا نبوده است، از قبیل ولادت بدون پدر، زنده کردن مردگان، به اسمان ها رفتن ودیگر خصوصیات.
2 - زنده بودن وبقای او برهان ودلیل وشاهدی بر غیبت امام مهدی (علیه السلام) خواهد بود، زیرا بقای مسیح با عمری بیش از دو هزار سال، دلیلی بر امکان وجود وحیات حضرت مهدی (علیه السلام) در کمتر از این مقدار سال است، همان حکمتی که در روایات برای طول عمر حضرت خضر بیان شده است.
شیخ صدوق (رحمه الله) در (کمال الدین) به سند خود از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: (... بلی، انّ الله تبارک وتعالی لمّا کان فی سابق علمه ان یقدّر من عمر القائم (علیه السلام) فی ایام

-----------------

(102) سوره انبیاء، ایه 105.
(103) کتاب مقدس، عهد قدیم، مزامیر، مزمور 72، ص 1212-1210، رقم 17-1.

غیبته ما یقدّر، وعلم ما یکون من انکار عباده بمقدار ذلک العمر فی الطول، طوّل عمر العبد الصالح فی غیر سبب یوجب ذلک الا لعلّة الاستدلال به علی عمر القائم (علیه السلام) ولیقطع بذلک حجة المعاندین لئلا یکون للناس علی الله حجة)؛(104) (... اری، از انجا که در علم سابق خداوند مقدّر شده بود که عمر قائم (علیه السلام) را در ایام غیبتش طولانی می گرداند ومی دانست که این مقدار طول عمر را بندگانش انکار می کنند، لذا عمر بنده صالحش را تنها به جهت استدلال وشاهد اوردن عمر قائم (علیه السلام) طولانی کرد، وتا اینکه حجت ودلیل معاندین قطع گردد وبرای مردم حجت واستدلالی بر خدا نباشد).
حکمت مشارکت حضرت مسیح در تشکیل حکومت جهانی چیست؟
شرکت حضرت مسیح (علیه السلام) در تشکیل حکومت عدل توحیدی جهانی ومساعدت حضرت مهدی (علیه السلام) در این امر مهم جهاتی دارد که به برخی از انها اشاره می کنیم:
1 - از انجا که مسیحیان جماعت زیادی را از مردم عالم تشکیل می دهند، لذا با نزول او از اسمان ومشاهده معجزه از او، ایمان اورده ودر حقیقت به جهت پیروی واقتدای او به حضرت مهدی (علیه السلام)، مسیحیان نیز تسلیم حضرت مهدی می شوند.
2 - در نتیجه جهت اوّل، فتح وپیروزی حضرت بر عالم سریع تر واسان تر خواهد شد، ولذا به جهت ایمان مسیحیان به امام مهدی (علیه السلام) بدون جنگ وخونریزی بخش عظیمی از عالم تحت اختیار حضرت قرار خواهد گرفت.

-----------------

(104) کمال الدین، ص 357، ح 53؛ الغیبة، طوسی، ص 172، ح 129؛ بحار الانوار، ج 51، ص 222.

آیا حضرت عیسی به زمین باز می گردد؟
مطابق نصّ ایات قران واناجیل، حضرت عیسی (علیه السلام) به اسمان ها رفت ودر پایان تاریخ به زمین باز می گردد.
در انجیل یوحنّا می خوانیم: (از من شنیدید که به شما گفتم: من می روم ودوباره به سوی شما باز می گردم).(105)
در قران نیز به نزول حضرت عیسی (علیه السلام) اشاره شده است:
1 - خداوند متعال می فرماید: (وَیکَلِّمُ النّاسَ فِی المَهْدِ وَکَهْلا)؛(106) (واو [عیسی] در گهواره وهنگام پیری با مردم سخن می گوید).
می دانیم که حضرت عیسی (علیه السلام) هنگام سی سالگی به اسمان ها رفت، پس مقصود به پیری همان زمان نزول او از اسمان در اخر الزمان است.
2 - ونیز خداوند می فرماید: (وَانْ مِنْ اهْلِ الکِتابِ الّا لَیؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَیوْمَ القِیامَةِ یکُونُ عَلَیهِمْ شَهِیدا)؛(107) (وهیچ یک از اهل کتاب نیست مگر اینکه پیش از مرگش به او [مسیح] ایمان می اورد وروز قیامت بر انها گواه خواهد بود).

ضمیر در (به) و(موته) به حضرت عیسی (علیه السلام) باز می گردد. از این ایه به خوبی استفاده می شود که حضرت عیسی در اخر الزمان از اسمان نزول کرده ومردم به او ایمان خواهند اورد.(108)

-----------------

(105) کتاب مقدس، عهد جدید، انجیل یوحنّا، ص 339، رقم 30-28.
(106) سوره ال عمران، ایه 46.
(107) سوره نساء، ایه 159.
(108) ر.ک: صحیح بخاری، ج 4، ص 143؛ درالمنثور، ج 2، ص 241؛ و....

3. ونیز می فرماید: (وَانَّهُ لَعِلْمٌ لِلسّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها)؛(109) (وهمانا عیسی نشانه روشنی برای قیامت است پس در ان شک نداشته باشید).(110)
و نیز روایات شیعه وسنّی به نزول حضرت عیسی اشاره کرده است:
بخاری به سند خود از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده که فرمود: (کیف انتم اذا نزل ابن مریم فیکم وامامکم منکم)؛(111) (شما را چه می شود هنگامی که فرزند مریم در میان شما فرود آمده در حالی که امام شما از بین شماست).
شیخ صدوق (رحمه الله) به سندش از محمّد بن مسلم ثقفی نقل کرده که از امام باقر (علیه السلام) شنیدم که می فرمود: (القائم منّا منصور بالرعب... وینزل روح الله عیسی بن مریم، فیصلّی خلفه)؛(112) (قائم از ماست که با رعب ووحشت [که در قلوب مردم می افتد] یاری خواهد شد... وروح الله عیسی بن مریم فرود آمده وپشت سر او به نماز خواهد ایستاد).
حضرت عیسی در کجا فرود خواهد آمد؟
از روایات استفاده می شود که مکان نزول حضرت مسیح در اخر الزمان سرزمین دمشق است.
طبرانی به سند خود از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده که فرمود: (ینزل عیسی بن مریم (علیه السلام) عند المنارة البیضاء شرقی دمشق)؛(113) (عیسی بن مریم کنار مناره سفید قسمت شرق در سرزمین دمشق فرود خواهد امد).

-----------------

(109) سوره زخرف، ایه 61.
(110) جامع البیان، ج 25، ص 115؛ البحر المحیط، ج 9، ص 386.
(111) صحیح بخاری، ج 4، ص 143.
(112) کمال الدین، ص 331، ح 16.
(113) المعجم الکبیر، ج 1، ص 217.

ابن کثیر می گوید: (مسیح دجال خروج می کند، ان گاه مسیح از اسمان بر زمین فرود می اید ومحلّ فرود او کنار مناره سفید شرقی در دمشق هنگام نماز صبح است).(114)
منجی نزد مسیحیان کیست؟
حضرت مسیح (علیه السلام) مبعوث شد تا مردم را بشارت دهد. کلمه (انجیل) از لغت یونانی گرفته شده وبه معنای (خبر خوش) وبشارت به رهایی آمده است. این بشارت همان قیام ملکوت خداوند ویا به تعبیر دیگری می توان از ان به حکومت توحیدی در سطح کره زمین یاد نمود.
در کتاب مقّدس می خوانیم: (بر من واجب است تا تمام شهرها را به ملکوت خدا بشارت دهم وبرای این امر فرستاده شده ام).(115)
در انجیل متّی آمده است: (حضرت عیسی در جمیع شهرها ودهات سیر می کرد ودر مجامع انها مردم را تعلیم وبه ملکوت بشارت می داد).(116)
در کلمات حضرت مسیح کلمه (فرزند انسان) زیاد به چشم می خورد، در انجیل متّی آمده است: (به حقّ می گویم که از میان حاضرین در این مکان کسانی هستند که مرگ را نمی چشند تا اینکه فرزند انسان را مشاهده نموده که در ملکوتش می اید).(117)
ونیز می خوانیم: (همان گونه که برق از مشرق طلوع کرده وهمه را روشن می کند امدن فرزند انسان نیز این چنین است).(118)

-----------------

(114) الفتن والملاحم، ص 172.
(115) کتاب مقدس، عهد جدید، ص 205، رقم 43.
(116) انجیل متّی، 35/62/9.
(117) کتاب مقدس، عهد جدید، انجیل متّی، ص 84-82، رقم 28-13.
(118) همان، ص 104، رقم 27.

ونیز می خوانیم: (به همین جهت اماده باشید، در ساعتی که انتظار ان را نمی کشید فرزند انسان خواهد امد).(119)
مقصود از (فرزند انسان) کیست؟ مسیحیان درصدد ان هستند که بر حضرت مسیح منطبق سازند، ولی از قرائن وشواهد موجود استفاده می شود که مقصود از (فرزند انسان) شخصی غیر از مسیح است که همان حضرت مهدی (علیه السلام) باشد:
الف) در انجیل یوحنا از حضرت مسیح می خوانیم: (من طالب مجد وعظمت خود نیستم در انجا کسی است که ان را می طلبد وحکم می کند).(120)
ب) از عباراتی که در انجیل متّی آمده به خوبی استفاده می شود که (فرزند انسان) در ان عبارات غیر از حضرت مسیح است که در اخر الزمان به جهت پیاده کردن ملکوت خداوند ظهور کرده وعیسی بن مریم او را متابعت ومشایعت خواهد نمود.
ظهور منجی در اناجیل در چه وقتی معین شده است؟
از برخی عبارات اناجیل به دست می اید که وقت ملکوت اسمان ها که همان حکومت عدل جهانی توحیدی در روی زمین است، اخر الزمان معین شده است.
حضرت عیسی (علیه السلام) در مورد مقدمات برپایی ملکوت خداوند می گوید: (وزود است که خبر از جنگ ها وشایعات بشنوید، مبادا که فزع کنید؛ زیرا حدوث انها حتمی است، ولی نهایت عالم نخواهد بود).(121)
ونیز می فرماید: (... انکه تا نهایت باقی می ماند اوست کسی که خلاصی می یابد).(122)

-----------------

(119) همان، 44/105/24.
(120) همان، انجیل یوحنّا، ص 317، رقم 50.
(121) کتاب مقدس، عهد جدید، انجیل متّی، ص 102، رقم 6.
(122) همان، 13/103/24.

واین مطلب موافق روایاتی است که از رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) رسیده واشاره دارد به اینکه: (المهدی یخرج فی اخر الزمان)؛(123) (مهدی در اخر الزمان خروج خواهد نمود).
وسعت حکومت حضرت مهدی چقدر است؟
از عهد جدید استفاده می شود که حکومت حضرت مهدی (علیه السلام) که از ان به ملکوت اسمان ها یا ملکوت خداوند برای فرزند انسان تعبیر شده تمام روی زمین را فرا خواهد گرفت، در انجیل لوقا آمده است: (در اینده مردمی از شرق وغرب وشمال وجنوب زمین آمده وبر سر سفره، در ملکوت خداوند خواهند نشست).(124)
ودر انجیل مرقس می خوانیم: (وواجب است که قبل از ان به جمیع عالم بشارت داده شود).(125)
در احادیث اسلامی نیز به این موضوع اشاره شده است، امام باقر (علیه السلام) می فرماید: (القائم منّا... یبلغ سلطانه المشرق والمغرب)؛(126) (قائم از ما... حکومت او مشرق ومغرب عالم را فرا خواهد گرفت).
ابو داوود به سندش از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده که فرمود: (ویهلک الله فی زمانه الملل کلّها الا الاسلام)؛(127) (خداوند در زمان او [مهدی (علیه السلام)] اهل همه ملت ها به جز اسلام را هلاک خواهد نمود).

-----------------

(123) الغیبة، طوسی (رحمه الله)، ص 178.
(124) انجیل لوقا، 29/242/13.
(125) انجیل مرقس، 10/166/13.
(126) کمال الدین، ص 330، ح 16.
(127) سنن ابی داوود، ج 2، ص 319، ح 4324.

اوصاف یاران منجی در اناجیل چیست؟
در اناجیل مسیحیان اوصافی برای یاران منجی بشریت ذکر شده که به برخی از انها اشاره می کنیم:
1 - اطاعت: در انجیل مرقس آمده است: (به حقّ به شما می گویم: هرکس که همانند طفل، ملکوت خدا را نپذیرد در ان داخل نخواهد شد).(128) مثال به طفل اشاره به اطاعت مطلق است.
2. عمل به احکام: در انجیل متّی آمده است: (این گونه نیست که هر کسی یا ربّ یا ربّ بگوید داخل در ملکوت اسمان ها شود، بلکه هر کس به خواست پروردگار عمل کند در اسمان هاست).(129)
3. استضعاف: در انجیل لوقا آمده است: (خوشا به حال شما ای فقرا، زیرا برای شماست ملکوت خداوند. خوشا به حال شما ای گرسنگان در امروز، زیرا در اینده سیر خواهید شد. خوشا به حال شما ای گریه کنندگان، زیرا در اینده خندان خواهید شد. این در حالی است که در جای خود (ملکوت اسمان) به عصر ظهور تطبیق شده است).(130)
آیا در اناجیل به علائم ظهور منجی اشاره شده است؟
در انجیل متّی آمده است: (... ودر ان هنگام که عیسی در باغ زیتون نشسته بود شاگردانش به نزد او آمده وبا او خلوت کردند واز او سؤال نمودند: به ما بگو: در چه

-----------------

(128) کتاب مقدس، عهد جدید، انجیل مرقس، ص 157، رقم 15.
(129) همان، انجیل متّی، 21/56/7.
(130) همان، انجیل لوقا، ص 210، رقم 20و21.

زمانی این امور تحقّق خواهد یافت وعلامت ونشانه امدن تو وپایان عالم چیست؟)(131) ونیز می خوانیم: (وزود است که خبر از جنگ هایی می شنوید... مبادا که فزع کنید زیرا وقوع انها حتمی است).(132)
ونیز آمده است: (وهنگامی که فرزند انسان در مجد وعظمتش می اید ودر حالی که ملائکه او را همراهی می کنند بر روی عرش عظمتش می نشیند وجمیع امتّ ها نزد او محشور خواهند شد...).(133)
در انجیل لوقا آمده است: (فریسیون از او سؤال نمودند: چه زمانی ملکوت خداوند می اید؟ او در جواب فرمود: ملکوت خدا غیر مترقّبه می اید).(134)
ونیز می خوانیم: (وهنگامی که خبر از جنگ ها وفتنه ها شنیدید فزع نکنید زیرا این امور باید در ابتدا تحقق یابد ولی این پایان عالم نیست. ان گاه به انان فرمود: زود باشد که امتی بر امتی ومملکتی بر مملکتی قیام کند وزلزله های شدید وگرسنگی ها وقحطی ها در مکان های زیادی به وقوع پیوندد وزود است که امور خوفناک ونشانه های بزرگی حادث گردد).(135)
هر یک از صاحبان ادیان منجی را از دین خود می داند راه حل این اختلاف چیست؟

در تشخیص هویت منجی عالم در پایان تاریخ نزد صاحبان ادیان اختلاف است، هر کسی بزرگی از دین خود را رهبر این نهضت می پندارد واو را احیاگر دین خود می داند.

-----------------

(131) کتاب مقدس، عهد جدید، انجیل متّی، اصحاح 24، ص 102، رقم 3.
(132) انجیل متّی، 6/102/24.
(133) کتاب مقدس، عهد جدید، انجیل متّی، اصحاح 25، ص 107، رقم 34-31.
(134) انجیل لوقا، 20/252/17.
(135) انجیل لوقا، 11-9/265/21.

اهمّ اسباب اختلاف عبارتند از:
1 - نصوص وبشارت های اسمانی از ان جهت که خبر غیبی است لذا هر کسی به جهت تعصب دینی که دارد ان را به رهبر وبزرگ دینی خود حمل می کند.
2 - علمای ادیان ودانشمندان مکاتب مختلف از ان جهت که به هوّیت وشخصیت مهدی موعود اخر الزمان جاهلند، لذا منجی را بر رهبران خود حمل نمودند.
برای حلّ مشکل وتحدید هویت منجی بشریت مراحلی را باید طی نمود:
1 - تمییز بشارات ونصوص خاصه ای که در رابطه با منجی در کتاب های مقدس اسمانی اهل کتاب وارد شده است.
2 - بررسی صفات وخصوصیات منجی در کتاب های مقدس بدون تاثیرپذیری از پیش فرض ها.
3 - بررسی حقایق تاریخ ومقایسه ان با صفات وخصوصیاتی که در کتاب های مقدس درباره منجی آمده است تا مصداق واقعی وهویت شخصی منجی، معین شود.
4 - معرفی حضرت مهدی (علیه السلام) به دیگران تا قدرت تطبیق برای انان نیز فراهم گردد.
لذا مشاهده می کنیم که گروهی از مسیحیان با بررسی صفات وخصوصیات مصلح ومنجی جهانی در کتاب های مقدس خود وتطبیق انها بر منجی ترسیم شده در اسلام، به اسلام وتشیع گرویدند ومهدویت اسلامی را پذیرفتند، اینک به برخی از انها اشاره می کنیم:
1 - قاضی ساباطی مسیحی
او بعد از بررسی بشارت اشعیای نبی در شان مصلح جهانی ومناقشه در تفسیر یهود ونصارا برای ان می گوید: (در نتیجه مقصود از این کلام همان مهدی موعود اسلامی است؛ زیرا در انجا درباره منجی می گوید: او به مجرّد شنیدن، جزا نمی دهد. واین با اجماع مسلمین سازگاری دارد که می گویند: این صفت از خصوصیات مهدی موعود است).

ونیز می گوید: (عقیده امامیه در اینکه منجی، فرزند حسن عسکری است که در سال 255 از مادری به نام نرجس متولد شد وسپس غایب گشت وبه اذن خداوند ظهور خواهد نمود، به واقع نزدیک تر است).(136)
2 - علامه محمد صادق فخر الاسلام
او که شخصی مسیحی بوده وپس از تحقیقات فراوان مسلمان شیعی شده است در کتابی به نام (انیس الاسلام) که در ردّ یهود ونصارا نوشته، در انجا تمام بشارت ها به ظهور منجی را بر حضرت مهدی موعود اسلامی منطبق کرده است.
3 - علامه محمّد رضا رضایی
او نیز که شخصی یهودی بوده واسلام را انتخاب کرده است در کتاب خود به نام (منقول رضایی) بشارات بر منجی را بر مهدی موعود منطبق کرده است.
چگونه با وجود تحریف در تورات وانجیل به ان دو استشهاد می شود؟
گاهی سؤال می شود که شما قائل به وجود تحریف در تورات وانجیل ودیگر کتب غیر از قران هستید چگونه در قضیه مهدویت وسایر موضوعات به ان استدلال می کنید؟
پاسخ:
1 - در موضوع مهدویت چنان ایات وروایات فراوانی وجود دارد که برای اثبات ان احتیاج به منابعی دیگر غیر قران نباشد.
2 - استناد واستشهاد به بشارات کتاب های اسمانی وغیر اسمانی دیگران از باب تایید است نه اثبات.

-----------------

(136) البراهین الساباطیة، ص 207و208.

3 - نقل بشارات از کتاب های مقدس دیگران به جهت تقارن بین ادیان وهدایت اهل ادیان به دین حق یعنی اسلام است.
4 - کسی ادعا نکرده که تمام انچه که در کتاب های مقدس ادیان دیگر آمده تحریف شده است، بلکه انچه مسلّم است اینکه بخشی از انها مورد تحریف قرار گرفته است.
5 - در اثبات عدم تحریف در مواردی که به انها استشهاد می شود همین بس که در مصادر اسلامی نیز به ان اشاره بلکه تصریح شده است.
6 - برخی از بشارات کتاب های مقدس ادیان دیگر با واقعیات تاریخی مطابقت داشته است، از قبیل اینکه: مصلح جهانی همان امام دوازدهم از ذریه اسماعیل واز نسل بهترین زنان است که ولادت او در وضع شدید واختناق سیاسی به وقوع خواهد پیوست، وبه همین جهت خداوند او را از ظالمان تا هنگام ظهور محفوظ خواهد داشت.
چرا قوانین ادیان آسمانی پیشین به نحو اکمل پیاده نشد؟
پیاده شدن عدل وداد وقوانین الهی در جامعه احتیاج به گذران دو مرحله دارد:
1 - مرحله تنظیم قوانین اجتماعی از ناحیه قانون گذاری که عالم وعادل است. این مرحله با ارسال رسل وانزال کتب انجام پذیرفت.
2 - مرحله تطبیق قوانین الهی، که با گذر از دو شرط قابل پیاده شدن در جامعه بشری است:
الف. رسیدن جامعه بشری به رشد وتکامل فکری، تا استطاعت درک ان قوانین را داشته باشد ونیز به ان ایمان اورد.
ب. تنفیذ کننده وپیاده کننده ان قوانین، عالم، مقتدر ومعصوم باشد تا بتواند ان قوانین را در سطح عالم پیاده نماید.

چرا در عصر پیامبر اکرم حکومت جهانی توحیدی تحقق نیافت؟
بشر به مانند طفلی است که در ابتدای زندگی خود احتیاج به طی مدارس ومدارج علمی وعملی در سطوح مختلف دارد تا بتواند به رشد وتکامل نهایی خود برسد.
به همین جهت است که رهبران الهی بدون ایجاد شرایط وزمینه کافی برای رسیدن به ان هدف، امادگی برای اجرای حکومت عدل جهانی را ندارند، واین به جهت نقص انها نیست، بلکه مشکل از ناحیه نبودِ قابلیت محل است.
بعد از ظهور اسلام خطوط کلی برای روز موعود چگونه ترسیم شد؟
پاسخ این سؤال را با ذکر مقدماتی خواهیم داد:
1 - اسلام کامل ترین طرح را برای تطبیق حکومت عدل جهانی توحیدی در پایان تاریخ داده است؛ زیرا اسلام اخرین شریعت اسمانی است. واز طرفی دیگر دعوت اسلام جهانی است. بشر قبل از اسلام از انجا که فهم ودرکش به این حدّ نرسیده بود که این طرح کامل را بفهمد ودرک نماید لذا به دوره ظهور اسلام واگذار شد. موقعی پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) طرح حکومت عدل جهانی را داده است که بشر به این سطح عقلی وفرهنگی رسیده بود تا این طرح جامع را احساس کرده ودرک کند.
2 - پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) وامامان معصوم (علیهم السلام) بعد از او وبسیاری از صحابه در اخبار، از این طرح وبشارت ان به مردم سهم بسزایی داشته اند؛ زیرا انها حاملان اصلی این طرح هستند. این بزرگواران تمام سعی وتلاش خود را به کار گرفته وبرای امادگی

ذهنی مردم از راه های مختلف این موضوع مهم را تثبیت نمودند، از قبیل:
الف. خبر دادن از تحقق هدف بزرگ خلقت هنگام تحقق حکومت عدل جهانی.
ب. تاکید بر اینکه رهبر این حکومت امامی معصوم از ذریه رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) است.
ج. خبر از وقوع ظلم وبیدادی که قبل از ظهور در عالم گسترش خواهد یافت.
3 - خود امام مهدی (علیه السلام) نیز در اماده سازی مردم برای پذیرش این امر مهم سهم بسزایی داشته وبا پیامبر وامامان قبل از خود تشریک مساعی کرده است، از قبیل:
الف. اقامه دلیل بر ولادت ووجودش با تکرار ملاقات ها با مردم.
ب. بیان طرح کامل برای غیبت وظهورش.

دفاع از مهدویت

اول کسی که از مسلمانان در عقیده مهدویت تشکیک کرد چه کسی بود؟
در تاریخ آمده است، معاویه به جماعتی از بنی هاشم خطاب کرده گفت: (اینکه شما گمان می کنید پادشاهی هاشمی ومهدی قائم از ان شما است عقیده ای باطل است، بلکه مهدی همان عیسی بن مریم است. امر خلافت به دست ما است تا ان را به او تسلیم کنیم).(137)
ابن عباس از جمله کسانی بود که در ان جلسه حضور داشت، او در مقابل این تحریف تاریخی وبازی کردن با عقیده اسلامی سخت ایستاده، به معاویه گفت: (... امّا اینکه گفتی ما گمان داریم که برای ما حکومتی است که مهدی حاکم ان است، جواب ان این است که گمان، شرک است همان گونه که خداوند متعال می فرماید: (زَعَمَ الَّذِینَ کَفَرُوا انْ لَنْ یبْعَثُوا)(138)، در حالی که همه شهادت می دهند که برای ما ملک وحکومتی است. اگر از عمر دنیا یک روز باقی باشد خداوند متعال کسی را از ما می فرستد تا زمین را پر از عدل وداد کند همان گونه که پر از ظلم وجور شده باشد.

-----------------

(137) بحار الأنوار، ج 33، ص 256.
(138) سوره تغابن، آیه 7، (کافران پنداشته اند که هرگز برانگیخته نمی شوند).

وامّا اینکه می گویی: مهدی همان عیسی بن مریم است، عیسی کسی است که برای مقابله با دجّال فرستاده می شود، وهر گاه دجال او را ببیند نابود می شود، ولی امام از ما کسی است که عیسی بن مریم به او اقتدا کرده ونماز می خواند...).(139)
آیا کسی از علمای اهل سنت منکر احادیث مهدویت شده است؟
برخی از علمای اهل سنّت درصدد انکار وتوجیه روایات مهدویت برآمده تا این موضوع مهم را در جامعه لوث کنند که از ان جمله می توان از افراد زیر نام برد:
1 - ابن خلدون؛ او گرچه موضوع مهدویت را مشهور بین کافه اهل اسلام در گذر زمان ها می داند ولی با تمسک به قاعده (جرح، مقدم بر تعدیل است)(140) درصدد ابطال روایات مهدویت برآمده است.(141)
2 - محمّد ابوزهره؛ او نیز خطّ ابن خلدون را ادامه داده ومی گوید: علمای اهل سنّت در سندهای این احادیث خدشه کرده اند، ولذا این عقیده را نزد اهل سنّت ثابت نمی داند.(142)
3 - سعد محمّد حسن از شیوخ ازهر؛ او نیز به دنبال نقّادین احادیث مهدویت رفته وحرف های انها را تکرار می کند.(143)
4 - محمّد فرید وجدی؛ او می گوید: (بسیاری از امامان حدیث، احادیث مهدویت را تضعیف نموده اند...).(144)
5 - احمد امین مصری؛ او نیز به کلام ابن خلدون رضایت داده است.(145)

-----------------

(139) بحار الأنوار، ج 33، ص 257.
(140) مقصود از این قاعده این است که تضعیف یک راوی مقدم بر توثیق آن است.
(141) تاریخ ابن خلدون، ج 1، ص 322-311.
(142) الامام الصادق (علیه السلام)، ص 239.
(143) المهدیة فی الاسلام، ص 69.
(144) دائرة المعارف قرن عشرین، ج 10، ص 481.
(145) المهدی والمهدویة، ص 108.

6 - شیخ جبهان؛ او نیز از جمله کسانی است که گمان کرده احادیث مهدویت همگی باطل است.(146)
7 - شیخ سائح لیبیایی؛ او نیز از جمله کسانی است که احادیث مهدویت را نقد کرده است.(147)
پاسخ اجمالی: از انجا که تکیه گاه کلام عموم مخالفین احادیث مهدویت، ابن خلدون است، لذا در نقد کلمات انها به ردّ کلام ابن خلدون به صورت اجمالی بسنده می کنیم:
1 - ابن خلدون هنگام نقد احادیث مهدویت تنها به برخی از روایات می پردازد، در حالی که روایات دیگری وجود دارد که از صحت سند برخوردار است. لذا دکتر بستوی 46 روایت را با سند صحیح یا حسن در زمینه مهدویت در کتاب خود اورده است.(148)
2 - او تنها اسامی برخی از صحابه را نقل کرده که احادیث مهدویت را نقل کرده اند، در حالی که بیش از اینهاست، ولذا شیخ عبد المحسن بن حمد العباد اسامی 26 نفر از صحابه را که ناقل احادیث مهدویتند نقل کرده است.(149)
3 - همو می گوید: (ابن خلدون شخصی موّرخ است نه رجالی ولذا به تضعیفات او توجهی نمی شود...).(150)
4 - اینکه ابن خلدون جرح را مقدم بر تعدیل می داند نزد اهل سنّت عمومیت ندارد؛ زیرا عوامل جرح نزد انان مختلف است. برخی با کوچک ترین جهت راوی را جرح می کنند؛ لذا متخصصان فن شرط کرده اند که علت جرح باید تفسیر شود که به چه جهتی بوده است. از جمله کسانی که این قاعده را قبول ندارند ابن حجر عسقلانی، قاضی سبکی، خطیب بغدادی، نووی، سخاوی، سیوطی وسندی است.

-----------------

(146) تبدید الظلام، ص 479 و480.
(147) تراثنا وموازین النقد، ص 187.
(148) المهدی المنتظر فی الاحادیث الصحیحة.
(149) عقیدة اهل السنة والأثر فی المهدی المنتظر، ص 128.
(150) همان.

دکتر عبد الحکیم بستوی می گوید: (حتی در صورتی که جرح در راوی به اثبات برسد، هر جرحی روایت را از اعتبار ساقط نمی کند، بلکه برخی از جرح ها است که شدید بوده ومستلزم ترک روایت است. وبرخی تا این حدّ نیست، بلکه راوی متّصف به جرح با غیر خود از کسانی که دارای اعتبارند تقویت شده وروایتش قابل احتجاج است).(151)
5 - ابن خلدون احادیث را احصا نکرده ونمی داند که از حدّ تواتر گذشته است ولذا احتیاج به بررسی سندی ندارد.
چرا بخاری ومسلم احادیث مهدویت را در صحاح خود ذکر نکرده اند؟
از جمله اشکالات برخی بر قضیه مهدویت از سوی اهل سنّت ان است که بخاری ومسلم اشاره ای به احادیث مهدویت نکرده وانها را در صحیح خود نقل نکرده اند، واین به نوبه خود می تواند سبب وهن وضعف این احادیث باشد.
احمد امین مصری می گوید: (از افتخارات صحیح بخاری ومسلم ان است که این گونه احادیث در ان دو وارد نشده است، گرچه در غیر این دو کتاب از کتاب های حدیث وارد شده است).(152)
همین اشکال از ناحیه اشخاصی دیگر از متفکرین غرب زده اهل سنّت از قبیل شیخ محمد ابو زهره،(153) سعد محمّد حسن(154) حسین سائح لیبیایی مغربی،(155) سید محمد رشید رضا (156) وشیخ بن محمود(157) وارد شده است.

-----------------

(151) المهدی المنتظر فی الاحادیث الصحیحة، ص 364و365.
(152) المهدی والمهدویة، ص 41؛ ضحی الاسلام، ج 3، ص 277.
(153) الامام الصادق (علیه السلام)، ص 238و239.
(154) المهدیة فی الاسلام، ص 69.
(155) تراثنا وموازین النقد، ص 187-185.
(156) تفسیر المنار، ج 9، ص 499.
(157) لا مهدی ینتظر بعد الرسول، ص 6.

پاسخ: این اشکال مورد توجه اهل سنّت واقع شده وشدیدا با ان به مقابله پرداخته اند.
(دکتر بستوی) می گوید: (اینان گمان می کنند که بخاری ومسلم احادیث مهدویت را به جهت ضعف در اسنادشان نقل نکرده اند. این گمانی باطل است، زیرا این دو به تمام احادیث صحیح احاطه نداشته وهرگز چنین ادعایی نکرده اند).(158)
بخاری می گوید: (انچه را که در کتاب خود (الجامع الصحیح) اورده ام صحیح است ولی چه بسیار احادیث صحیح السندی که به جهت طولانی شدن کتابم نقل نکردم).(159)
مسلم بن حجاج قشیری می گوید: (من تمام احادیث صحیح نزد خود را در این کتاب (صحیح) نیاورده ام، بلکه درصدد ان بوده ام که تنها احادیثی را ذکر کنم که اجماعی است).(160)
حاکم نیشابوری می گوید: (بخاری ومسلم حکم به عدم صحت احادیثی که در دو کتابشان نیآمده نکرده اند).(161)
ابن قیم جوزیه می گوید: (آیا بخاری گفته است که هر حدیثی را من در کتابم نیاورده ام باطل وغیر حجت وضعیف است؟ چه بسیار احادیثی که بخاری به انها در غیر کتاب (الجامع الصحیح) احتجاج نموده ولی در این کتاب نیاورده است. وچه بسیار احادیثی که در غیر این کتاب تصحیح نموده ولی در این کتاب نیاورده است).(162)
عبد المحسن بن حمد العباد می گوید: (حدیث صحیح همان گونه که در صحیحین موجود است در غیر این دو از کتاب های حدیثی نیز وجود دارد، مثل: موطا، صحیح ابن خزیمه، صحیح ابن حبّان، مستدرک حاکم، جامع ترمذی، سنن ابی داوود، سنن

-----------------

(158) المهدی المنتظر فی الاحادیث الصحیحة.
(159) مقدمه ابن الصلاح، ص 21و22.
(160) همان.
(161) مستدرک حاکم، ج 1، ص 2.
(162) زاد المعاد.

نسائی، سنن ابن ماجه، سنن دارقطنی، سنن بیهقی ودیگر کتب، واین امری در نهایت وضوح واشکار است).(163)
دیگر اینکه چه کسی ادّعا کرده که بخاری ومسلم توجهی به احادیث مهدویت به طور عموم نداشته اند؟ این حرف باطل است، زیرا این دو به برخی از احادیث مربوط به خروج مهدی (علیه السلام) اشاره کرده اند. از قبیل:
الف) احادیث خروج دجال
بخاری وخصوصا مسلم احادیث زیادی را در باب خروج دجال از طرق مختلف نقل کرده اند.(164)
ابن حجر عسقلانی با نقل کلامی از ابرّی در تواتر احادیث مهدی (علیه السلام) قصه دجال را به خروج حضرت مهدی (علیه السلام) ربط می دهد.(165)
ب) احادیث نزول عیسی بن مریم
بخاری به سند خود از ابوهریره نقل کرده که پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: (کیف انتم اذا نزل ابن مریم فیکم وامامکم منکم)؛(166) (شما را چه خواهد شد زمانی که فرزند مریم در میان شما فرود خواهد امد در حالی که امام شما از میان شماست).
مسلم نیز همین مضمون را نقل کرده است.(167)
مقصود از امام در این روایات کسی جز مهدی (علیه السلام) نخواهد بود، ولذا شارحین صحیح بخاری همگی متفق القول (امام) در این روایت را حضرت مهدی (علیه السلام) معرفی کرده اند.
ج) احادیث بخشش مال

-----------------

(163) الامام المهدی عند اهل السنة، ج 2، ص 445، به نقل از او.
(164) صحیح بخاری، ج 4، ص 143، کتاب الانبیاء، باب ما ذکر عن بنی اسرائیل؛ صحیح مسلم با شرح نووی، ج 18، ص 58و85.
(165) تهذیب التهذیب، ج 9، ص 125.
(166) صحیح بخاری، ج 4، ص 143.
(167) صحیح مسلم، ج 1، ص 94.

مسلم به سند خود از جابر بن عبد الله انصاری نقل کرده که رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: (یکون فی اخر امّتی خلیفة یحثی المال حثیا لا یعدّه عددا)؛(168) (در پایان امتم خلیفه ای خواهد بود که مال فراوان می دهد بدون انکه شماره کند).
با رجوع به روایات دیگر پی خواهیم برد که مقصود از این خلیفه همان حضرت مهدی (علیه السلام) است.
ابن ابی شیبه به سندش از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده که فرمود: (یخرج رجل من اهل بیتی عند انقطاع من الزمان وظهور من الفتن یکون عطاؤه حثیا)؛(169) (مردی از اهل بیتم بعد از وقفه ای از زمان وظهور فتنه ها خروج خواهد کرد که عطای او ریزان است).
د) احادیث خسف بیداء
مسلم در (صحیح) به سند خود از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده که فرمود: (یعوذ عائذ بالبیت فیبعث الیه بعث فاذا کانوا ببیداء من الارض خسف بهم)؛(170) (شخصی به خانه پناه می برد، لشکری به سوی او فرستاده می شود، ان لشکر به سرزمین بیداء که می رسد در انجا به زمین فرو می رود).
با مراجعه به سایر روایات پی می بریم که فرو رفتن زمین بیداء از علائم ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) است.(171)
آیا احادیث مهدویت متعارض است؟
سید رشید رضا واستاد سائح مغربی به جهت تشکیک وتضعیف احادیث مهدویت ادعای تعارض ان احادیث را نموده اند.
سید رشید رضا می گوید: (تعارض در احادیث مهدی اقوی واظهر وجمع بین انها

-----------------

(168) صحیح مسلم، ج 8، ص 185.
(169) المصنّف، ابن ابی شیبه، ج 8، ص 678.
(170) صحیح مسلم، ج 8، ص 167.
(171) مستدرک حاکم، ج 4، ص 520.

دشوارتر است. ان گاه از باب مثال به اختلاف در اسم او واینکه حسنی است یا حسینی، عباسی است یا علوی ودیگر جهات اشاره می کند).(172)
پاسخ: اوّلا: اختلاف، مقتضای طبیعت تفصیل قضایای ثابت است، لذا استدلال به اختلاف تفاصیل یک قضیه بر عدم ثبوت ان، مغالطه ای بیش نیست، ودر غیر این صورت نمی توان هیچ مساله اعتقادی را اثبات نمود، زیرا تمام مسائل، مورد اختلاف واقع شده اند.
ثانیا: در هر یک از مسائل مورد اختلاف، قول حق به اثبات رسیده است، ولذا در هیچ مساله ای تردید وجود ندارد.
آیا احادیث مهدویت تنها از طرق شیعه بوده ودر سند همه آنها شیعه وجود دارد؟
برخی از اهل سنّت گمان کرده اند که احادیث مهدویت تماما از جعل شیعه بوده یا لااقل در سندهای ان، کسانی وجود دارند که متهم به تشیعند، ولذا مورد قبول انها واقع نشده است.
دکتر بستوی بعد از نقل این اشکال در پاسخ به ان می گوید: (معیار در قبول روایت راوی عدالت وضابط بودن اوست با قطع نظر از اینکه عقیده او چیست، مگر انکه از اسلام خارج شده باشد. این روش بسیاری از علمای قدیم وجدید است. ان گاه از علی بن مدینی نقل می کند که اگر روایات اهل کوفه به جهت تشیع ترک شود کتاب ها ضایع شده ومذهب از هم خواهد پاشید).(173)
او همچنین می گوید: (در عین حال مدار در روایات مهدی بر کسانی که منسوب به

-----------------

(172) تفسیر المنار، ج 9، ص 501-499؛ تراثنا وموازین النقد، ص 187.
(173) المهدی المنتظر فی الاحادیث الصحیحة، ص 380.

تشیعند نیست. یعنی چه بسیار از کسانی که هیچ نسبت به تشیع ندارند ولی در عین حال این احادیث را نقل کرده اند. او در اخر بحث خود می گوید: (تا به اینجا به دست امد که بیشتر روایات ثابت در امر مهدی در سندهایش فرد شیعی وجود ندارد، وروایاتی که این چنین است غالبا شواهدی از طرق دیگر دارد، لذا شبهه از این جهت زایل می گردد).(174)
آیا پدید آمدن مدعیان مهدویت از آثار سوء اعتقاد به مهدویت است؟
احمد امین می گوید: (از اثار سوء اعتقاد به مهدویت، انقلاب های پیاپی در طول تاریخ مسلمانان است. در هر عصری شخص یا اشخاصی پیدا شده وبا یدک کشیدن نام مهدی منتظر، مردم را به سوی خود دعوت نموده وگروهی نیز دعوت انها را پذیرفته اند، واز این جهت باعث مشکلات در جامعه اسلامی شده اند...).(175)
پاسخ: اوّلا: شکی نیست که مشکلاتی از ناحیه مدعیان دروغین مهدویت در جامعه اسلامی پدید آمده است، ولی گناه ان به عهده علما بوده که درست حضرت را تعریف نکرده وعلائم وشرایط ظهور را معین نکرده اند. ونیز گناه از مردم است که بدون تفحص از اصل قضیه، فریب این گونه افراد را خورده اند. وگرنه اصل قضیه مهدویت از برکات شایانی برخوردار است.
ثانیا: راه مقابله با این گونه انحراف ها، انکار عقیده ای مسلّم نیست، وگرنه به جهت مقابله با مدعیان نبوت نیز باید با اصل نبوت انبیا مقابله کرد.
ثالثا: گرچه مدعیان مهدویت چند روزی جولان داده ومردم را فریب داده اند، ولی

-----------------

(174) همان.
(175) ضحی الاسلام، ج 3، ص 244.

به لطف خداوند وعنایات حضرت مهدی (علیه السلام) وکوشش فراوان علما، مکر وحیله انها برملا شده واز جامعه طرد شده اند.
آیا اعتقاد به مهدویت انسان را از عمل باز می دارد؟
برخی می گویند: (از اثار سوء اعتقاد به مهدویت وانتظار ظهور مهدی (علیه السلام) در جامعه اسلامی ان است که مردم را مایل به توکل به خدا نموده واز عمل ومبارزه باز می دارد...).
پاسخ: معنای صحیح انتظار مهدی موعود (علیه السلام) این نیست که مسلمانان دست بر روی دست گذاشته وبه انتظار مهدی (علیه السلام) به سر برند، بدون انکه به وظایف دینی خود عمل کرده وزمینه ساز ظهور او باشند.
ولذا در روایات اسلامی (انتظار فرج) از بهترین اعمال برشمرده شده است. معلوم می شود که انتظار جنبه عملی دارد وشخص منتظر خودش را از حیث عمل نیز اماده ظهور منجی می گرداند.
آیا اعتقاد به مهدویت در جامعه اسلامی نتیجه فشارهای سیاسی بوده است؟
برخی از مستشرقین وبه تبع انها برخی از روشنفکران غرب زده اسلامی معتقدند که اعتقاد به مهدویت در نتیجه فشارهای سیاسی بوده که بر مستضعفین جامعه اسلامی وارد شده است.
فان فلوتن می گوید: (جور وستم دولت عباسیان از هنگام به حکومت رسیدن،

کمتر از دولت امویان نبوده است. این جور وستم ها به حدّی بود که مستضعفین ومظلومین را بر این وا داشت که خود را امیدوار کنند، لذا چاره ای جز این ندیدند که به عقیده به مهدی وانتظار ظهورش دل ببندند، تا بتوانند از شدّت تالّمات روحی خود بکاهند...).(176)
(دونالد سن) می گوید: (احتمال جدّی است که اختناق وفشارهای سیاسی که در مملکت اسلامی از طرف حاکمان بنی امیه پدید آمده از اسباب ظهور نظریه مهدویت در اخر الزمان بوده است).(177)
احمد امین مصری می گوید: (عامل اساسی در پیدایش عقیده مهدویت نزد شیعه واصرار بر ان، فشارهای سیاسی ومصائبی بود که بعد از شهادت امام علی [(علیه السلام)] وبه حکومت رسیدن معاویه با ان روبه رو شدند. این مصائب با بیعت با حسن بن علی [(علیهما السلام)] وپس از ان شهادت حسین بن علی [(علیهما السلام)] واز هم پاشیدن حرکت های ضدّ اموی وقوت گرفتن حکومت امویان شدت گرفت. لذا درصدد برامدند تا تاکتیک خود را تغییر داده از دعوت اشکار صرف نظر کرده، به دعوت سرّی برای ریشه کن کردن ظلم روی اورند...).(178)
محمّد عبد الکریم عتوم می گوید: (واقع ان است که عقیده به مهدی قبل از وقوع غیبت امام پدید آمده وپرورش پیدا کرد. واین به صورت دقیق بعد از واقعه کربلا وبعد از تفرّق شیعه توسط دولت اموی بوده است. این وضعیت نابهنجار برای شیعه زمینه را برای پذیرش عقیده مهدویت فراهم ساخت تا انان را از وضعیت موجود نجات دهد. در نتیجه مهدویت ارزویی شیعی بود که اثری منفی در زندگی شیعیان داشت اگرچه انان را از وضعیت موجود نجات داد).(179)
پاسخ:

-----------------

(176) السیادة العربیه، ص 132.
(177) عقیدة الشیعه، ص 231.
(178) ضحی الاسلام، ج 3، ص 241.
(179) النظریة السیاسیة المعاصرة للشیعة الامامیه، ص 86.

1 - گرچه در طول تاریخ، مستضعفین ومظلومان اعم از مسلمان وغیرمسلمان، شیعه وغیر شیعه تحت فشارهای سیاسی بوده اند، ولی این به ان معنا نیست که این فشارها باعث شد تا مستضعفان اعتقاد به منجی ومهدی را از خود جعل کنند، بلکه خداوند متعال مطابق مصلحت وحکمتی که ملاحظه کرده موضوع منجی وظهور حضرت مهدی (علیه السلام) را به جهت اقامه عدل وعدالت در سطح گسترده مطرح کرده است.
2 - همان گونه که در جای خود بحث کرده ایم موضوع مهدویت مقتضای خواست فطری بشر بوده وعقل، قران وروایات نیز به طور صریح بر ان اتفاق کرده اند ونیز اجماع مسلمین به جز برخی اندک از روشنفکران غرب زده معتقد به مهدویت شده اند.
3 - مهدویت وانتظار ظهور مهدی موعود (علیه السلام) در صورتی که معنا ومفهوم صحیح ان در نظر گرفته شود نه تنها اثار منفی به بار نخواهد اورد بلکه اثار مثبتی داشته، در ایجاد روحیه امید در جامعه وفراهم کردن زمینه مناسب برای ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) تاثیر بسزایی داشته ودارد.
آیا عقیده به منجی ومهدویت عقیده ای شرقی است؟
فان فلوتن می گوید: (روحیه شرقی به طور عموم، دنبال کردن اخبار غیبی است. انان علاقه فراوانی به کشف پرده های غیبی از اینده مجهول دارند، لذا اعتقاد به خلاصی بخش یا به تعبیر انها منقذ یا... با طبیعت شرقی انس دارد، واین در نتیجه تاریکی های جهل واستبداد است که پدید آمده است).(180)
پاسخ:

-----------------

(180) السیادة العربیه، ص 107.

1 - این عقیده تنها از انسان های شرقی نیست، بلکه در بین همه ادیان ومکاتب وایین های شبه دینی یافت می شود.
2 - این عقیده با فطرت انسان عجین است که در همه یکسان است.
3 - همان گونه که اشاره شد، این عقیده مطابق ایات قران وروایات متواتر واجماع مسلمین، بلکه همه ادیان ومکاتب فلسفی وغیر فلسفی است.
فیلسوف انگلیسی (برتراند راسل) می گوید: (عالم در انتظار مصلحی است که تمام عالم را یکپارچه کرده وانان را تحت یک پرچم ویک شعار دراورد).(181)
(پرفسور انشتاین) - صاحب نظریه نسبیت - می گوید: (روزی که صلح وصفا تمام عالم را فراگیرد ومردم با دوستی وبرادری با یکدیگر زندگی کنند چندان دور نیست).(182)
آیا عقیده به مهدویت از جوامع دیگر واز اصول غیر اسلامی وارد شده است؟
برخی عقیده مهدویت را عقیده ای غیر اسلامی می دانند که وارد جامعه اسلامی شده است.
جولد زیهر می گوید: (بازگشت عقیده به مهدی، از اصول ومبانی غیر اسلامی است ودر حقیقت این عقیده اسطوره واز امور غیرواقعی است).(183)
سائح علی حسین، نویسنده لیبیایی می گوید: (عقیده ونظریه غیبت وبازگشت،

-----------------

(181) تأثیر علم بر اجتماع، ص 56.
(182) مفهوم نسبیت، ص 35.
(183) العقیده والشریعه، ص 218.

عقیده ای است مشترک بین یهود ونصارا، وتاثرپذیری فکر شیعی از این دو مصدر بعید نیست...).(184)
دکتر عبد الرحمن بدوی می گوید: (کعب الاحبار کسی بود که عقیده به مهدی را در بین مسلمین منتشر ساخت).(185)
پاسخ:
1 - مطابق انچه در قران وروایات متواتر اسلامی وارد شده، عقیده به ظهور مهدی موعود عقیده ای اصیل واسلامی است که در ادیان دیگر نیز به ان اشاره شده است ولذا هرگز نمی توان ان را اسطوره واز عقاید ساختگی قرار داد.
2 - این عقیده اختصاص به شیعه ندارد بلکه صحابه به تبع ایات قران وروایات نبوی معتقد به این عقیده بوده ودر طول تاریخ اسلام عموم علمای اسلامی اعم از شیعی وسنّی به این عقیده معتقد بوده اند.
3 - اشتراک این عقیده بین یهود ونصارا ومسلمین دلیل بر ان نیست که مسلمانان از ادیان دیگر گرفته اند، بلکه دلالت بر ان دارد که موضوع انتظار منجی حقیقی مقتضای فطرت بشر بوده ولذا در هر دین وایینی به ان اشاره شده است.
4 - این کعب الاحبار نبوده که عقیده به مهدویت را در بین جامعه اسلامی منتشر ساخته است بلکه خدا ورسولان او خصوصا پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) واهل بیت معصومش این عقیده را در جامعه منتشر ساخته اند.

-----------------

(184) تراثنا وموازین النقد، ص 184.
(185) مذاهب الاسلامیین، ج 2، ص 76و77.

آیا عقیده به مهدویت ناشی از پیاده نشدن حکومت جهانی اسلام بوده است؟
دکتر (سلمان بدور) - رئیس بخش فلسفه در دانشگاه اردن - درباره منشا رواج پیدا کردن عقیده مهدویت در تاریخ مسلمین می گوید: (حکومت پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) صورت مجسم مدینه فاضله ای بود که اسلام وادیان ومکاتب نوید ان را داده بودند. ارزوی بسیاری از مسلمانان این بود که در همان عصر، این مدینه فاضله در سرتاسر عالم گسترش پیدا کند، ولی این ارزو تحقق نیافت، امّا هرگز از ذهن متفکّرین اسلامی خصوصا جامعه شیعه امامی بیرون نرفت).(186)
پاسخ: گرچه اسلام در عصر رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) بر تمام عالم گسترش پیدا نکرد، ولی؛ اولا: خبر اسلام ودعوت ان به گوش غالب بلاد اسلامی رسید وشخص رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) مردم عالم را به اسلام دعوت نمود.
ثانیا: خود قران وشخص پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) خبر از تحقق اسلام در سطح گسترده ودر تمام روی زمین داده است، نه اینکه مسلمانان بعد از یاس از فراگیری اسلام به این عقیده روی اورده باشند.
دکتر عبد الجبار شراره می گوید: (انچه جای تعجب است اینکه برخی از مدعیان علم ومعرفت از قدیم الایام ودر این زمان درصدد ایجاد تشکیک در جامعه اسلامی برآمده وموجبات تشویش افکار جامعه را فراهم کرده اند، واین تنها به جهت قصور فهم انان از درک اسرار این عقیده (مهدویت) ومقاصد عالی ان است، ویا اینکه اسباب واغراض دیگری دارند که ما از ان اگاهی نداریم. از جمله این افراد،

-----------------

(186) دراسة عن الفرق فی تاریخ المسلمین، احمد محمّد جلّی، ص 222.

مستشرقین وشاگردان انانند از قبیل: (جولد زیهر)، (فلهاوزن)، (فان فلوتن)، (مک دونالد)، (برنارد لویس)، (مونتگری)، (وات وماسینیون) ودیگران از کسانی که از افکار مستشرقین پیروی کرده اند، با وجود انکه ادعای مسلمان بودن دارند. وخوشبختانه هیچ گونه دلیل بر مدعای خود ندارند، بلکه دلیل بر خلاف مدعای انان دلالت دارد. ونیز برهان اشکار وقطعی بر صحت عقیده مهدویت قائم است، زیرا به طور متواتر ثابت شده که در اخر الزمان، مهدی (علیه السلام) ظهور خواهد کرد، همان گونه که جماعتی از اهل سنّت از قبیل برزنجی وشوکانی ودیگران بر تواتر ان تاکید دارند...).(187)
آیا عقیده مهدویت مورد اجماع مسلمین است؟
عقیده به مهدویت از عقایدی است که مسلمانان با اختلافات مذهبی که دارند بر ان اتفاق دارند، وهرگز به مذهب خاصی اختصاص ندارد، زیرا جمیع شیعه امامیه، زیدیه، مالکی ها، حنفی ها، شافعی ها، حنبلی ها ووهابیان بر این مساله اتفاق نظر دارند که شخصی از عترت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) قیام کرده وزمین را پر از عدل وداد خواهد کرد، ان گونه که پر از ظلم وجور شده باشد.
جماعتی از علمای اهل سنّت تصریح کرده اند که این عقیده مورد اتفاق مسلمین است وحتی برخی از فقهای اهل سنّت به وجوب قتل منکر ان فتوا داده اند.
احمد امین مصری با انکه منکر اصل مهدویت است، ولی این عقیده را از عقاید مسلّم اهل سنّت می شمارد که به ان ایمان دارند.(188)

-----------------

(187) بحث حول المهدی، ص 16و17.
(188) المهدی والمهدویة، ص 110.

آیا کسی از علمای اهل سنت ادعای تواتر در احادیث مهدویت کرده است؟
گروهی از علمای اهل سنّت که در علم حدیث تخصّص دارند تصریح به تواتر احادیث در موضوع مهدویت نموده اند که از ان جمله می توان به افراد زیر اشاره نمود:
1 - ابن قیم جوزیه.(189)
2 - جلال الدین سیوطی.(190)
3 - ابوالحسن محمّد بن حسین بن عاصم سحری.(191)
4 - علامه مناوی.(192)
5 - حافظ ابن حجر عسقلانی.(193)
6 - قاضی شوکانی.(194)
7 - ابن حجر هیتمی.(195)
8 - تفتازانی.(196)
9 - قرمانی دمشقی.(197)
10 - مبار کفوری.(198)

-----------------

(189) المنار المنیف فی الصحیح والضعیف، ص 141-135.
(190) الحاوی للفتاوی، ج 2، ص 128.
(191) همان.
(192) فیض القدیر، ج 6، ص 362، ح 9245.
(193) فتح الباری، ج 5، ص 362.
(194) ابراز الوهم المکنون، ص 4، به نقل از رساله التوضیح شوکانی.
(195) الصواعق المحرقة، ج 2، ص 211.
(196) شرح مقاصد، ج 2، ص 62.
(197) اخبار الدول وآثار الأول، ج 1، ص 463.
(198) تحفة الاحوذی، ذیل حدیث 2331.

11 - احمد بن محمّد بن صدیق.(199)
12 - سفارینی حنبلی.(200)
13 - سید محمّد صدیق حسن.(201)
14 - ابوالخطیب محمّد شمس الحق عظیم ابادی.(202)
15 - شیخ ابوالحسین ابری.(203)
16 - برزنجی.(204)
17 - شیخ محمّد خضر حسین.(205)
18 - ابو الاعلی مودودی.(206)
19 - احمد زینی دحلان.(207)
20 - شیخ منصور علی ناصف.(208)
21 - شیخ ناصرالدین البانی.(209)
آیا می توان به مضمون حدیث غیر متواتر اعتقاد پیدا نمود؟
اهل سنّت، از انجا که موضوع ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) را از جمله خبرهایی می دانند که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) به ان بشارت داده است، لذا به جهت وجود روایات صحیح السند در این موضوع، اعتقاد وایمان به ان را واجب می دانند، گر چه - بر فرض - روایات در حدّ تواتر نباشد.

-----------------

(199) ابراز الوهم المکنون من کلام ابن خلدون، ص 433.
(200) الاذاعة، ص 146.
(201) همان، ص 125.
(202) عون المعبود، ج 11، ص 243.
(203) نظم المتناثر من الحدیث المتواتر، ص 225.
(204) الإشاعة لأشراط الساعة، ص 139.
(205) مجله التمدن الاسلامی، ج 16، شماره 35و36.
(206) البینات، ص 116.
(207) الفتوحات الاسلامیة، ص 299و300.
(208) التاج الجامع للاصول، ج 5، ص 341.
(209) مجله التمدن الاسلامی، شماره 22، ص 643.

حمود بن عبد الله تویجری می گوید: (هر چه به طریق صحیح از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) به ان خبر داده شده، ایمان به ان بر هر مسلمانی واجب است، زیرا در راستای اعتراف وشهادت به رسالت اوست...). ان گاه تویجری از احمد بن حنبل وموفق ابومحمّد مقدسی نیز همین ادعا را نقل می کند.(210)
او در جای دیگر می گوید: (در ایمان به خبرهای غیبی تواتر شرط نیست... بلکه هر خبر غیبی که به سند صحیح از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) ثابت شده ایمان به ان واجب است، خواه ان خبر متواتر باشد یا واحد، واین قول اهل سنّت وجماعت است...). ان گاه برای مدعای خود به ایه نبا تمسک کرده است.(211)
دکتر محمد احمد اسماعیل مقدّم می گوید: (هر حدیثی که به طور صحیح از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) رسیده ایمان به ان بر هر مسلمانی واجب است، واین از لوازم شهادت به نبوت ورسالت پیامبر اسلام است...).(212)
چه کسانی قائل به صحت احادیث مهدویت شده اند؟
گروهی از علمای اهل سنّت به صحت یا حسن احادیث مهدی (علیه السلام) تصریح نموده وبرخی نیز به تواتر ان اعتراف دارند. اینک به اسامی برخی از انها اشاره می کنیم:
1 - ترمذی.(213)
2 - ابوجعفر عقیلی.(214)
3 - بربهاری.(215)

-----------------

(210) اتحاف الجماعة، ج 1، ص 6.
(211) همان، ص 7.
(212) المهدی وفقه اشراط الساعة، ص 23 و24.
(213) سنن ترمذی، ج 3، ص 343.
(214) الضعفاء الکبیر، ج 4، ص 380.
(215) شرح السنه.

4 - محمد بن حسین ابری.(216)
5 - حاکم نیشابوری.(217)
6 - بیهقی.(218)
7 - بغوی.(219)
8 - ابن اثیر.(220)
9 - قرطبی.(221)
10 - ابن منظور.(222)
11 - ابن تیمیه.(223)
12 - جمال الدین مزّی.(224)
13 - ذهبی.(225)
14 - ابن قیم جوزیه.(226)
15 - ابن کثیر.(227)
16 - تفتازانی.(228)
17 - نورالدین هیثمی.(229)
18 - شیخ محمد جزری شافعی.(230)
19 - احمد بن ابی بکر بویصری.(231)

-----------------

(216) مناقب الشافعی.
(217) المستدرک، ج 4، ص 465.
(218) به نقل المنار المنیف، ص 130.
(219) مصابیح السنة، ج 3، ص 493.
(220) النهایة، ج 5، ص 220.
(221) التذکرة، ج 2، ص 299.
(222) لسان العرب، ج 25، ص 354.
(223) المنهاج السنة، ج 4، ص 211.
(224) تهذیب الکمال، ج 25، ص 150.
(225) تلخیص المستدرک، ج 4، ص 463.
(226) المنار المنیف، ص 135-130.
(227) النهایة فی الفتن والملاحم، ص 53-45.
(228) شرح مقاصد، ج 5، ص 312.
(229) مجمع الزوائد، ج 7، ص 314.
(230) اسنی المطالب، ص 129.
(231) مصباح الزجاجه، ج 3، ص 263.

20 - ابن حجر عسقلانی.(232)
21 - سیوطی.(233)
22 - شیخ عبد الوهاب شعرانی.(234)
23 - ابن حجر هیتمی.(235)
24 - متقی هندی.(236)
25 - شیخ مرعی بن یوسف مقدسی حنبلی.(237)
26 - محمّد بن عبد الرسول برزنجی.(238)
27 - محمّد عبد الباقی زرقانی.(239)
28 - ابوالعلاء عراقی.(240)
29 - شیخ محمّد بن احمد سفارینی حنبلی.(241)
30 - سید محمد مرتضی زبیدی.(242)
31 - شیخ محمّد بن علی صبّان.(243)
32 - محمّد امین سویدی.(244)
33 - شوکانی.(245)
34 - محمّد بن حسن بن مؤمن شبلنجی.(246)
35 - احمد بن زینی دحلان.(247)

-----------------

(232) تهذیب التهذیب، ج 9، ص 125.
(233) الجامع الصغیر، ج 2، ص 522و553.
(234) الیواقیت والجواهر، ج 2، ص 561.
(235) الصواع المحرقة، ص 163؛ القول المختصر، ص 26.
(236) البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان.
(237) فرائد فوائد الفکر، ص 68-60.
(238) الاشاعة لأشراط الساعة، ص 139.
(239) شرح المواهب اللدنیة.
(240) شرح احیاء المیت فی فضائل آل البیت.
(241) اللوامع.
(242) تاج العروس، ج 2، ص 332.
(243) اسعاف الراغبین، ص 161-145.
(244) سبائک الذهب، ص 78.
(245) به نقل از قنوجی در الاذاعة، ص 126.
(246) نور الابصار، ص 185.
(247) الفتوحات الاسلامیة، ج 2، ص 290.

36 - شهاب الدین احمد بن اسماعیل حلوانی شافعی.(248)
37 - ابوالبرکات الوسی حنفی.(249)
38 - محمد بلبسی شافعی.(250)
39 - ابوالطیب عظیم ابادی.(251)
40 - مبارکفوری.(252)
41 - شیخ منصور علی ناصف.(253)
42 - شیخ خضر حسین مصری.(254)
43 - ابو الاعلی مودودی.(255)
44 - ناصرالدین البانی.(256)
45 - شیخ عبد المحسن بن حمد العباد.(257)
46 - شیخ حمود بن عبد الله تویجری.(258)
47 - شیخ عبد العزیز بن عبد الله بن باز.(259)
چه کسانی از صحابه احادیث مهدویت را نقل کرده اند؟
راویان احادیث مهدویت از صحابه بسیارند که از ان جمله می توان به این افراد اشاره کرد:

-----------------

(248) القطر الشهدی، ص 68.
(249) علامات الساعه.
(250) العطر الوردی، ص 45.
(251) نظم المتناثر، ص 225.
(252) تحفة الاحوذی، ج 6، ص 393.
(253) التاج الجامع للاصول، ج 5، ص 341.
(254) مجله التمدن الاسلامی.
(255) البینات، ص 116.
(256) مجله التمدن الاسلامی.
(257) عقیدة اهل السنة والاثر فی المهدی المنتظر.
(258) الاحتجاج بالاثر علی من انکر المهدی، ص 70.
(259) الامام المهدی عند اهل السنة، ج 2، ص 432، به نقل از او.

امام امیر المؤمنین (علیه السلام)، ابوامامه باهلی، صدی بن عجلان، ابوایوب انصاری، ابوسعید خدری، ابوسلمی، ابوالطفیل عامر بن واثله، ابولیلی، ابووائل، ابوهریره، انس بن مالک، ثوبان مولی رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم)، جابر بن سمره، جابر بن عبد الله انصاری، جابر بن عبد الله صدفی، امام حسن بن علی (علیهما السلام)، امام حسین (علیه السلام)، سلمان فارسی، طلحة بن عبید الله، عباس بن عبد المطلب، عبد الرحمن بن عوف، عبد الرحمن بن حرث، عبد الله بن عباس، عبد الله بن عمر بن خطاب، عبد الله بن عمرو بن عاص، عبد الله بن مسعود، عثمان بن عفان، عثمان بن ابی العاص، علقمة بن عبد الله، علی الهلالی، عمار بن یاسر، عمر بن خطاب، عمران بن حصین، عمرو بن عاص، عمرو بن مرّه جهنی، عوف بن مالک، قتادة بن نعمان، قرّة بن ایاس مزنی، کعب بن علقمه، معاذ بن جبل، فاطمه زهرا (علیها السلام)، امّ سلمه، عایشه، ام حبیبه ودیگران.
حکم منکر حضرت مهدی وظهور او در نزد اهل سنت چیست؟
برخی از علمای اهل سنّت ایمان به خروج حضرت مهدی (علیه السلام) را واجب دانسته وبرخی دیگر منکر ان را کافر به حساب اورده اند:
احمد بن محمّد بن صدیق می گوید: (ایمان به خروج مهدی واجب، واعتقاد به ظهور او به جهت تصدیق پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) حتمی وثابت است...).(260)
همین تعبیر از سفارینی حنبلی،(261) ناصرالدین البانی،(262) عبد المحسن بن حمد العبّاد،(263) نیز رسیده است.

-----------------

(260) ابراز الوهم المکنون، ص 433.
(261) الاذاعة، ص 146.
(262) مجله التمدن الاسلامی، شماره 22، ص 643.
(263) مجله الجماعة الاسلامیة، شماره 3.

فقیه شافعی ابن حجر تصریح کرده که انکار مهدی اگر موجب انکار سنت از اصل واساس گردد، سبب کفر می شود، وهر کس چنین کند قتلش واجب است. واگر انکار، تنها به جهت عناد ودشمنی با ائمه اسلام است نه سنت، لازم است که او را تعزیر اشکار واهانت نمود تا دست از این کار بردارد...).(264)
احمد بن محمد بن صدیق غماری ازهری در رابطه با احادیث مهدویت می گوید: (این احادیث متواترند ومنکرین انها بدعت گزار وگمراه به حساب می ایند).(265)
چه کسانی در طول تاریخ اسلام مهدویت را به شعر درآورده اند؟
یکی از علائم وقرائن قطعی بودن یک موضوع ان است که کار به جایی رسد که شعرا ان موضوع را به شعر در اورند. قضیه مهدویت از این قبیل است. شعرای اسلامی در طول تاریخ این قضیه را به شعر در اورده اند. اینک به اسامی برخی از انها اشاره می کنیم:
1 - امام علی (علیه السلام).(266)
2 - زید بن علی بن الحسین (علیهم السلام).(267)
3 - امام صادق (علیه السلام).(268)
4 - امام رضا (علیه السلام).(269)
5 - امام حسن عسکری (علیه السلام).(270)

-----------------

(264) البرهان، ص 178.
(265) المهدی المنتظر، ص 5.
(266) ینابیع المودة، ج 3، ص 275.
(267) بحار الأنوار، ج 46، ص 202، ح 77.
(268) همان، ج 51، ص 143، ح 3.
(269) فرائد السمطین، ج 2، ص 337، ح 591؛ بحار الأنوار، ج 49، ص 239، ح 9.
(270) بحار الأنوار، ج 50، ص 275.

6 - ابن ابی الحدید معتزلی.(271)
7 - محیی الدین بن عربی.(272)
8 - محمّد بن طلحه شافعی.(273)
9 - صدرالدین قونوی.(274)
10 - شیخ عبد الرحمن بسطامی.(275)
11 - فضل بن روز بهان.(276)
12 - محمّد بن طولون (م 953 ه. ق).(277)
13 - کمیت بن زید اسدی.(278)
تالیف در قضیه مهدویت از چه زمانی بوده است؟
با مراجعه به کتب تراجم ورجال پی می بریم که تالیف درباره مهدویت حرکتی بنیادین بوده که نه تنها قبل از ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) در بین شیعه رواج داشته، بلکه حرکتی مقدّس نزد شیعه وسنّی بعد از وفات رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) بوده است، واین به نوبه خود دلیل بر ان است که اصل قضیه از مسلّمات مسائل اسلامی است که مورد اتفاق بین مسلمین قرار گرفته است، واز مسائلی نبوده است که بعد از عصر حیرت پدید آمده باشد که جامعه شیعی بعد از شهادت امام حسن عسکری (علیه السلام) به ان مبتلا شده باشد.

-----------------

(271) شرح نهج البلاغه، ج 2، ص 535.
(272) ینابیع المودة، ص 416.
(273) مطالب السؤول، ص 152.
(274) ینابیع المودة، ج 3، ص 340؛ الزام الناصب، ص 95.
(275) ینابیع المودة، ج3، ص 337.
(276) اللآلی المنتظمة والدرر الثمینة، ص 79و80.
(277) الائمة الاثنی عشر، ص 118.
(278) تاریخ الادب العربی، ج 1، ص 697.

به طور جزم می توان گفت که شروع حرکت تالیف در قضیه مهدویت به ظهور حرکت تدوین حدیث در تاریخ اسلامی یعنی اوایل قرن دوّم هجری باز می گردد؛ زیرا از کتب رجال استفاده می شود که شروع تالیف در این زمینه در جامعه شیعی در عصر امام صادق (علیه السلام) بوده است.
شیخ طوسی در کتاب (الفهرست) نقل می کند که علی بن یقطین بن موسی بغدادی اسدی کوفی الاصل، کتابی در ملاحم تالیف نموده است.
تالیفات درباره مهدویت با چه روش هایی بوده است؟
در موضوع مهدویت به روش های گوناگون ومتنوعی علمای فریقین دست به تالیف وتصنیف زده اند از قبیل:
1 - روش روایی
زیرا جزئیات قضیه مهدویت از مصادیق بارز ایمان به غیب به حساب می اید. این روش به نوبه خود از خصوصیاتی برخوردار است: برخی تنها احادیثی را درباره مهدویت نقل کرده اند که تفسیر ایات قران به حساب می آمده وروایات تفسیری بوده اند. برخی نیز عموم احادیث مهدویت را در کتاب خود جمع اوری کرده اند. روش دوم نزد شیعه واهل سنّت هر کدام به نوبه خود به شیوه ای خاص تدوین شده است.
نزد علمای شیعه امامیه تالیف موضوعی درباره مهدویت سه گونه بوده است:
الف. استناد به احادیثی که از طرق شیعه نقل شده است. همانند کتاب (کفایة المهتدی فی معرفة المهدی (علیه السلام)) و(بحار الانوار).
ب. تقویت وتایید روایات شیعه به روایاتی که از طرق اهل سنّت نقل شده است. همانند تالیف علی بن عیسی اربلی در (کشف الغمه) وسید بن طاووس در (الطرائف) وشیخ حرّ عاملی در (اثبات الهداة).

ج. استناد به روایات اهل سنّت برای قبولاندن موضوع مهدویت به انان بدون توجه به روایات شیعی، همانند کتاب (المهدی) از سید صدرالدین صدر، وکتاب (المهدی الموعود المنتظر) از نجم الدین عسکری.
اهل سنّت نیز در این زمینه روش های مختلف حدیثی داشته اند از قبیل:
الف. اکتفا به احادیث از طرق خود، همانند کتاب (اخبار المهدی) از عباد بن یعقوب رواجنی (م 250 ه) وکتاب (جمع الاحادیث الوارده فی المهدی) از حافظ ابی بکر بن ابی خیثمه احمد بن زهیر نسائی (م 279 ه).
ب. نقل از مصادر شیعه واهل بیت (علیهم السلام)، همانند کتاب (الملاحم) از نعیم بن حماد (م 228 ه) وکتاب (عقد الدرر فی اخبار المنتظر) از یوسف بن یحیی شافعی وکتاب (البرهان فی علامات مهدی اخر الزمان) از متقی هندی.
ج. اثبات عقیده امامیه در مساله مهدویت با استناد به روایات اهل بیت (علیهم السلام)، همانند کتاب (ینابیع الموده) از قندوزی، وکتاب (فرائد السمطین) از جوینی شافعی.
2 - روش برهانی وکلامی
در این روش مؤلّف درصدد عرضه کردن مباحث مهدویت به صورت استدلالی وبرهانی است. این روش درصدد تثبیت ایمان به مهدویت ودفع شبهات در این موضوع است. کتاب های متعددی که شیخ مفید در این زمینه تالیف کرده همگی از این قبیل است. ونیز کتاب (المقنع فی الغیبة) از سید مرتضی و(بحث حول المهدی) از شهید سید محمّد باقر صدر را می توان از این قبیل به حساب اورد.
3 - روش مقارنی
از جمله تالیفاتی که در مورد موضوع مهدویت شاهد ان بوده وهستیم روش بحث مقارنی بین عقیده شیعه امامی ودیگر طوایف مسلمین است. این گونه بحث را در لابلای کتاب های شیخ مفید وسید مرتضی وشیخ طوسی رحمهم الله به خوبی مشاهده می کنیم. واز جمله کتاب های مستقل در این زمینه کتاب (بیان الاشکال فیما حکی من امر المهدی من الاقوال) از ابو عبد الله حمیدان بن یحیی قاسمی حسنی از علمای قرن

هفتم است. ونیز از کتاب (مع المهدی المنتظر فی دراسة منهجیة مقارنة بین الفکر الشیعی والسنی) از شیخ مهدی فتلاوی وکتاب (المهدی الموعود المنتظر عند علماء اهل السنة والامامیة) از نجم الدین عسکری می توان نام برد.
4 - روش تحلیلی تاریخی
در این روش مؤلفان درصدد ترسیم قضیه مهدویت از ابعاد گوناگون تاریخی ان می باشند که می توان از بارزترین این نوع تالیف به کتاب های شهید سید محمّد صدر، (تاریخ الغیبة الصغری، تاریخ الغیبة الکبری وتاریخ ما بعد الظهور) اشاره کرد.
5 - روش مقارنی بین ادیان
برخی دیگر درصدد عرضه موضوع مهدویت در سطحی وسیع تر برآمده واین موضوع مهم را در محدوده ادیان الهی دینی وشبه دینی مورد بحث وبررسی قرار داده اند، که از ان جمله می توان به کتاب (بشارات العهدین) از دکتر صادقی، وکتاب (المسیح الدجال) از سعید ایوب اشاره کرد.
6 - روش تحلیل فلسفه تاریخ
برخی دیگر از مؤلّفان مهدویت در این زمینه از زاویه فلسفه تاریخ ویا به تعبیر دیگر از دیدگاه تکامل تاریخ به موضوع مهدویت نگریسته اند، که از ان جمله به کتاب (قیام وانقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ) اثر شهید مطهّری (رحمه الله) می توان اشاره کرد.
آیا پدید امدن مدعیان مهدویت بر حتمی بودن ظهور مهدی دلالت دارد؟
عقیده مهدویت به حدّی در جامعه اسلامی رسوخ کرده بود که حتّی برخی افراد از این عقیده مسلّم سوءاستفاده کرده وادعای مهدویت نمودند، ولی خوشبختانه با گذشت زمان مفتضح شدند.

احمد امین مصری در کتاب (المهدیة فی الاسلام) درصدد برآمده که مدعیان مهدویت را از عوامل واسباب طعن بر عقیده مهدویت واصالت ان به حساب اورد، ولی صحیح عکس ان است؛ زیرا ادعای مهدویت در طول تاریخ از افراد، دلیل بر حقانیت اصل این عقیده ورسوخ ان در میان جامعه است.
اگر این نظریه صحیح باشد که ادعا سبب بطلان یک حقیقت است، باید نبوّت انبیا را نیز انکار کنیم؛ زیرا در طول تاریخ انبیا افرادی پیدا شدند که به دروغ ادعای نبوت کردند.
چه کسانی ادعای مهدویت کرده یا در حق انها ادعای مهدویت شده است؟
این گونه افراد در طول تاریخ اسلام بسیار بوده اند که برخی از انها عبارتند از:
1 - محمّد بن حنفیه؛ که مختار در حق او ادعای مهدویت کرد.(279)
2 - موسی بن طلحه؛ که مردم در حق او ادعای مهدویت کردند.(280)
3 - ابوهاشم بن محمّد بن حنفیه؛ که گروهی معتقد به مهدویت او بودند.(281)
4 - عمر بن عبد العزیز.(282)
5 - عبد الله بن معاویة بن عبد الله بن جعفر.(283)
6 - اسماعیل فرزند امام صادق (علیه السلام)؛ گروهی مرگ او را انکار کرده وقائل به مهدویت او شدند.(284)

-----------------

(279) وفیات الاعیان، ج 4، ص 172.
(280) طبقات ابن سعد، ج 5، ص 162.
(281) فرق الشیعه، ص 31.
(282) البدایة والنهایة، ج 9، ص 225.
(283) الفِصَل، ج 4، ص 36.
(284) همان.

7 - محمّد بن عبد الله بن حسن؛ او در سال صد هجری ادعای مهدویت نمود. بزرگان خط اعتزال مردم را به بیعت با او دعوت می نمودند.(285) ابو الفرج اصفهانی می گوید: (کسی شک نداشت که او مهدی است، وحتّی گروهی از بنی هاشم نیز با او بیعت کردند).(286)
8 - مهدی عباسی؛ منصور عباسی لقب فرزندش را مهدی گذاشت تا مردم را از این طریق اغفال کرده وبه اعتقاد مهدویت با او بیعت کنند.(287)
آیا زیدیه منکر مهدی هستند؟
احمد امین مصری در کتاب (ضحی الاسلام) ادّعا می کند که زیدیه به طور شدید مهدی (علیه السلام) را انکار می کنند.(288)
پاسخ: ادعای احمد امین به طور حتم باطل است، زیرا با مراجعه به کتاب های زیدیه پی می بریم که انها هم مانند سایر فِرَق اسلامی به ظهور وقیام حضرت مهدی (علیه السلام) اعتقاد کامل دارند.
مجد الدین بن محمّد بن منصور حسنی مؤیدی از بزرگان علمای زیدیه است که در کتاب (لوامع الانوار) بابی را تحت عنوان (اخبار المهدی) بیان کرده واحادیث بسیاری درباره ان حضرت (علیه السلام) اورده است.(289)
او در بخشی از کلمات خود می گوید: (امامان از ال محمّد که درودهای خداوند متعال بر انها باد به حضرت مهدی بشارت می دادند وفرج او را از خداوند انتظار می کشیدند. اول امامان اخر امامان را به این موضوع وصیت می نمودند، وسابق انان به کسانی که بعد از انها می امدند موضوع حضرت مهدی (علیه السلام) را ابلاغ می نمودند).(290)

-----------------

(285) کافی، ج 5، ص 23، ح 1.
(286) مقاتل الطالبیین، ص 158.
(287) همان، ص 162.
(288) ضحی الاسلام ج 3 ص 243.
(289) لوامع الانوار، ج 1، ص 64-58.
(290) همان، ص 58.

او نیز بعد از نقل اخبار وروایات بسیار درباره حضرت مهدی (علیه السلام) می گوید: (روایات درباره مهدی واینکه او از اهل بیت است به حدّ تواتر می باشد).(291)
ونیز می گوید: (خبرهای نبوی وبشارت های علوی به امام امّت وخاتمه امامان (مهدی)... بیش از ان است که شماره شود. وامر درباره او همان چیزی است که شارح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید) در شرح کلام وصی (امام علی) صلوات الله علیه (قد لبس للحکمة جنتها) گفته است. کلامی که نصّ ان این است. وبه تحقیق اتّفاق تمام فرقه های مسلمانان بر این است که دنیا وتکلیف تمام نمی شود مگر بر او (ظهور او)).(292)
همین مضامین را امام زیدیه، ابن حمزه، در کتاب (الشافی) نقل کرده است.(293)
از عبارات ابن حمزه استفاده می شود که او حتّی به ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) اعتقاد دارد، نه اینکه در اخر الزمان متولد می شود.(294)
ونیز قاضی حسین بن ناصر مهلا از علمای زیدیه در کتاب (مطمح الامال) به اصل قضیه مهدویت تصریح کرده است. او می گوید: (درباره مهدی احادیثی است که به حد تواتر رسیده است).(295)
آیا اعتقاد به مهدویت مردم را از عمل خیر باز می دارد؟
قبل از هر چیز باید عقیده به مهدویت وانتظار مهدی موعود (علیه السلام) را معنا کرد.
اگر مقصود از عقیده مهدویت ان باشد که انسان به انتظار ظهور کسی بنشیند که به سبب فراگیر شدن ظلم با ظهورش به تنهایی همه امور را اصلاح می کند وما هیچ نقشی در ظهور او نداریم بلکه می توانیم با گسترش ظلم در ظهور او تعجیل کنیم، با این دیدگاه می توان گفت که اعتقاد به مهدویت انسان را از عمل خیر باز می دارد.

-----------------

(291) همان.
(292) همان.
(293) کتاب الشافی، ج 1، ص 78.
(294) همان، ص 79.
(295) مطمح الآمال، ص 185.

ولی اگر برداشت ما از اعتقاد به مهدویت عقیده به ظهور کسی است که ما می توانیم با زمینه سازی برای او در ظهورش تعجیل کنیم واگر تاخیر در ان شده به جهت کوتاهی ما است، نه تنها این عقیده انسان را از عمل باز نمی دارد بلکه در عمل کردن به خیر نیز تشویق خواهد نمود، زیرا منتظران مصلح، خود افرادی صالح هستند. لذا در روایات اسلامی، انتظار فرج از مقوله عمل واز افضل اعمال امّت اسلامی به حساب آمده است.

موارد اتفاقی در قضیه مهدویت

آیا مذاهب اسلامی بر اصل ظهور امام زمان اتفاق نظر دارند؟
تمام مذاهب اسلامی بر اصل مسئله ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) از ذریه پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) اتفاق نظر دارند. همه معتقدند که در اخر الزمان شخصی به نام مهدی (علیه السلام) ظهور کرده، زمین را پر از عدل وداد خواهد کرد، همان گونه که از ظلم وجور پر شده است.
الف. از علمای شیعه
شهید صدر (رحمه الله) می فرماید: (به راستی اعتقاد به حضرت مهدی (علیه السلام) به عنوان پیشوای منتظر برای تغییر جهان به جهانی بهتر، در احادیث پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) به طور عموم ودر روایات اهل بیت (علیهم السلام) به طور خصوص آمده است وبه حدی به این مسئله تاکید شده که جای هیچ شکی را برای انسان باقی نمی گذارد...).(296)
شیخ محمد رضا مظفر می فرماید: (مسئله بشارت به ظهور مهدی (علیه السلام) از اولاد فاطمه (علیها السلام) در اخر الزمان واینکه زمین را از عدل وداد پر می کند بعد از انکه از ظلم وجور پر شده باشد، از مسائلی است که به طور متواتر از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) رسیده است ومسلمانان در کتاب های روایی خود انها را نقل کرده اند).(297)

-----------------

(296) بحث حول المهدی، ص 103و104.
(297) عقائد الامامیه، ص 77.

ب. از علمای اهل سنّت
ناصر الدین البانی می گوید: (اما مسئله مهدی، باید دانسته شود که درباره خروج او احادیث صحیح بسیاری وارد شده است...).(298)
شیخ عبد المحسن بن حمد العباد می گوید: (همانا کثرت احادیث مهدی (علیه السلام) وتعدد طرق انها واثبات انها در کتاب های اهل سنّت به حدی است که بسیار دشوار به نظر می رسد که بتوانیم بگوییم حقیقتی ندارند، مگر اینکه کسی جاهل بوده یا اهل جدل باشد، یا دقت در سندهای انها نکرده باشد وبر کلام بزرگان اهل علم واقف نباشد...).(299)
شیخ عبد العزیز بن عبد الله بن باز می گوید: (پس امر مهدی (علیه السلام) معلوم واحادیث در ان مستفیض بلکه متواتر وتقویت کننده یکدیگرند، وجماعتی از اهل علم ادعای تواتر انها را نموده اند...).(300)
آیا مذاهب اسلامی بر وجوب اعتقاد به ظهور مهدی اتفاق نظر دارند؟
همه مذاهب اسلامی بر این امر اتفاق نظر دارند که خروج مهدی (علیه السلام) در اخر الزمان از امور غیبی است که باید به ان اعتقاد پیدا کرد.
الف. از علمای شیعه
شیخ صدوق می فرماید: (ایمان شخص مؤمن به امام زمان (علیه السلام) بدون علم به احوال ان حضرت صحیح نخواهد بود. زیرا ایمان کسی که به قضیه مهدویت اعتقاد دارد به

-----------------

(298) حول المهدی (علیه السلام)، البانی، مجله التمدن الاسلامی، سال 1371ه.
(299) عقیدة اهل السنة والأثر فی المهدی المنتظر، مجله جامعة اسلامیة، شماره 3.
(300) همان.

او نفعی نمی رساند مگر در صورتی که عارف به شان ان حضرت در زمان غیبت باشد).(301)
ب. از علمای اهل سنّت
ناصرالدین البانی می نویسد: (همانا عقیده به خروج حضرت مهدی (علیه السلام) عقیده ای است ثابت ومتواتر از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) که ایمان به ان واجب است، زیرا این عقیده از امور غیب است که ایمان به ان در قران کریم از صفات پرهیزکاران شمرده شده است...).(302)
عبد المحسن بن حمد العباد می نویسد: (تصدیق واعتقاد به قضیه مهدویت، داخل در ایمان به رسالت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) است، زیرا از اثار ایمان به پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) تصدیق او است در اموری که به انها خبر داده ونیز داخل در ایمان به غیبی است که خداوند متعال مؤمنین را به جهت ایمان به ان مدح کرده است...).(303)
دیدگاه مذاهب اسلامی راجع به توسعه حکومت حضرت مهدی چیست؟
یکی دیگر از موارد اعتقاد در قضیه مهدویت، موضوع فراگیر بودن دعوت وحکومت حضرت مهدی (علیه السلام) است.
خداوند متعال می فرماید: (وَعَدَ الله الَّذِینَ امَنُوا مِنْکُمْ وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الارْضِ...)؛(304) (خداوند به کسانی که از شما بندگان ایمان اورده ونیکوکار گردند وعده داده است که بر روی زمین خلافت دهد).

-----------------

(301) کمال الدین، ج 1، ص 19.
(302) مجله تمدن اسلامی، چاپ دمشق.
(303) مجله الجماعة الاسلامیه، چاپ حجاز.
(304) سوره نور، آیه 55.

احمد بن حنبل به سندش از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده که فرمود: (تملا الارض ظلما وجورا ثمّ یخرج رجل من عترتی یملک سبعا او تسعا فیملا الارض قسطا وعدلا)؛(305) (زمین پر از ستم وظلم می شود، در این هنگام شخصی از عترتم خروج می کند ودر مدت هفت یا نه روز مالک کلّ زمین خواهد شد، ودر این هنگام زمین را پر از عدل وداد خواهد کرد).
امام باقر (علیه السلام) فرمود: (یملک القائم ثلاثمائة سنة ویزداد تسعا کما لبث اهل الکهف فی کهفهم، یملا الارض عدلا وقسطا کما ملئت ظلما وجورا فیفتح الله له شرق الارض وغربها)؛(306) (امام قائم (علیه السلام) 309 سال مالک زمین می شود ودر ان حکومت می کند، همان مقدار که اهل کهف در غارشان درنگ کردند. زمین را پر از عدل وداد خواهد کرد، ان گونه که پر از ظلم وجور شده باشد. خداوند برای او شرق وغرب عالم را فتح خواهد نمود...).
دیدگاه مذاهب اسلامی درباره لقب منجی چیست؟
با ملاحظه روایاتی که از شیعه وسنی به دست ما رسیده، پی می بریم که همگی بر این اتفاق دارند که لقب منجی جهانی (مهدی) است.
حاکم نیشابوری به سند خود از ابن سعید خدری نقل کرده که رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: (المهدی منّا اهل البیت)؛(307) (مهدی از ما اهل بیت است).
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: (یخرج المهدی وعلی راسه غمامة فیها مناد ینادی هذا المهدی خلیفة الله فاتّبعوه)؛(308) (مهدی خروج می کند در حالی که بالای سر او ابری است، در میان ان ابر کسی است که ندا می کند: این مهدی خلیفه خدا است، او را پیروی کنید).

-----------------

(305) مسند احمد، ج 3، ص 28.
(306) بحار الأنوار، ج 52، ص 390، ح 212.
(307) مستدرک حاکم، ج 4، ص 557.
(308) بحار الأنوار، ج 51، ص 81.

مهدی موعود از ذریه چه کسی است؟
همه مسلمانان اتفاق نظر دارند که مهدی موعود (علیه السلام) از ذریه پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) است.
سعید بن مسیب می گوید: نزد ام سلمه بودم که سخن از مهدی (علیه السلام) به میان امد ام سلمه فرمود: از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) شنیدم که می فرمود: (المهدی من ولد فاطمة)؛(309) (مهدی از اولاد فاطمه است).
ابو سعید خدری می گوید: رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: (لاتقوم الساعة حتی تمتلئ الارض ظلما وعدوانا. قال: ثمّ یخرج رجل من عترتی (او من اهل بیتی) یملاها قسطا وعدلا کما ملئت ظلما وعدوانا)؛(310) (قیامت برپا نمی شود تا اینکه زمین پر از ظلم وجور شده باشد. فرمود: سپس مردی از عترتم یا از اهل بیتم [تردید از راوی است] قیام می کند وزمین را پر از عدل وداد خواهد کرد همان گونه که پر از ظلم وجور شده است).
امام باقر (علیه السلام) فرمود: (المهدی رجل من ولد فاطمه)؛(311) (مهدی مردی از اولاد فاطمه است).
دیدگاه مذاهب اسلامی درباره نزول حضرت عیسی چیست؟
از روایات فریقین استفاده می شود که هنگام خروج حضرت مهدی (علیه السلام) حضرت عیسی (علیه السلام) از اسمان فرود امده، در نماز به امام زمان (علیه السلام) اقتدا خواهد کرد.
بخاری به سند خود از ابوهریره نقل می کند که رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: (کیف انتم اذا نزل ابن مریم فیکم وامامکم منکم)؛(312) (چگونه اید زمانی که فرزند مریم فرود اید در حالی که امام بر شما فردی از خودتان است).

-----------------

(309) سنن ابن ماجه، ج 2، ص 1368، ح 4086.
(310) مسند احمد، ج 3، ص 36.
(311) بحار الأنوار، ج 51، ص 43، ح 32.
(312) صحیح بخاری، ج 4، ص 143.

امام باقر (علیه السلام) فرمود: (القائم منصور بالرعب مؤید بالنصر، تطوی له الارض وتظهر له الکنوز، ویبلغ سلطانه المشرق والمغرب، ویظهر الله (عزَّ وجلَّ) به دینه ولو کره المشرکون. فلا یبقی فی الارض خراب الا عمر، وینزل روح الله عیسی بن مریم (علیهما السلام) فیصلّی خلفه)؛(313) (قائم توسط ترس یاری وبه نصرت تایید می شود. زمین برای او خواهد چرخید وگنج ها برای او ظاهر خواهد شد وسلطنتش مشرق ومغرب عالم را فرا خواهد گرفت. خداوند (عزَّ وجلَّ) به واسطه او دینش را ظاهر می کند، هر چند که مشرکان بر ان کراهت داشته باشند. در ان هنگام در زمین جای خرابی نیست جز انکه اباد شود وروح الله عیسی بن مریم فرود می اید وپشت سر او اقامه نماز خواهد کرد).
در چه مدتی مقدمات ظهور حضرت مهدی فراهم می گردد؟
اتفاق امت اسلامی است بر اینکه امر حضرت مهدی (علیه السلام) یک شبه از جانب خداوند اصلاح شده وظهورش امضا خواهد شد.
احمد بن حنبل به سند خود از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل می کند که فرمود: (المهدی منّا اهل البیت، یصلحه الله فی لیلة)؛(314) (مهدی از ما اهل بیت است. خداوند امر فرج او را در یک شب اصلاح خواهد کرد).
شیخ صدوق به سند خود از امام حسین (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: (فی التاسع من ولدی سنّة من یوسف وسنّة من موسی بن عمران (علیهما السلام) وهو قائمنا اهل البیت، یصلح الله تبارک وتعالی امره فی لیلة واحدة)؛(315) (در نهمین فرزند از اولاد من سنتی از یوسف وسنتی از موسی بن عمران (علیه السلام) است واو قائم ما اهل بیت است. خداوند تبارک وتعالی امر او را در یک شب اصلاح خواهد کرد).

-----------------

(313) بحار الأنوار، ج 52، ص 191، ح 24.
(314) مسند احمد، ج 1، ص 84.
(315) کمال الدین، ج 1، ص 317، ح 1.

دیدگاه مذاهب اسلامی درباره حکومت عدل گستر حضرت مهدی چیست؟
احادیث بسیار زیادی در متون اسلامی اعم از شیعه وسنی بر این امر اتفاق دارند که امام زمان (علیه السلام) بعد از ظهور خود زمین را پر از عدل وداد خواهد کرد، همان گونه که از ظلم وجور پر شده باشد.
ابوسعید خدری از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) روایت کرده که فرمود: (لا تقوم الساعة حتی تمتلئ الارض ظلما وعدوانا. قال: ثمّ یخرج رجل من عترتی (او من اهل بیتی) یملاها قسطا وعدلا کما ملئت ظلما وعدوانا)؛(316) (قیامت برپا نمی شود تا اینکه زمین پر از ظلم وستم گردد. سپس فرمود: ان گاه شخصی از عترتم یا از اهل بیتم [تردید از راوی است] خروج کرده، زمین را از عدل پر خواهد کرد، همان گونه که از ظلم وستم پر شده باشد).
شیخ طوسی به سند خود از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (یظهر صاحبنا وهو من صلب هذا - واوما بیده الی موسی بن جعفر (علیهما السلام) - ویملاها عدلا کما ملئت جورا وظلما)؛(317) (صاحب ما ظهور می کند، در حالی که از نسل این شخص است (حضرت با دست مبارک خود به موسی بن جعفر (علیه السلام) اشاره کرد) ان گاه زمین را پر از عدل وداد می کند، همان گونه که از ظلم وجور پر شده باشد).

-----------------

(316) مسند احمد، ج 3، ص 36.
(317) الغیبة، طوسی، ص 42.

ولادت امام مهدی

آیا کسی از علمای اهل سنت به ولادت مهدی اعتراف کرده است؟
گروهی از علمای اهل سنّت به ولادت فرزندی برای امام حسن عسکری (علیه السلام) به نام مهدی (علیه السلام) اعتراف نموده اند. اینک اسامی برخی از انها را ذکر می نماییم:
1 - علامه شمس الدین قاضی ابن خلکان شافعی.(318)
2 - علامه صلاح الدین خلیل بن ایبک صفدی.(319)
3 - ابن اثیر جزری.(320)
4 - علامه میرخواند.(321)
5 - علی بن حسین مسعودی.(322)
6 - محمّد فرید وجدی.(323)
7 - ابوالفداء اسماعیل بن علی شافعی.(324)
8 - سبط بن جوزی.(325)
9 - محمد بن طلحه شافعی.(326)

-----------------

(318) وفیات الاعیان، ج 4، ص 176.
(319) الوافی بالوفیات، ج 3، ص 336.
(320) الکامل فی التاریخ، ج 4، ص 454.
(321) روضة الصفا، ج 3، ص 59.
(322) مروج الذهب، ج 4، ص 112.
(323) دائرة المعارف، ج 6، ص 439.
(324) المختصر فی اخبار البشر، ج 1، ص 361.
(325) تلبیس ابلیس، ص 118.
(326) مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، ج 2، ص 152.

10 - شمس الدین محمّد بن طولون حنفی.(327)
11 - میرزا محمّد بن رستم بدخشی شافعی.(328)
12 - احمد بن حجر هیتمی شافعی.(329)
13 - محمّد بن یوسف گنجی شافعی.(330)
14 - عارف عبد الوهاب شعرانی حنفی.(331)
15 - محیی الدین عربی.(332)
16 - مؤمن بن حسن شبلنجی شافعی.(333)
17 - شیخ سلیمان قندوزی حنفی.(334)
18 - شیخ محمّد بن علی صبان شافعی.(335)
19 - صفی الدین عبد المؤمن بغدادی.(336)
20 - زین الدین عمر بن وردی.(337)
21 - ابوالعباس احمد بن علی قلقشندی شافعی.(338)
22 - ابوعبد الله یاقوت حموی.(339)
23 - محمّد امین بغدادی معروف به سویدی.(340)
24 - ابن خلدون.(341)
25 - ابوالفتح محمّد بن عبد الکریم شهرستانی.(342)

-----------------

(327) الشذرات الذهبیه، ص 117.
(328) مفتاح النجا، ص 104.
(329) صواعق المحرقه، ص 208.
(330) کفایة الطالب، ص 312.
(331) الیواقیت والجواهر، ج 2، ص 127.
(332) فتوحات مکیه، باب 366.
(333) نور الابصار، ص 341.
(334) ینابیع المودة، ج 3، ص 306.
(335) اسعاف الراغبین در حاشیه نور الابصار، ص 154.
(336) مراصد الاطلاع، ج 2، ص 685.
(337) تتمة المختصر فی اخبار البشر، ج 1، ص 319.
(338) نهایة الارب، ص 118.
(339) معجم البلدان، ج 3، ص 173.
(340) سبائک الذهب، ص 78.
(341) تاریخ ابن خلدون، ج 3، ص 361.
(342) ملل ونحل، ج 1، ص 198.

26 - نورالدین ابن صبّاغ مالکی.(343)
27 - نورالدین عبد الرحمن جامی حنفی.(344)
28 - ملا علی قاری حنفی مکّی.(345)
29 - فضل بن روزبهان.(346)
30 - جمال الدین محمّد بن یوسف زرندی حنفی.(347)
31 - احمدامین مصری.(348)
32 - صدرالدین حموینی.(349)
33 - عطار نیشابوری.(350)
34 - جلال الدین بلخی رومی.(351)
35 - صدرالدین قونوی.(352)
36 - حسین بن محمّد دیاربکری مالکی.(353)
37 - احمد بن یوسف ابوالعباس قرمانی حنفی.(354)
38 - شمس الدین ذهبی شافعی.(355)
39 - فخر رازی شافعی.(356)
40 - شیخ عبد الله بن محمّد شبراوی مصری شافعی.(357)
41 - ابن عماد دمشقی حنبلی.(358)

-----------------

(343) الفصول المهمة، ص 273.
(344) شواهد النبوة، ص 404.
(345) المرقاة فی شرح المشکاة، ج 10، ص 336.
(346) دلائل الصدق، ج 2، ص 370.
(347) معارج الوصول.
(348) ضحی الاسلام، ج 3، ص 210.
(349) فرائد السمطین، ج 2، ص 132.
(350) به نقل از ینابیع المودة، ج 3، ص 350.
(351) همان.
(352) همان.
(353) تاریخ الخمیس، ج 2، ص 288.
(354) اخبار الدول وآثار الأول، ج 1، ص 353.
(355) العبر فی خبر من غبر، ج 1، ص 381.
(356) الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیه، ص 78و79.
(357) الاتحاف بحبّ الاشراف، ص 179.
(358) شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج 3، ص 265.

42 - محمّد بن عبد الرسول برزنجی شافعی.(359)
43 - ابوالبرکات نعمان بن محمود الوسی حنفی.(360)
ودیگران.
آیا کسی از اهل سنت فرزند امام عسکری (مهدی) را همان منجی منتظر می داند؟
گر چه برخی از علمای اهل سنّت تنها به ولادت فرزندی به نام مهدی از امام حسن عسکری (علیه السلام) اشاره کرده اند وحیات او تا این زمان ومنجی وموعود بودن او را به شیعه نسبت می دهند، ولی برخی از انان تصریح به زنده بودن او تاکنون ونیز موعود ومنجی بودن او دارند که می توان از میان انها به افراد ذیل اشاره نمود:
1 - محمّد بن یوسف گنجی شافعی (متوفای 658ه ق) می گوید: (ابو محمّد حسن عسکری (علیه السلام) ازخود فرزندی به جای گذاشت که همان امام منتظراست. صلوات الله علیه).(361)
2 - عبد الوهاب شعرانی حنفی می گوید: (در اخر الزمان امید به خروج مهدی است. او از اولاد امام حسن عسکری (علیه السلام) است. ولادت او نیمه شعبان سال 255 هجری اتفاق افتاد. تا به حال زنده است تا با حضرت عیسی (علیه السلام) اجتماع کند. عمرش تا این زمان 706 سال است. این چنین شیخ حسن عراقی به من خبر داد).(362)
3 - نورالدین عبد الرحمن جامی حنفی؛ بعد از بیان تاریخ ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) می گوید: (او کسی است که زمین را پر از عدل وداد خواهد کرد).(363)

-----------------

(359) الإشاعة لأشراط الساعة، ص 149.
(360) غالیة الواعظ، ج 1، ص 78.
(361) کفایة الطالب، ص 312.
(362) الیواقیت والجواهر، ج 2، ص 127.
(363) شواهد النبوه، ص 404.

4 - قاضی بهلول بهجت افندی می گوید: (ولادت امام دوازدهم در پانزدهم ماه شعبان سال 255 هجری بود واسم مادرش نرجس است. برای او دو غیبت است: یکی صغرا ودیگری کبرا. هر گاه خداوند به او اذن دهد ظهور کرده، ان گاه زمین را پر از عدل وداد خواهد کرد).(364)
5 - صدر الدین حموینی؛ در ذیل حدیثی که او از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده آمده است: (...همانا دوازدهمین از فرزندانم غیبت می کند... تا اینکه خداوند متعال به او اذن خروج می دهد).(365)
6 - شیخ فریدالدین عطار نیشابوری؛ او در قصیده ای می گوید:

صد هزاران اولیا روی زمین * * * از خدا خواهند مهدی را یقین
یا الهی مهدی ام از غیب ار * * * تا جهان عدل گردد اشکار(366)

7 - جلال الدین رومی: او نیز در قصیده ای می گوید:

ای سرور مردان علی! مستان سلامت می کنند * * * وی صفدر مردان علی! مردان سلامت می کنند

تا اینکه بدین جا می رسد:

با میر دین هادی بگو با عسکری مهدی بگو * * * با ان ولی مهدی بگو: مستان سلامت می کنند(367)

8 – صدر الدین قونوی؛ او هنگام وفات در وصیت خود به شاگردانش می گوید: (... هفتاد هزار بار ذکر (لا اله الا الله) را در شب اوّل مرگم با حضور قلب بگویید وسلام مرا نیز به حضرت مهدی (علیه السلام) برسانید).(368)

-----------------

(364) المحاکمة فی تاریخ آل محّمد صلی الله علیه وآله، ص 246.
(365) فرائد السطمین، ج 2، ص 132.
(366) ینابیع الموده، ج 3، ص 350و351.
(367) همان، ج 3، ص 351.
(368) همان، ص 340و341.

9 - احمد بن یوسف ابوالعباس قرمانی حنفی؛ او می گوید: (محمّد حجّت، خلف صالح، عمرش هنگام وفات پدرش پنج سال بود. خداوند در ان سنّ به او حکمت اموخت، همان گونه که در کودکی به حضرت یحیی (علیه السلام) اموخت... علما اتفاق دارند بر اینکه مهدی همان قائم در اخر الزمان است...).(369)
مبنای مؤلفان حدیثی مصادر مهدویت چه بوده است؟
برخی می گویند: معروف نزد قدما چنین بوده که هر روایتی در مسائل تاریخی واز ان جمله موضوع مهدویت را بدون بررسی سند ان نقل می کردند. ولی بعد از ان عصر، حرکت جدیدی پدید امد وبین روایات تمییز داده شد، تا زمانی که حرکت اصولیین پدید امد واخبار را به دسته های مختلف از قبیل: صحیح، حسن، قوی وضعیف تقسیم نمودند، ولی این پیشرفت وحرکت شامل روایت های تاریخی که از ان جمله روایات مهدویت است، نگردید...).(370)
پاسخ:
1 - انچه از قدمای محدثین امامیه می دانیم ان است که انان نهایت سعی وکوشش واحتیاط خود را در جمع ونقل احادیث در کتب خود داشته اند، که از ان جمله کلینی (رحمه الله) است. او نزد اهل فن حدیث، معروف به دقت نظر واحتیاط در نقل اخبار است. ونیز می دانیم که بزرگانی امثال شیخ طوسی (رحمه الله) چه اهتمام وافری به شناخت شیوخ روایی خود داشته اند. شخصی مثل شیخ صدوق (رحمه الله) عادتا شیوخ خود را می شناخته ونیز از حالات انان از ایمان وعدالت اگاهی داشته است، واز کسی که او را نمی شناخته روایت نقل نمی کرده است.

-----------------

(369) اخبار الدول وآثار الأول، ج 1، ص 353.
(370) تطور الفکر السیاسی، ص 209.

2 - ما اطمینان داریم که این بزرگان به صحت این گونه روایات که در باب امامت ومهدویت وارد شده اطمینان کامل داشته اند، ویا لااقلّ به جهت برخی قرائن معتبر که همراه انها بوده وموجب جبران ضعف برخی از انها می شده، انها را با اطمینان کامل نقل می کردند. وگرنه جای این سؤال باقی است که امثال شیخ صدوق وطوسی ودیگران چه اهدافی غیر از احتجاج واستدلال به انها، داشته اند. مگر این نیست که شیخ صدوق کتابش را برای رفع حیرت در امر حضرت مهدی (علیه السلام) نوشته است؟
3 - تمام یا بیشتر اصول ومنابع اصلی احادیث مهدویت که در سه قرن اوّل نوشته شده به دست شیخ صدوق، طوسی ونعمانی رسیده واز خود به ان کتاب ها استناد داشته اند، ولذا به ان روایات استدلال می نمودند.
4 - گرچه تقسیم حدیث به چهار قسم از اصطلاحات متاخرین است ولی قدمای محدثین از ان جمله شیخ طوسی (رحمه الله) روش خاصی در قبول خبر داشته اند.
شیخ بهایی بعد از تقسیم حدیث به چهار قسم معروف، می گوید: (این اصطلاح نزد قدما معروف نبوده بلکه انان حدیث صحیح را به حدیثی اطلاق می کردند که مقرون به قرائن مورد وثوق واطمینان باشد. واین قرائن انواعی دارد:
الف. وجود حدیث در اصول 400 گانه حدیثی که نزد راویان مشهور بوده است.
ب. تکرار حدیث در یک یا دو اصل یا بیشتر از این اصول با سندهای متعدد ومعتبر.
ج. وجود حدیث در اصلی که انتسابش به یکی از اصحاب ائمه ثابت واجماع اصحاب بر صدق او بوده است.
د. وجود حدیث در یکی از کتبی که بر ائمه عرضه شده وان حضرات، مصنّف ان کتب را تمجید نمودند، از قبیل کتاب: عبید الله بن علی حلبی که بر امام صادق (علیه السلام) عرضه شد.(371)

-----------------

(371) رجال نجاشی، ص 230.

ه. وجود حدیث در کتبی که نزد قدما مورد وثوق واطمینان بوده است.(372)
5 - علمای رجال، مجهول را بر دو نوع تقسیم کرده اند:
الف. مجهول اصصلاحی: وان به کسی اطلاق می شود که تصریح به جهالت او از سوی رجالیون شده باشد.
ب. مجهول لغوی: وان به کسی اطلاق می شود که وضعیت او معلوم نیست ولذا در کتب رجال از او یادی به میان نیآمده است. تنها قسم اول از جهالت است که موجب ضعف راوی است، ودر مورد دوم احتیاج به بررسی دقیق دارد که سبب مطرح نشدن او در کتب رجال چیست؟ گاه ممکن است به جهت معروف بودنش درباره او سکوت کرده اند.(373)
6 - احتمالی نیز وجود دارد که بنای قدما بر تمسک به (اصالة الصدق والعدالة) باشد. یعنی اصل اولی بر صدق وعدالت راوی است مگر انکه خلاف ان ثابت شود. ومقصود به ان، همان اصل عدم ویا استصحاب عدم فسق است. به همین جهت است که ما احتیاجی به اثبات عدالت - خواه به معنای ملکه یا حسن ظاهر - نداریم؛ زیرا احراز ان مستلزم تعطیل امور وتضییع بسیاری از مصالح است. کمتر کسی است که بتوان عدالت او را به اثبات رسانید. این مطلب مورد تایید عقلا نیز هست.
7 - برای اثبات اعتبار روایات نباید تنها اعتبار سندی را مطرح ساخت، بلکه باید به همه راه ها واسباب اعتبار شخص توجه کرد ودر نظر داشت که مبنای بسیاری از عالمان شیعه، بلکه اکثریت قریب به اتفاق انان، حجیت خبر موثوقٌ به است؛ یعنی خبری که از طرق مختلف به ان اطمینان ووثوق حاصل شود.

-----------------

(372) وسائل الشیعه، ج 30، ص 197و198.
(373) الرواشح، میرداماد، ص 60و61.

آیا روایات ولادت حضرت مهدی ضعیف است؟
برخی می گویند: (... مؤلّفان در مورد ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) به هر روایتی تمسک کرده اند در حالی که خود به ضعف سند انها پی برده اند...).(374)
پاسخ:
1 - احادیث مربوط به ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) به جهت وجود برخی از سندهای صحیح در میان انها کافی است که سند روایات دیگر که از ضعف برخوردارند، تقویت کند، واین مسلکی است که مورد قبول محدثین شیعه واهل سنّت واقع شده است.(375)
2 - احادیثی که درباره مسائل مسلّم اعتقادی وکلامی است از ان جهت که نزد شیعه ثابت بوده وبه تایید قطعی عقل نیز رسیده است، راویان ان مورد جرح وتعدیل قرار نگرفته اند، وبه طور کلی احتیاجی به ان نبوده است، که از ان جمله می توان به احادیث مهدویت اشاره کرد.
3 - احادیث ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) که به دلالت مطابقی یا تضمنی یا التزامی دلالت بر ولادت حضرت دارد از حدّ لازم تواتر فراتر رفته است، لذا به جهت انکه مفید یقین است احتیاج به بررسی سندی ندارد. خبر متواتر، نقل جماعت کثیری است که اتفاقشان بر دروغ، محال است. ومی دانیم که در خبر متواتر لازم نیست که هر یک از راویان حدیث از ثقات وعدول باشند، بلکه می توان از راه تراکم احتمالات به یقین رسید.

-----------------

(374) تطور الفکر السیاسی، ص 208.
(375) سلسلة الاحادیث الصحیحه، ناصرالدین البانی، ج 4، ص 358.

4 - شخص متتبّع بعد از ملاحظه وضع سیاسی عصر امام عسکری (علیه السلام) وقبل وبعد از ان پی می برد که یکی از عوامل جهالت حال راویان احادیث ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) همان فشارهای سیاسی بوده که از طریق حاکمان ظلم وجور بر شیعیان وارد شده است، ولذا بسیاری از راویان، خود را با اسامی مستعار معرّفی می کردند تا شناخته نشوند، خصوصا با در نظر گرفتن اینکه برخی از راویان از مناطق دور به سامرا می آمده ودر مورد حضرت سؤال می کردند وبرای دیگران نقل می نمودند.
چه عواملی در حصول تواتر ویقین به ولادت امام مهدی مؤثر است؟
از انجا که اعتبار خبر متواتر به جهت حصول یقین است، در مورد موضوع ولادت امام مهدی (علیه السلام) عواملی چند در حصول یقین به این موضوع دخالت داشته است:
1 - احادیثی که به دلالت مطابقی بر ولادت امام مهدی (علیه السلام) وبشارت به ان حضرت دلالت دارد. که مجموع انها به 214 حدیث می رسد.(376)
2 - روایاتی که در مورد سال ولادت حضرت رسیده است.(377)
3 - روایاتی که در رابطه با خصوصیات فردی امام زمان (علیه السلام) وارد شده است.(378)
4 - روایاتی که نصّ بر امامت ان حضرت دارد.(379)
5 - توقیعاتی که از ناحیه مقدسه صادر شده است که عدد انها به ده ها توقیع می رسد، ودر جای خود فهرستی از انها را اورده ایم.

-----------------

(376) کمال الدین، ص 408-407و426-424و433-430و....
(377) بحار الأنوار، ج 51، ص 4و15و17و22.
(378) کمال الدین، ص 475؛ الغیبة، طوسی، ص 253و255و263و266و271و298.
(379) کمال الدین، ص 435.

6 - تضییقات سیاسی که از ناحیه حکومت بنی العباس برای مواجهه ومقابله با حضرت وقتل ایشان گذاشته شده بود.
7 - وجود چهار سفیر در عصر غیبت صغرا وارتباط مردم با حضرت از طریق انها.
8 - وکلای ناحیه مقدّسه که در کشورها وشهرهای مختلف وجود داشته اند.
9 - عدّه زیادی که مشرّف به لقا ورؤیت حضرت مهدی (علیه السلام) شده اند.
10 - معجزاتی که از حضرت مهدی (علیه السلام) صادر شده ودر کتاب ها مکتوب است.
11 - اعتراف علمای انساب به ولادت فرزند امام عسکری (علیه السلام).
12 - اجماع وتبنّی شیعه بر ولادت ووجود امام مهدی (علیه السلام).
13 - تصریح مورخان بر ولادت حضرت مهدی (علیه السلام).
14 - مدّعیان سفارت دروغین از طرف امام زمان (علیه السلام).
15 - شهادت هر یک از معصومین (علیهم السلام) بر ولادت حضرت مهدی (علیه السلام).
آیا در بین احادیث ولادت حضرت حدیث صحیح السند نیز وجود دارد؟
در بین احادیثی که دلالت بر ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) دارد پی به روایاتی می بریم که از سند صحیح یا حسن یا موثّقی برخوردار است. اینک به برخی از انها اشاره می کنیم:
1 - کلینی به سند صحیح اعلائی از محمّد بن عبد الله ومحمّد بن یحیی از عبد الله بن جعفر حمیری نقل می کند که فرمود: (اجتمعت انا والشیخ ابوعمرو (رحمه الله) عند احمد بن اسحاق فغمزنی احمد بن اسحاق ان اساله عن الخلف، فقلت له: یا اباعمرو! انّی ارید ان اسالک عن شیء وما انا بشاکٍّ فیما ارید ان اسالک عنه، فانّ اعتقادی ودینی انّ الارض لا تخلو من حجّة الّا اذا کان

قبل یوم القیامة باربعین یوما فاذا کان ذلک رفعت الحجّة واغلق باب التوبة... ولکنّی احببت ان ازداد یقینا. ثمّ قال: سل حاجتک؟ فقلت له: انت رایت الخلف من بعد ابی محمّد (علیه السلام) فقال: ای والله ورقبته مثل ذا، واوما بیده...)؛(380) (من وشیخ ابوعمرو - عثمان بن سعید عَمْری - خدمت احمد ابن اسحاق بودیم. احمد بن اسحاق به من اشاره کرد تا از ابوعمرو درباره جانشین امام عسکری (علیه السلام) سؤال کنم. به ابوعمرو گفتم: از تو سؤالی می پرسم که درباره ان شک ندارم، زیرا اعتقادم این است که زمین هیچ گاه از حجت خالی نمی ماند مگر چهل روز قبل از برپایی قیامت، که چون ان روز فرا رسد حجت برداشته وراه توبه بسته خواهد شد... ولی من دوست دارم که بر یقینم افزوده شود... سپس گفت خواسته ات را سؤال کن، سؤالم این است که: آیا جانشین امام عسکری (علیه السلام) را دیده ای؟ ابوعمرو فرمود: اری به خدا سوگند، گردن او چنین بود، وبا دست اشاره کرد...). شیخ صدوق (رحمه الله) نیز این حدیث را با سند صحیح نقل کرده است.(381)
2 - ونیز کلینی به سند صحیح از حسین بن علا نقل کرده که گفت: (قلت لابی عبد الله (علیه السلام): تکون الارض لیس فیها امام؟ قال: لا.)؛(382) (به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: آیا ممکن است که زمین بدون امام باشد؟ حضرت فرمود: هرگز).
3 - ونیز به سندی دیگر که ان هم صحیح است از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (انّ الارض لا تخلو الا وفیها امام)؛(383) (همانا زمین هرگز از وجود امام خالی نمی گردد).
4 - ونیز به سند صحیح از حسن بن علی وشاء نقل می کند که از امام رضا (علیه السلام) سؤال کردم: (هل تبقی الارض بغیر امام؟ قال: لا. قلت: انّا نروی انّها لا تبقی الّا ان یسخط الله (عزَّ وجلَّ) علی العباد. قال: لا تبقی اذا لساخت)؛(384) (آیا زمین بدون امام باقی می ماند؟ حضرت فرمود: هرگز. عرض کردم: ما چنین روایت می کنیم که زمین از حجت خالی نمی ماند مگر انکه

-----------------

(380) کافی، ج 1، ص 329و330، با تلخیص.
(381) کمال الدین، ص 441.
(382) کافی، ج 1، ص 178، ح 1.
(383) همان، ح 2.
(384) همان، ص 179، ح 13.

خداوند بر بندگانش غضب کند؟ حضرت فرمود: زمین (بدون حجت) باقی نمی ماند، ودر غیر این صورت مضطرب می شود).
5 - ونیز به سند صحیح از ابی هاشم جعفری نقل می کند که گفت: (قلت لابی محمّد (علیه السلام): جلالتک تمنعنی من مسالتک فتاذن لی ان اسالک؟ فقال: سل. قلت: یا سیدی! هل لک ولد؟ فقال: نعم. فقلت: فان بک حدث فاین اسال عنه. فقال: بالمدینة)؛(385) (به امام عسکری (علیه السلام) عرض کردم: جلالت شما مرا مانع شده تا مساله ای را از شما سؤال کنم، آیا اجازه می دهید تا از شما بپرسم؟ حضرت فرمود: سؤال کن. عرض کردم: ای اقای من! آیا برای شما فرزندی هست؟ فرمود: اری. عرض کردم: اگر حادثه ای برای شما اتفاق افتاد، کجا از او سؤال کنم؟ فرمود: در مدینه).
6 - ونیز به سند صحیح از محمّد بن علی بن بلال نقل کرده که فرمود: (خرج الی من ابی محمّد قبل مضیه بسنتین یخبرنی بالخلف من بعده ثمّ خرج الی من قبل مضیه بثلاثة ایام یخبرنی بالخلف من بعده)؛(386) (دو سال قبل از شهادت امام حسن عسکری (علیه السلام) نامه ای از حضرت به دستم رسید که در ان خبر از جانشین ان حضرت داده بود. ونیز سه روز قبل از شهادتشان نامه ای دیگر رسید که باز خبر از جانشین بعد از خود دادند).
7 - کلینی نیز به سند صحیح از زراره نقل می کند که از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که فرمود: (انّ للغلام غیبة قبل ان یقوم. قال قلت: ولِمَ؟ قال: یخاف واوما بیده الی بطنه، ثمّ قال: یا زرارة! وهو المنتظر وهو الّذی یشکّ فی ولادته)؛(387) (همانا برای ان کودک قبل از قیام غیبتی است. عرض کردم: برای چه؟ فرمود: به جهت خوف، واشاره به شکم مبارک کرد. ان گاه فرمود: ای زراره! واو همان منتظری است که در ولادت او شک می شود...).

-----------------

(385) همان، ص 328، ح 2.
(386) همان، ح 1.
(387) همان، ص 337، ح 5.

8 - صدوق به سند تام از داوود بن قاسم جعفری نقل کرده که امام هادی (علیه السلام) می فرمود: (الخلف من بعدی الحسن، فکیف لکم بالخلف من بعد الخلف؟ فقلت: ولِمَ جعلنی الله فداک؟ فقال: انّکم لا ترون شخصه ولا یحلّ لکم ذکره باسمه. فقلت: فکیف نذکره؟ فقال: قولوا الحجّة من ال محمّد (علیهم السلام))؛(388) (جانشین بعد من فرزندم حسن است. پس چگونه است شما را نسبت به جانشین از بعد این جانشین؟ عرض کردم: چگونه، خداوند مرا فدای تو گرداند؟ فرمود: زیرا شما شخص او را نمی بینید، وبرای شما حلال نیست که نام او را ببرید. عرض کردم: پس چگونه نام او را ببریم؟ فرمود: بگویید: حجت از ال محمّد (علیهم السلام)).
آیا خبر ولادت امام مهدی تنها از طریق حکیمه نقل شده است؟
خیر، این چنین نیست، بلکه عدّه زیادی از اصحاب امام عسکری (علیه السلام) ودیگران از ولادت امام زمان (علیه السلام) خبر داده اند، وبرخی نیز ان حضرت را در غیبت صغرا یا کبرا دیده اند. اینک به برخی از انها اشاره می کنیم:
1 – ابو الفضل حسین بن حسن علوی می گوید: (دخلت علی ابی محمد الحسن بن علی (علیهما السلام) بسرّ من رای فهنّاته بولادة ابنه القائم)؛(389) (بر امام عسکری (علیه السلام) در سامرا وارد شدم تا در ولادت صاحب الزمان (علیه السلام) به ان حضرت تهنیت بگویم).
2 - احمد بن محمّد می گوید: (خرج عن ابی محمد (علیه السلام) حین قتل الزبیری: هذا جزاء من افتری علی الله تبارک وتعالی فی اولیائه زعم انّه یقتلنی ولیس لی عقب، فکیف رای قدرة الله (عزَّ وجلَّ). وولد له وسمّاه م ح م د سنة ستّ وخمسین وماتین)؛(390) (بعد از کشته شدن زبیری نامه ای از امام عسکری (علیه السلام) به دستم رسید که در ان نوشته شده بود: این جزای کسی است

-----------------

(388) کمال الدین، ص 381، ح 5؛ کافی، ج 1، ص 328، ح 13.
(389) بحار الأنوار، ج 51، ص 17، ح24.
(390) همان، ص 4، ح 4.

که بر خدا واولیایش افترا ببندد، وگمان کند که می تواند بدون جانشین، مرا بکشد، وقدرت خدا را چگونه دیده است. ان گاه می گوید: فرزندی برای ان حضرت در سال 255 زاییده شد که اسم ایشان را (محمّد) گذاشت).
3 - ابو هاشم جعفری می گوید: (قلت لابی محمّد (علیه السلام): جلالتک تمنعنی من مسالتک، فتاذن لی ان اسالک. فقال: سل! قلت: یا سیدی! هل لک ولد؟ فقال: نعم...)؛(391) (به امام عسکری (علیه السلام) عرض کردم: (جلالت شما مانع از سؤال کردن من است، آیا اجازه سؤال به من می دهید؟ حضرت فرمود: سؤال کن. عرض کردم: ای اقای من! آیا برای شما فرزندی است؟ فرمود: اری...).
4 - صدوق از نسیم، خادم امام عسکری (علیه السلام) نقل می کند: (قد دخلت علیه بعد مولده بلیلة فعطست عنده فقال لی: یرحمک الله! قالت نسیم: فرحت بذلک، فقال لی: الا ابشّرک فی العطاس؟! فقلت: بلی یا مولای! فقال: هو امان من الموت ثلاثة ایام)؛(392) (بر حضرت صاحب الزمان (علیه السلام) بعد از گذشت یک شب از ولادتش داخل شدم، نزد او عطسه کردم، حضرت فرمود: یرحمک الله. من از این جمله خوشحال شدم. ان گاه فرمود: آیا می خواهی تو را در عطسه بشارت دهم؟ عرض کردم: بلی ای مولای من. فرمود: عطسه تا سه روز انسان را از مرگ در امان می دارد).
5 - شیخ طوسی به سندش از نسیم وماریه نقل کرده است: (لمّا خرج صاحب الزمان (علیه السلام) من بطن امّه سقط جاثیا علی رکبتیه، رافعا سبابته نحو السماء ثمّ عطس. فقال: الحمد للَّه ربّ العالمین وصلی الله علی محمّد واله عبدا... زعمت الظلمة انّ حجّة الله داحضة ولو اذن لنا فی الکلام لزال الشکّ)؛(393) (هنگامی که صاحب الزمان (علیه السلام) از شکم مادرش بیرون امد بر دو زانوی خود قرار گرفت، انگشت سبابه خود را به طرف اسمان اشاره کرد، سپس عطسه ای کرد وفرمود: (الحمد للَّه ربّ العالمین وصلی الله علی محمّد واله عبدا داخرا غیر مستنکف

-----------------

(391) کافی، ج 1، ص 328، ح 2.
(392) کمال الدین، ص 430، ح 5.
(393) الغیبة، طوسی، ص 245.

ولامستکبر). ان گاه فرمود: ظالمان گمان کرده اند که حجّت خدا زایل خواهد شد، واگر برای ما اذن در کلام داده شود به طور حتم شک زایل خواهد شد).
6 - شیخ طوسی (رحمه الله) روایتی را از کامل بن ابراهیم مدنی وقصه ملاقات او با امام عسکری (علیه السلام) نقل کرده که در ان چنین آمده است: (فجاءت الریح فکشفت طرفه فاذا انا بفتی کانّه فلقة قمر من ابناء اربع سنین او مثلها، فقال لی: یا کامل بن ابراهیم! فاقشعررت من ذلک والهمت ان قلت: لبیک یا سیدی! فقال: جئت الی ولی الله وحجّته وبابه تساله هل یدخل الجنّة الّا من عرف معرفتک؟ وقال بمقالتک؟ فقلت: ای والله)؛(394) (... بادی زد وپرده کنار رفت، ناگهان کودکی را به مانند پاره ماه با حدود چهار سال سن یا همین اندازه مشاهده کردم. به من فرمود: ای کامل بن ابراهیم! بدنم از این خطاب لرزید والهام شدم که بگویم: لبیک ای اقای من! حضرت فرمود: تو نزد ولی خدا وحجت وباب او آمده ای تا از او سؤال کنی آیا به جز کسی که مثل معرفت تو را داشته وهمانند تو می گوید داخل بهشت می شود؟ عرض کردم: اری...).
7 - عمرو اهوازی می گوید: (ارانی ابومحمد (علیه السلام) ابنه وقال هذا صاحبکم بعدی)؛(395) (امام عسکری (علیه السلام) فرزند خود را به من نشان داد وفرمود: این صاحب شما بعد از من است).
شیخ حرّ عاملی (رحمه الله) می گوید: (کلینی ودیگران به سندهایشان نقل کرده اند که جماعت زیادی امام زمان (علیه السلام) را بعد از ولادتش ملاقات کردند که از ان جمله عبارتند از: محمد بن اسماعیل بن موسی بن جعفر، حکیمه دختر محمّد بن علی عموی پدرش، ابو علی بن مطهر، خادم ابراهیم بن عبده، ابو عبد الله بن صالح، ابراهیم بن ادریس، جعفر بن علی عمویش، عمرو اهوازی، ظریف خادم، فارسی، مدائنی ودیگران).(396)

-----------------

(394) همان، ص 247.
(395) الارشاد، ج 2، ص 348.
(396) اثبات الهداة، ج 3، ص 442.

8 - معاویة بن حکیم ومحمّد بن ایوب بن نوح ومحمّد بن عثمان عَمْری می گویند: (عرض علینا ابومحمد الحسن بن علی (علیهما السلام) ونحن فی منزله وکنّا اربعین رجلا. فقال: هذا امامکم من بعدی وخلیفتی علیکم اطیعوه ولا تتفرّقوا من بعدی...)؛(397) (امام عسکری (علیه السلام) در منزل خود فرزندش را بر ما که چهل نفر بودیم عرضه داشت وفرمود: این امام شما بعد از من وجانشین من بر شماست، او را اطاعت کنید وبعد از من متفرّق نشوید...).
آیا رسول خدا از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
اری، از 107 حدیث شهادت به ولادت ان حضرت از ناحیه رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) استفاده می شود. ابن عباس از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده که فرمود: (انّ الله تبارک وتعالی اطلع الی الارض اطلاعه فاختارنی منها فجعلنی نبیا، ثم اطلع الثانیة فاختار منها علیا فجعله اماما، ثم امرنی ان اتّخذه اخا وولیا ووصیا وخلیفةً ووزیرا، فعلی منّی وانا من علی وهو زوج ابنتی وابو سبطی الحسن والحسین. الا وانّ الله تبارک وتعالی جعلنی وایاهم حججا علی عباده وجعل من صلب الحسین ائمّة یقومون بامری ویحفظون وصیتی، التاسع منهم قائم اهل بیتی ومهدی امّتی، اشبه الناس بی شمائله واقواله وافعاله، یظهر بعد غیبة طویلة وحیرة مضلّة...)؛(398) (خداوند تبارک وتعالی توجّهی بر زمین کرد ومرا انتخاب نمود ومن را نبی قرار داد سپس بار دوم توجهی کرد وعلی را از روی زمین انتخاب نمود واو را امام قرار داد ومرا امر نمود که او را برادر وولی ووصی وخلیفه ووزیر خود قرار دهم، پس علی از من ومن از علی ام، او شوهر دختر من وپدر دو نوه ام حسن وحسین است. اگاه باشید! که خداوند تبارک وتعالی من وانان را حجت هایی بر بندگانش قرار داده است. واز صلب حسین امامانی قرار داد که به امر من قیام کرده ووصیت مرا حفظ خواهند نمود. نهمین از انها قائم اهل بیت من ومهدی امّت

-----------------

(397) کمال الدین، ص 435.
(398) کمال الدین، ص 257.

من است. شبیه ترین مردم به من در شمایل واقوال وافعال است. بعد از غیبت طولانی وحیرت گمراه کننده ظهور می کند...).
آیا حضرت علی از ولادت امام مهدی خبر داده است؟
اصبغ بن نباته می گوید: (اتیت امیر المؤمنین (علیه السلام) فوجدته متفکّرا ینکت فی الارض، فقلت: یا امیر المؤمنین! ما لی اراک متفکّرا تنکت فی الارض، ا رغبةً منک فیها؟ فقال: لا والله ما رغبتُ فیها ولا فی الدنیا یوما قطّ، ولکنّی فکّرتُ فی مولودٍ یکون من ظهری الحادی عشر من ولدی، وهو المهدی الّذی یملا الارض عدلا وقسطا کما ملئت جورا وظلما، تکون له غیبة وحیرة یضلّ فیها اقوام ویهتدی فیها اخرون...)؛(399) (خدمت امیر المؤمنین (علیه السلام) رسیدم، دیدم که در فکر فرو رفته وبا چوب دستی بر زمین می زند. عرض کردم: ای امیر المؤمنین! چه شده که شما را متفکر می بینم وچوب در زمین فرو می برید، آیا در ان رغبتی پیدا کرده اید؟ حضرت فرمود: نه به خدا سوگند، من حتّی یک روز به زمین ودنیا رغبت ننمودم، ولی در مولودی فکر می کردم که از پشت من است، او یازدهمین فرد از اولاد من است. او مهدی ای است که زمین را پر از عدل خواهد کرد ان گونه که از جور وظلم پر شده باشد. از برای او حیرت وغیبتی است که اقوامی در ان گمراه وگروهی نیز در ان هدایت می یابند...).
آیا امام حسن از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
اری، در حدیثی از امام حسن مجتبی (علیه السلام) روایت شده که فرمود: (الائمّة بعد رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) اثنی عشر من صلب اخی الحسین ومنهم مهدی هذه الامّة)؛(400) (امامان بعد از رسول

-----------------

(399) کافی ج 1، ص 338، ح 7؛ کمال الدین، ص 289.
(400) بحار الأنوار، ج 36، ص 383، ح 1.

خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) دوازده نفرند، (نه نفر از انان) از صلب برادرم حسین است، واز انان مهدی این امت است).
آیا امام حسین از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
صدوق (رحمه الله) به سندش از امام حسین (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (فی التاسع من ولدی سنّة من یوسف وسنّة من موسی بن عمران وهو قائمنا اهل البیت یصلح الله تبارک وتعالی امره فی لیلة واحدة)؛(401) (در نهمین از فرزندانم سنّتی از یوسف وسنتی از موسی بن عمران (علیه السلام) است. او قائم ما اهل بیت است. خداوند متعال امر او را در یک شب اصلاح خواهد نمود).
ونیز از ان حضرت روایت شده که فرمود: (قائم هذه الامّة هو التاسع من ولدی وهو صاحب الغیبة وهو الّذی یقسم میراثه وهو حی)؛(402) (قائم این امت همان نهمین از فرزندان من است، واوست صاحب غیبت. واوست کسی که میراث او در حالی که زنده است تقسیم می شود).
عبد الرحمن بن سلیط از امام حسین (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (ومنّا اثنی عشر مهدیا، اوّلهم امیر المؤمنین علی بن ابی طالب واخرهم التاسع من ولدی وهو القائم بالحقّ، یحیی الله به الارض بعد موتها...)؛(403) (از ما دوازده مهدی است که اول انها امیر المؤمنین علی بن ابی طالب واخر انها نهمین از فرزندانم می باشد، واوست امام قائم به حق که خداوند زمین را به واسطه او بعد از هلاکتش زنده خواهد گردانید...).

-----------------

(401) کمال الدین، ص 317؛ بحار الأنوار، ج 51، ص 132و133.
(402) همان.
(403) همان.

آیا امام سجاد از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
فرزند امام زین العابدین (علیه السلام) از حضرت سؤال کرد: (یا ابة! ولِمَ سمّیته الباقر؟ قال: فتبسّم وما رایته یتبسّم قبل ذلک... ثم قال: یا بنی! انّ الامامة فی ولده الی ان یقوم قائمنا (علیه السلام) فیملاها قسطا وعدلا، کما ملئت ظلما وجورا وانّه الامام وابو الائمّة، معدن الحلم وموضع العلم یبقره بقرا والله لهو اشبه الناس برسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) فقلت: فکم الائمّة بعده؟ قال: سبعة ومنهم المهدی الّذی یقوم بالدین فی اخر الزمان)؛(404) (ای پدر! چرا برادرم را باقر نامیدی؟ ایشان تبسمی فرمودند که من پیش از ان چنین ندیده بودم سپس حضرت فرمود: (ای فرزندم! همانا امامت در اولاد او خواهد بود تا قائم ما قیام کند وزمین را پر از عدل وداد نماید، همان گونه که از ظلم وجور پر شده باشد واوست امام، پدر امامان، معدن حلم وموضع علم، علم را خواهد شکافت. به خدا سوگند! هر اینه او شبیه ترین مردم به رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) است. عرض کردم: امامان بعد از او چند نفرند؟ فرمود: (هفت نفر که از میان انها مهدی است که در اخر الزمان به دین قیام خواهد کرد).
آیا امام باقر از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
مسعودی در (اثبات الوصیة) به سند خود از علی بن ابی حمزه نقل کرده که فرمود: من با ابوبصیر بودم وبا ما نیز یکی از موالیان امام باقر (علیه السلام) بود. او برای ما نقل کرد که از امام باقر (علیه السلام) شنیده که فرمود: (منّا اثنی عشر محدثا، السابع من ولدی القائم...)؛(405) (از ما دوازده محدّث است، هفتمین بعد از من قائم است...).

-----------------

(404) بحار الأنوار، ج 36، ص 388، ح 3.
(405) اثبات الوصیة، ص 283؛ بحار الأنوار، ج 36، ص 395، ح 11.

آیا امام صادق از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
اری، صدوق به سندش در حدیث مفصّلی از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (... ستقع بالسادس من ولدی وهو الثانی عشر من الائمّة الهداة بعد رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم)، اوّلهم امیر المؤمنین علی بن ابی طالب واخرهم القائم بالحقّ بقیة الله فی الارض وصاحب الزمان...)؛(406) (... همانا زود است که ششمین فرزند من غایب شود، واو دوازدهمین نفر از امامان هدایت گر بعد از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) است که اوّل انها امیر المؤمنین واخر انها قائم بحقّ بقیةالله در روی زمین وصاحب الزمان است...).
ونیز به سند خود از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (من اقرّ بجمیع الائمّة وجحد المهدی کان کمن اقرّ بجمیع الانبیاء وجحد محمّدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نبوّته. فقیل له: یابن رسول الله! فمن المهدی من ولدک؟ قال: الخامس من ولد السابع یغیب عنکم شخصه ولا یحلّ لکم تسمیته)؛(407) (هر کس به جمیع ائمه اقرار کند ولی مهدی را انکار کند مثل کسی است که اقرار به جمیع انبیا کرده ولی محمّد (صلی الله علیه وآله وسلم) را انکار کرده است. به حضرت عرض شد: ای فرزند رسول خدا! چه کسی از فرزندان تو مهدی است؟ فرمود: پنجمین از اولاد هفتم، کسی که از شما غایب می شود ونام بردن او بر شما حلال نیست).
ونیز در حدیثی از ابی بصیر نقل می کند که فرمود: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: (ومن القائم منکم اهل البیت؟ فقال: یا ابابصیر! هو الخامس من ولد ابنی موسی ذلک ابن سیدة الاماء یغیب غیبة یرتاب فیها المبطلون ثمّ یظهره الله (عزَّ وجلَّ) فیفتح علی یده مشارق الارض ومغاربها...)؛(408) (ای فرزند رسول خدا! قائم از شما اهل بیت کیست؟ حضرت فرمود: ای

-----------------

(406) کمال الدین، ص 33؛ بحار الأنوار، ج 42، ص 79، ح 8.
(407) کمال الدین، ص 333، ح 1.
(408) کمال الدین، ص 345، ح 31؛ بحار الأنوار، ج 51، ص 146، ح 14.

ابابصیر! او پنجمین فرزند از اولاد فرزندم موسی است، او فرزند بهترین زنان است، غیبتی دارد که در ان اهل باطل شک خواهند کرد، ان گاه خداوند (عزَّ وجلَّ) او را ظاهر کرده وبه دست او مشرق ها ومغرب های زمین را فتح خواهد نمود...).
آیا امام کاظم از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
یونس بن عبد الرحمن می گوید: بر حضرت موسی بن جعفر (علیهما السلام) وارد شدم وعرض کردم: (یابن رسول الله! انت القائم بالحقّ؟! قال: انا القائم بالحقّ ولکنّ القائم الّذی یطهّر الارض من اعداء الله ویملاها عدلا وقسطا کما ملئت جورا، هو الخامس من ولدی، له غیبة یطول امدها...)؛(409) (ای فرزند رسول خدا! آیا شما قائم به حقّید؟ حضرت فرمود: من قائم به حقّم، ولی قائمی که زمین را از دشمنان خدا پاک می کند وان را از عدل وداد پر می نماید ان طوری که از جور پر شده باشد، پنجمین نفر از اولاد من است، برای او غیبتی است که مدت ان طولانی خواهد بود...).
ونیز صدوق به سندش از حضرت موسی بن جعفر (علیهما السلام) نقل کرده که فرمود: (اذا فقد الخامس من ولد السابع فالله الله فی ادیانکم...)؛(410) (هر گاه که پنجمین فرزند از فرزندان امام هفتم غایب شد خدا را خدا را در دین هایتان...).
آیا امام رضا از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
حسین بن خالد در حدیثی می گوید: به امام رضا (علیه السلام) عرض شد: (... ومن القائم منکم اهل البیت؟ قال: الرابع من ولدی ابن سیدة الاماء یطهّر الله به الارض من کلّ جور، ویقدّسها من کلّ

-----------------

(409) اعلام الوری، ص 433.
(410) کمال الدین، ص 359، ح 1.

ظلم، وهو الّذی یشکّ الناس فی ولادته وهو صاحب الغیبة قبل خروجه)؛(411) (قائم از شما اهل بیت کیست؟ حضرت فرمود: (چهارمین از اولادم، فرزند بهترین زنان، خداوند به واسطه او زمین را از هر گونه ظلم وجور پاک ومقدس خواهد کرد. واوست است کسی که مردم در ولادتش او شک کنند، واو کسی است که قبل از خروجش غیبت خواهد نمود...).
دعبل خزاعی می گوید: قصیده ای را برای مولایم امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) انشاد کردم. هنگامی که به این اشعار رسیدم:

خروج امام لا محالة واقع * * * یقوم علی اسم الله والبرکات
یمیز فینا کلّ حقّ وباطل * * * ویجزی علی النّعماء والنقمات

(خروج امام به طور حتم واقع خواهد شد. او که بر اسم خدا وبرکات قیام خواهد کرد. در بین ما هر حق وباطلی را تمییز خواهد داد. وبر نعمت ها ومصیبت ها جزا خواهد داد).
(بکی الرضا (علیه السلام) بکاءا شدیدا، ثمّ رفع راسه الی، فقال لی: یا خزاعی! نطق روح القدس علی لسانک بهذین البیتین فهل تدری من هذا الامام ومتی یقوم؟ فقلت: لا یا مولای الّا انّی سمعت بخروج امام منکم یطهّر الارض من الفساد ویملاها عدلا. فقال: یا دعبل! الامام بعدی محمد ابنی، وبعد محمد ابنه علی، وبعد علی ابنه الحسن، وبعد الحسن ابنه الحجّة القائم المنتظر فی غیبته المطاع فی ظهوره...)؛(412) (امام رضا (علیه السلام) گریه شدیدی کرد، پس سرش را به سوی من بلند کرد ان گاه فرمود: ای خزاعی! روح القدس بر زبان تو به نطق درامد، آیا می دانی که این امام کیست؟ وکی قیام می کند عرض کردم: خیر، ای مولای من جز انکه شنیده ام که امامی از شما خروج خواهد کرد وزمین را از فساد پاک خواهد نمود وپر از عدل وداد خواهد نمود. حضرت فرمود: همانا امام بعد از من فرزندم محمّد است، وبعد از محمّد فرزندش علی، وبعد از علی فرزندش حسن، وبعد از حسن فرزندش حجت قائم است، او کسی است که در غیبتش منتظر ودر هنگام ظهورش مطاع خواهد بود...).

-----------------

(411) بحار الانوار، ج 52، ص 321، ح 29.
(412) ینابیع الموده، ج 3، ص 309، ح 1؛ بحار الانوار، ج 49، ص 237.

آیا امام جواد از ولادت امام مهدی خبر داده است؟
اری، در حدود 90 حدیث از امام جواد (علیه السلام) اشاره به ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) شده است. صدوق به سندش از عبد العظیم حسنی نقل کرده که فرمود: من بر محمّد بن علی بن موسی بن جعفر بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب (علیهم السلام) وارد شدم ومی خواستم تا از قائم سؤال کنم که آیا او مهدی است یا شخص دیگر؟ حضرت در ابتدا فرمود: (یا ابا القاسم! انّ القائم منّا هو المهدی الّذی یجب ان ینتظر فی غیبته ویطاع فی ظهوره وهو الثالث من ولدی)؛(413) (ای ابا القاسم! همانا قائم از ما مهدی است که واجب است در غیبت او به انتظار نشسته شود ودر ظهورش اطاعت شود. واو سومین از اولاد من است).
صدوق (رحمه الله) به سندش از صقر بن ابی دلف نقل کرده که از امام جواد (علیه السلام) شنیدم که می فرمود: (الامام بعدی ابنی علی، امره امری وقوله قولی وطاعته طاعتی، والامام بعده ابنه الحسن امره امر ابیه وقوله قول ابیه وطاعته طاعة ابیه. ثمّ سکت فقلت له: یابن رسول الله! فمن الامام بعد الحسن؟ فبکی (علیه السلام) بکاءً شدیدا، ثم قال: انّ من بعد الحسن ابنه القائم الحقّ المنتظر...)؛(414) (امام بعد از من فرزندم علی است، امر او امر من وقول او قول من وطاعت او طاعت من است. وامام بعد از او فرزندش حسن است. امر او امر پدرش، وقول او قول پدرش، وطاعت او طاعت پدرش می باشد. ان گاه ساکت شد. عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! امام بعد از حسن کیست؟ امام گریه شدیدی کرد، سپس فرمود: همانا بعد از حسن فرزندش قائم به حقّ منتظر است...).

-----------------

(413) کمال الدین، ص 377، ح 1؛ بحار الانوار، ج 51، ص 156، ح 1.
(414) اعلام الوری، ص 436؛ بحار الانوار، ج 51، ص 157، ح 5.

آیا امام هادی از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
صقر بن ابی دلف می گوید: از امام هادی (علیه السلام) شنیدم که می فرمود: (الامام بعدی الحسن وبعد الحسن ابنه القائم الّذی یملا الارض قسطا وعدلا کما ملئت جورا وظلما)؛(415) (امام بعد از من حسن وبعد از حسن فرزندش قائم است، کسی که زمین را پر از عدل وداد خواهد کرد ان گونه که پر از ظلم وجور شده باشد).
داوود بن قاسم جعفری می گوید: از امام ابوالحسن هادی (علیه السلام) شنیدم که می فرمود: (الخلف من بعدی الحسن، فکیف بکم بالخلف من بعد الخلف؟ فقلت: ولِمَ؟ جعلنی الله فداک! فقال: انّکم لا ترون شخصه ولا یحلّ لکم ذکر اسمه...)؛(416) (جانشین بعد از من فرزندم حسن است. پس چگونه است شما را به جانشین بعد از او؟ عرض کردم: چطور؟ خداوند مرا فدای تو گرداند! فرمود: زیرا شما شخص او را نمی بینید ونام بردن اسم او بر شما حلال نیست...).
آیا امام عسکری از ولادت حضرت مهدی خبر داده است؟
اری، در روایات زیادی به این موضوع اشاره شده است:
موسی بن جعفر بن وهب بغدادی می گوید: از امام عسکری (علیه السلام) شنیدم که می فرمود: (کانّی بکم وقد اختلفتم بعدی فی الخلف منّی، اما انّ المقرّ بالائمّة بعد رسول الله المنکر لولدی کمن اقرّ بجمیع انبیاء الله ورسله ثم انکر بنبوّة محمّد رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم)...)؛(417) (گویا شما را می بینم که بعد از من در جانشین من اختلاف خواهید نمود. اگاه باشید! همانا کسی که اقرار به امامان بعد از رسول خدا کند ولی منکر فرزندم باشد، همانند کسی است که اقرار به جمیع انبیا ورسولان داشته باشد ولی نبوت رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) را انکار کند...).

-----------------

(415) بحار الانوار، ج 50، ص 239، ح 3.
(416) کشف الغمة، ج 2، ص 406.
(417) بحار الانوار، ج 51، ص 160، ح 6.

عثمان بن سعید عَمْری می گوید: از امام عسکری (علیه السلام) سؤال شد در حالی که من نزد او بودم درباره روایتی که از اباء او نقل شده که زمین خالی از حجت خدا بر خلقش تا روز قیامت نخواهد بود. وهمانا کسی که بمیرد وامام زمان خود را نشناخته باشد به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است؟ حضرت فرمود: (انّ هذا حقّ کما انّ النهار حقّ. فقیل له: یابن رسول الله! فمن الحجّة والامام بعدک؟ فقال: ابنی محمّد وهو الامام والحجّة بعدی، من مات ولم یعرفه مات میتة جاهلیة...)؛(418) (این حق است، همان گونه که روز حق است. به حضرت عرض شد: ای فرزند رسول خدا! حجت وامام بعد از شما کیست؟ فرمود: فرزندم محمّد امام وحجّت بعد از من است. هرکس بمیرد در حالی که او را نشناخته باشد به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است..).
احمد بن اسحاق می گوید: از امام حسن عسکری (علیه السلام) شنیدم که می فرمود: (الحمد للَّه الذی لم یخرجنی من الدنیا حتی ارانی الخلف من بعدی اشبه الناس برسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) خَلقا وخُلقا...)؛(419) (ستایش مخصوص خداوندی است که مرا از دنیا خارج نکرد تا اینکه جانشین بعد از مرا به من نشان داد. او شبیه ترین مردم به رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) از حیث خلقت واخلاق است...).
چرا هیچ یک از امامان هویت شخصی حضرت مهدی را بیان نکرده اند؟
اوّلا: تا انجا که ممکن بود هر یک از معصومین (علیهم السلام) از حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) گرفته تا امام عسکری (علیه السلام) درصدد تشخیص هویت حضرت مهدی (علیه السلام) برآمده اند، همان گونه که از روایات ذکر شده استفاده شد.

-----------------

(418) بحار الانوار، ج 51، ص 160، ح 7.
(419) کمال الدین، ص 408، ح 7؛ بحار الانوار،ج 51، ص 161، ح 9.

ثانیا: همان گونه که از بسیاری روایات استفاده می شود موقعیت حضرت مهدی (علیه السلام) از جهت سیاسی بسیار خطیر بوده است، زیرا حاکمان ظلم وجور از انجا که می دانستند او با ظلم وبی عدالتی در سطح گسترده مقابله می کند وزمین را پر از عدل وداد خواهد کرد، لذا از ابتدا درصدد مقابله شدید با او برآمده بودند.
به همین جهت، اهل بیت عصمت وطهارت (علیهم السلام) نیز با احتیاط تمام با نشر قضیه ولادت حضرت برخورد می کردند، تا از طرفی زمینه سازی اعتقاد ولادت ان حضرت رابیان کرده باشند واز طرف دیگر کاری نکنند که جان ان حضرت در خطر افتد.
وضعیت سیاسی در عصر امام عسکری وولادت حضرت مهدی چگونه بوده است؟
امام عسکری (علیه السلام) در ماه ربیع الاول سال 232 هجری متولد شد. او معاصر با حکومت سه نفر از حاکمان بنی عباس؛ یعنی معتز، مهتدی ومعتمد بوده است. معتمد عباسی تعصّب وکینه خاصی نسبت به اهل بیت (علیهم السلام) داشت. از جمله کارهای او این بود که بعد از شهادت امام عسکری (علیه السلام) دستور داد خانه حضرت را تفتیش کرده، تا از وجود فرزند حضرت اگاه شود، واین به جهت سعایتی بود که جعفر به دستگاه حاکم کرده بود.
داوود بن اسود می گوید: امام عسکری (علیه السلام) عصایی به من داد وفرمود: این را به عَمْری برسان. در بین راه عصا شکست، ناگهان مشاهده کردم که در میان ان نامه ای است. خدمت امام که رسیدم جریان را بازگو کردم. حضرت فرمود: (... واذا سمعت لنا شاتما فامض لسبیلک الّتی امرت بها وایاک ان تجاوب من یشتمنا او تعرفه من انت، فانا ببلد سوء

ومصر سوء وامض فی طریقک فانّ اخبارک واحوالک ترد الینا فاعلم ذلک)؛(420) (هر گاه مشاهده کردی که کسی ما را دشنام می دهد تو به دنبال ماموریتی که فرستاده شدی برو، ومبادا درصدد پاسخ او برایی یا خودت را به او معرفی کنی، زیرا ما در بد شهری قرار داریم، تو به راه خودت ادامه بده، زیرا اخبار واحوال تو به ما می رسد، این را به خوبی بدان).
وحتی مشاهده می کنیم که امام به اصحاب خود دستور می دهد تا هیچ کس به او سلام نکند وبا دست به او اشاره ننماید؛ زیرا در غیر این صورت جانش در امان نخواهد بود.(421)
حضرت (علیه السلام) برای ملاقات با شیعیان خود مکانی را معین می کرد ومی فرمود: (صیروا الی موضع کذا وکذا والی دار فلان بن فلان. العشاء والعتمة فی لیلة کذا، فانّکم تجدونی هناک...)؛(422) (در فلان مکان وفلان خانه، شب هنگام مراجعه کنید که مرا در انجا خواهید یافت).
محمّد بن عبد العزیز بلخی می گوید: صبح هنگامی در خیابان گوسفند فروشان نشسته بودم که ناگهان مشاهده کردم امام عسکری (علیه السلام) از منزل خود خارج شده وبه سوی خانه عمومی می رود. در دلم گفتم: اگر فریاد زنم که این مرد، حجت خداست، بر شما باد که او را بشناسید مرا خواهند کشت؟ هنگامی که حضرت به من نزدیک شد با انگشت سبّابه خود بر دهان خود اشاره فرمود که ساکت باش!. همان شب حضرت را ملاقات کردم، فرمود: (انّه هو الکتمان او القتل فاتّقِ الله علی نفسک)؛(423) (یا باید کتمان کنی ویا اینکه به قتل خواهی رسید. بر خودت از خدا بترس).
به همین جهت است که مرحوم مقدس اردبیلی می فرماید: (هرگاه حدیثی از (رجل) نقل شد، مقصود امام حسن عسکری (علیه السلام) است).(424)

-----------------

(420) بحار الانوار، ج 50، ص 283، ح 6.
(421) همان، ص 269.
(422) همان، ص 304.
(423) بحار الانوار، ج 50، ص 289.
(424) جامع الرواة، ج 2، ص 462.

این قضآیا وضعیت بس دشوار سیاسی عصر امام عسکری (علیه السلام) وزمان ولادت امام زمان (علیه السلام) را می رساند. وبه همین جهت است که ولادت ان حضرت در اختفای تام صورت پذیرفت.
در این بین امام عسکری (علیه السلام) دو وظیفه را دنبال می کرده است: یکی اینکه حضرت درصدد اثبات ولادت ووجود فرزندش بوده است ودیگر اینکه طوری باید فرزندش را معرفی کند که جانش در خطر نیفتد.
با وجود ضعف دولت عباسی چگونه مساله خوف بر جان حضرت مهدی توجیه می شود؟
برخی می گویند: در دولت عباسی از انجا که اتراک در شؤون خلافت سیطره پیدا کرده بودند وعزل ونصب ها به دست انها افتاده بود، لذا حکومت عباسیان به ضعف وسستی گراییده بود ونمی توانستند زمام حکومت را به دست داشته باشند، لذا موقعیت سیاسی که در عصر غیبت امام زمان (علیه السلام) به وجود امد توجیه گر خوف وتقیه بر ان حضرت نبود تا امام عسکری (علیه السلام) او را مخفی بدارد.
پاسخ:
1 - اگر چه دولت عباسی در ان عصر نسبت به اوّل تاسیس ان از قوت ان چنانی برخوردار نبود ولی فی نفسه دولت مقتدری به حساب می امد.
2 - از انجا که کفر همگی یک ملت واحد است، لذا گرچه حکومت عباسی با معارضین داخلی از قبیل اتراک درگیر بودند ولی همگی بر این اتفاق داشتند که باید با اهل بیت (علیهم السلام) وعلویین مقابله ومبارزه نمود.
3 - دولت بنی عباس گرچه مشغول مبارزه با معارضین داخلی بوده است ولی همان گونه که قبلا اشاره شد هرگز از مبارزه با اهل بیت غافل نبودند.

وضع سیاسی بعد از شهادت امام عسکری چگونه بوده است؟
از انجا که حاکمان ظلم وجور شنیده بودند که فرزند امام عسکری (علیه السلام) مهدی موعود، ذخیره الهی برای رفع ظلم وجور از عالم است، لذا درصدد برامدند تا به هر نحو ممکن او را دستگیر کرده وبه قتل برسانند. سه بار طرح ترور وقتل حضرت مهدی (علیه السلام) ریخته شد ولی در هیچ مرتبه انان به این عمل شوم موفّق نشدند. یک بار توسط معتمد عباسی، چند روز بعد از شهادت امام عسکری (علیه السلام)، ودو بار دیگر توسط معتضد عباسی که بعد از معتمد حکومت را به دست گرفته بود. وخلفای دیگر بعد از انکه از دستگیری وترور حضرت مایوس شدند، اقدامی بر ضدّ او انجام ندادند.
شیخ طوسی (رحمه الله) یکی از این موارد را در کتاب (الغیبة) از رشیق نقل کرده که می گوید: (معتضد عباسی، من ودو نفر دیگر را به جهت دستگیری هر کسی که در خانه امام عسکری (علیه السلام) است فرستاد، ما با دیدن معجزه ای نتوانستیم حضرت را دستگیر کنیم ولذا از تصمیم خود منصرف شدیم...).(425)
اولین مالک نرجس خاتون چه شخصی بوده است؟
در این موضوع سه نظریه وفرضیه وجود دارد:
فرضیه اول: اینکه حضرت نرجس خاتون در ملک امام هادی (علیه السلام) داخل شد وسپس ان حضرت او را به تزویج فرزندش امام عسکری (علیه السلام) دراورد که در روایتی به ان اشاره شده است.(426)

-----------------

(425) الغیبة، طوسی، ص 248، با تلخیص.
(426) بحار الانوار، ج 51.

فرضیه دوم: ان است که مالک او از خانواده امام، حکیمه دختر امام هادی (علیه السلام) بوده است، که از ظاهر برخی روایات دیگر استفاده می شود.(427) زیرا حضرت هادی (علیه السلام) به خواهرش فرمود: (نرجس را به سوی فرزندم بفرست...).
فرضیه سوم: ان است که بین این دو قول جمع شود به اینکه در ابتدا امام هادی (علیه السلام) کسی را فرستاده تا برای او بخرد، وبعد از خرید به خواهرش بخشیده است. واین احتمال به جهت جمع بین روایات ترجیح دارد.
آیا ایمان به وجود امام زمان وولادت او فرضیه ای فلسفی وظنی است؟
خیر، مساله ایمان به وجود وولادت حضرت مهدی (علیه السلام) گرچه پشتوانه عقلی وفلسفی قطعی دارد، ولی ادلّه نقلی قرانی وحدیثی نیز بر ان دلالت دارد.
نه تنها روایات فراوانی در حدّ تواتر بر ولادت حضرت دلالت دارد، بلکه احادیث صحیح السند نیز این موضوع را تایید می نماید. ونیز ادله نقلی فراوانی در حدّ تواتر بر وجود حضرت دلالت دارد که در موضع خود به انها اشاره خواهیم کرد.
آیا برخی از شیعیان بعد از شهادت امام عسکری قائل به توقف شدند؟
احمد کاتب می گوید: (برخی از مورخین نقل کرده اند که بعضی از شیعیان قائل به

-----------------

(427) کمال الدین، ص 426و427.

توقف وانقطاع امامت شدند، ان گونه که بین رسل توقف بود. واز برخی روایات نیز استفاده می شود که ممکن است در صورتی که مردم مورد غضب الهی واقع شوند، امامت وامام مرتفع شده ومنقطع گردد...).
پاسخ:
1 - همان گونه که از کتب تواریخ وملل ونحل استفاده می شود اکثر جامعه شیعی در ان زمان، معتقد به ولادت امام زمان (علیه السلام) بودند.
2 - ان گونه که شیخ مفید (رحمه الله) ودیگران اشاره کرده اند، گرچه بعد از وفات امام عسکری (علیه السلام) شیعیان در ابتدا به چهارده فرقه متفرق شدند ولی بعد از مدتی کوتاه با ارشادات علما واصحاب، همگی بر اعتقاد به ولادت ووجود امام خود اتفاق نمودند.(428)
3 - در مورد روایتی که ادعا کرده دلالت بر تحقق فترت وانقطاع امامت دارد، با دقت در ان، خلاف انچه ادعا شده استفاده می شود، زیرا در ان روایت از امام باقر (علیه السلام) نقل است که فرمود: (اذا غضب الله تبارک وتعالی علی خلقه نحّانا عن جوارهم)؛(429) (هر گاه خداوند تبارک وتعالی بر خلقش غضب کند ما را از جوارشان دور خواهد گرداند).این حدیث به خوبی دلالت بر وجود وغیبت امام زمان (علیه السلام) دارد.
4 - اگر مجرد اختلاف، دلیل بر بطلان است، باید اختلاف در هر امری از جمله اصل امامت وخلافت ونبوت را نیز دلیل بر بطلان ان دانست، در حالی که هیچ کس چنین ادعایی نکرده است. آیا پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) خبر نداده که امتش بعد از او به 73 فرقه متفرق خواهند شد؟!

-----------------

(428) ر.ک: الفصول المختاره، ص 325.
(429) کافی، ج 1، ص 343، ح 31.

آیا ممکن است که ولادت ووجود شخصی را در خارج با دلیل فلسفی استدلال کرد؟
دلیل بر ولادت ووجود حضرت مهدی (علیه السلام) در حقیقت همان ادله نقلی متواتر وصحیح است که دلالت بر ولادت ووجود حضرت دارد، زیرا روایات صحیح السند در این باره شنیده شده وجماعت بسیاری نیز ان حضرت را مشاهده نمودند وشیعه نیز بر این امر تبانی واتفاق داشتند.
قدمای از شیعه ومتاخرین، مضافا به این ادّله، بر ولادت ووجود حضرت به ادله عقلی وفلسفی به جهت تایید این مساله استدلال کرده اند، خصوصا انکه این ادله می تواند قرینه ای قطعی برای روایات در این موضوع باشد. حال چه اشکالی در این نوع استدلال وجود دارد؟
آیا اعتقاد به ولادت حضرت مهدی ووجود او تا این زمان از ضروریات ایمان است؟
اعتقاد به ولادت ووجود امام مهدی (علیه السلام) بر اساس ایمان واعتقاد به امامت در هر زمان، وضرورت وجود حجت در هر زمان است. شیعه معتقد است که امامت از اصول دین است وزمین هیچ زمانی خالی از حجت نیست، کسی که چنین عقیده ای دارد معتقد به ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) است. زیرا مطابق نصّ پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) امامان بعد از ایشان دوازده نفرند که پیاپی تا روز قیامت خواهند بود. واز طرفی دیگر هر یک از امامان بر امام بعد از خود نصّ وتصریح نموده اند.

واز حیث تاریخ نیز جامعه شیعی، امامت امام مهدی (علیه السلام) را پذیرفته اند. از طرفی دیگر می دانیم که هر کس وظیفه دارد امام زمان خود را بشناسد وبیعت او را بر گردن داشته باشد. در نتیجه اعتقاد به ولادت ووجود امام زمان، حضرت مهدی (علیه السلام) ضروری است، گرچه به جهت شرایط وموانعی در غیبت به سر می برد.
چرا قرآن به طور رسمی به مساله ولادت ووجود امام مهدی اشاره نكرده است؟
اولا: قران به بسیاری از مسائل عقیدتی وعملی اشاره نکرده است، بلکه بیان ان را به پیامبرش واگذار نموده است، گرچه اصول معارف واحکام در قران کریم موجود است.
ثانیا: از برخی از ایات قران به طور وضوح ولی کلّی استظهار می شود که باید در هر زمانی انسان کامل ومعصومی به نام حجت خدا موجود باشد، که درباره هر یک از این ایات در جای خود بحث خواهیم کرد.
چه ضرورت دارد انسانی در گذشته دور برای اینده ای دورتر به دنیا آمده باشد؟
گاهی سؤال می شود اگر خداوند متعال اراده کرده که در پایان تاریخ بشر جهان را پر از عدل وداد کند، واین کار احتیاج به رهبری الهی دارد، چه ضرورتی است که او را قبل از تشکیل حکومت عدل جهانی خلق کند؟ چرا او را در همان زمان که احتیاج به اوست خلق نمی کند؟

پاسخ:
1 - از ادله عقلی ونقلی استفاده می شود که زمان، هیچ گاه نباید از حجت وولی خدا خالی باشد، هم از جهت فیض تشریع وهم تکوین. این مطلب در جای خود به اثبات خواهد رسید.
2 - علم جدید این مطلب را بدون استثنا به اثبات رسانده که عالم بر اساس حرکت تدریجی پایه گذاری شده است. هر چیزی حرکت تدریجی خود را دارد، بدون انکه این مطلب با قدرت خداوند تنافی داشته باشد. لذا خداوند متعال اسمان ها وزمین را در مدت شش روز افرید نه در یک لحظه.
آیا خداوند عاجز بود که در یک لحظه انها را بیافریند؟ هرگز. چرا باید نطفه انسان نه ماه در شکم مادر بماند وشرایط طبیعی خود را طی کند تا تبدیل به انسانی مستوی الخلقه گردد؟ آیا خداوند عاجز است که انسان را در یک لحظه ایجاد نماید؟ در مورد تشکیل حکومت عدل جهانی نیز همین حکم جاری است، خداوند امور ان زمان را از پیش تدارک می بیند.
3 - با فلسفه انتظار بیشتر هماهنگ است یعنی انتظار کسی که وجود دارد ولی غایب است بیشتر مؤثر است تا کسی که هنوز خلق نشده ودر اینده پا به هستی وجود می گذارد.
آیا ممکن است با سری بودن ولادت حضرت ادعای تواتر واجماع در موضوع ولادت نمود؟
تواتر عبارت است از خبر دادن عدّه زیادی تا به ان حد که توافق انها بر دروغ ممتنع باشد. وولادت سرّی حضرت مهدی (علیه السلام) نمی تواند مانع از حصول خبر متواتر

بر ان شود، زیرا هم اخبار زیادی از امام عسکری (علیه السلام) ودیگران بر ولادت حضرت وجود داشت، وهمچنین عده فراوانی که توانستند حضرت را ملاقات نمایند.
اختلاف برخی از شیعیان نیز هرگز نمی تواند به این تواتر ضرری برساند؛ زیرا اصل این اختلاف به جهت سرّی بودن ولادت امری طبیعی است، خصوصا انکه تمام کسانی که در مساله ولادت حضرت مخالف بودند - به تعبیر شیخ مفید (رحمه الله) - با ارشادات علما واصحاب ونیز با بررسی دقیق موضوع ودیدن معجزات از طرف حضرت، ولادت او را پذیرفتند.(430)
آیا اختلاف در امر ولادت حضرت سبب وهن در آن می شود؟
احمد کاتب درصدد ان است که از اختلافی که در مساله ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) پدید امد بهره برداری کرده واز ان برای سست جلوه دادن مساله ولادت حضرت استفاده نماید.
پاسخ: اولا: اختلاف در موضوع وقضیه ای هرگز مستلزم نبود ان موضوع نیست، بلکه بر وجود ان دلالت دارد، وگرنه هیچ قضیه ای را نمی توان به اثبات رسانید؛ زیرا در هر قضیه وموضوعی از جهات مختلف اختلاف شده است.
آیا امت اسلامی بعد از پیامبر مطابق احادیث، به 73 فرقه تقسیم نشدند؟ آیا این افتراق وتفرّق باعث می شود که اصل اسلام زیر سؤال رفته ودر گزاره های دینی شک نماییم؟
ثانیا: همان گونه که از وضعیت سیاسی ان زمان ومخفی بودن امر ولادت به جهت ان وضعیت استفاده می شود، اختلاف امری طبیعی به نظر می رسد.

-----------------

(430) الفصول المختاره.

ثالثا: مطابق نقل شیخ مفید (رحمه الله) جامعه شیعی بعد از مدتی نه چندان دور به وحدت نظر در امر ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) رسیدند. او می گوید: (از این فرقه ها که ذکر شد در این زمان که سال 373 است به جز فرقه دوازده امامی که قائل به امامت فرزند امام حسن (علیه السلام) است، وجود ندارد...).(431)
جالب توجه اینکه، انکار برخی بر ولادت امام مهدی (علیه السلام) از دید اهل بیت (علیهم السلام) مخفی نمانده ولذا در روایاتی به ان اشاره کرده اند. شیخ صدوق (رحمه الله) به سند صحیح از امام موسی بن جعفر (علیهما السلام) نقل کرده که فرمود: (صاحب هذا الامر من یقول الناس لم یوجد بعد)؛(432) (صاحب این امر کسی است که [بعضی از] مردم می گویند: هنوز متولد نشده است).
آیا بعد از وفات امام عسکری عصر حیرت بوده است؟
احمد کاتب می گوید: (بعد از وفات امام عسکری (علیه السلام) حیرت وشک وتردید در جامعه شیعه در امر امامت بعد از ان حضرت وولادت فرزند او پدید امد). او درصدد ان است که از این موضوع بهره برداری کرده واثبات کند که موضوع ولادت حضرت اجماعی نبوده است.
پاسخ: اولا: مساله حیرت وتردید در بین عوام مردم همان گونه که تشریح شد امری طبیعی به نظر می رسید، زیرا جوّ خاص سیاسی واحتمال قتل حضرت اقتضا داشت که امر ولادت حضرت مستور باشد، وتنها عده ای خاص از اصحاب امام عسکری (علیه السلام) از ان مطلع گردند، وتوسط انها این موضوع منتشر شود.

-----------------

(431) الفصول المختاره، ص 321؛ بحار الانوار، ج 37، ص 23.
(432) کمال الدین ص360، بحار الانوار ج 51 ص 159 ح 3.

ثانیا: وجود حیرت وغموض در امر ولادت حضرت، دلیل بر وجود اوست نه عدم ان. یعنی ولادتی بوده ولی از انجا که مخفی واقع شد، عده ای را در حیرت فرو برد.
ثالثا: همان گونه که مکرّرا اشاره شد، گرچه در ابتدای غیبت برخی از عوام مردم در حیرت به سر می بردند، ولی بعد از مدتی نه چندان دور به واسطه کوشش فراوانی که بزرگان امامیه در روشن ساختن عموم مردم در امر ولادت وامامت حضرت مهدی (علیه السلام) داشتند، تمام جامعه شیعی از حیرت خارج شده وهمگی به امامت ان حضرت معتقد شدند.
برای رفع حیرت از جامعه شیعی علما واصحاب چه کارهایی انجام دادند؟
شکی نیست که بعد از غیبت امام مهدی (علیه السلام) حیرت وشک جامعه شیعی را در سطح عوام مردم فرا گرفت، زیرا انان امام خود را نمی دیدند، ولی با فداکاری وتبلیغ علما واصحاب، این حیرت برداشته شد. از جمله کارهایی که در این مدت انجام گرفت تالیف کتاب هایی متناسب با وضع موجود در جهت رفع حیرت بود، که از ان جمله می توان به این کتاب ها اشاره نمود:
1 - کتاب (الغیبة) از محمّد بن ابراهیم نعمانی که بین سال 333 تا 342 هجری تالیف یافته است.
2 - کتاب (الامامة والتبصرة من الحیرة) از علی بن بابویه قمی (م 329ه).
3 - کتاب (اکمال الدین واتمام النعمة) از محمّد بن علی بن بابویه (م 386ه).
4 - کتاب (الغیبة) از شیخ طوسی (م 460ه).
ودیگر کتاب ها.

علی بن بابویه در مورد کتاب خود می گوید: (... من در این کتاب اخباری را جمع نمودم که می تواند حیرت را برطرف سازد...).(433)
آیا در عصرهای مختلف در جهت رفع حیرت در امر ولادت ووجود حضرت کتاب تألیف شده است؟
بزرگان جامعه شیعه به پیروی از پیشینیان در راستای اهداف انان که همان تثبیت ایمان مردم به ولادت ووجود امام زمان (علیه السلام) بود قدم گذاشته ودست به تالیفات گوناگون در این زمینه زدند که از ان جمله می توان به این تالیفات اشاره نمود:
1 - ابو اسحاق ابراهیم بن اسحاق احمری نهاوندی: (کتاب الغیبة).(434)
2 - ابو اسحاق ابراهیم بن الانماطی کوفی اسدی: (کتاب الغیبة).(435)
3 - احمد بن حسین عبد الله مهرانی ابی: (ترتیب الادلة فیما یلزم خصوم الامامیة دفعه عن الغیبة والغائب).(436)
4 - ابوالعباس احمد بن علی رازی: (الشفاء والجلاء عن الغیبة).(437)
5 - ابوالحسن احمد بن محمّد بن عمران بن موسی معروف به ابن الجندی: (الغیبة).(438)
6 - اشرف بن اعز معروف به تالج العُلی علوی حسینی: (الغیبة).(439)
7 - ابو محمّد حسن بن حمزه معروف به طبری: (الغیبة).(440)

-----------------

(433) الامامة والتبصرة، ص 9.
(434) رجال نجاشی، ص 19، رقم 21.
(435) همان، ص 15، رقم 13.
(436) معالم العلماء، ص 60، رقم 113.
(437) رجال نجاشی، ص 97، رقم 240.
(438) همان، ص 85، رقم 206.
(439) الذریعة، ج 16، ص 75، رقم 375.
(440) رجال نجاشی، ص 64، رقم 150.

8 - ابو محمّد حسن بن محمّد بن یحیی معروف به ابن اخی طاهر: (کتاب الغیبة وذکر القائم).(441)
9 - ابوالحسن حنظلة بن زکریا تمیمی قزوینی: (کتاب الغیبة).(442)
10 - ابوالحسن سلامة بن محمّد بن اسماعیل: (کتاب الغیبة وکشف الحیرة).(443)
11 - ابوالفضل عباس بن هشام ناشری اسدی: (کتاب الغیبة).(444)
12 - ابوالعباس عبد الله بن جعفر بن حسین حمیری قمّی: (کتاب الغیبة والتوقیعات).(445)
13 - ابو محمّد عبد الوهاب مادرائی: (کتاب الغیبة).(446)
14 - شیخ مفید محمّد بن محمّد بن نعمان: او در زمینه امام زمان (علیه السلام) وموضوعات مربوط به ان حضرت تالیفات متعددی دارد از قبیل: (کتاب الغیبة)، (المسائل العشرة فی الغیبة)، (مختصر فی الغیبة)، (النقض علی الطلحی فی الغیبة)، (جواب الفارقیین فی الغیبة).
ونیز در برخی از کتب خود به طور ضمنی بحث فراوانی از مهدویت نموده است از قبیل: (الایضاح فی الامامة والغیبة)، (الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد)، (العیون والمحاسن)، (الجوابات فی خروج الامام المهدی (علیه السلام)).
15 - ابوالقاسم علی بن حسین معروف به شریف مرتضی: (المقنع فی الغیبة).(447)
16 - علی بن محمد بن علی بن عمر بن ریاح: (کتاب الغیبة).(448)
17 - ابو عبد الله کاتب محمّد بن ابراهیم بن جعفر: (کتاب الغیبة).(449)

-----------------

(441) همان، رقم 149.
(442) همان، ص 147، رقم 380.
(443) همان، ص 192، رقم 514.
(444) همان، ص 380، رقم 741.
(445) همان، ص 219، رقم 573.
(446) همان، ص 247، رقم 652.
(447) همان، ص 270و271، رقم 708.
(448) همان، ص 259و260، رقم 679.
(449) همان، ص 383، رقم 1043.

18 - ابوعلی کاتب اسکافی محمّد بن احمد بن جنید: (ازالة الران عن قلوب الاخوان فی الغیبة).(450)
19 - ابوعبد الله محمد بن احمد صفوانی: (کتاب الغیبة وکشف الحیرة).(451)
20 - محمد بن زید بن علی فارسی: (کتاب الغیبة).(452)
21 - ابوالفتح محمّد بن علی بن عثمان کراجکی: (البرهان علی طول عمر صاحب الزمان) و(الاستطراف فی ذکر ما ورد فی الغیبة فی الانصاف).(453)
22 - ابوبکر محمّد بن قاسم بغدادی: (کتاب الغیبة).(454)
23 - ابوالنضر محمّد بن منصور عیاشی: (کتاب الغیبة).(455)
24 - ابوالفرج مظفّر بن علی بن حسین همدانی: (کتاب الغیبة).(456)
اینها اسامی کتاب هایی بود که تا اخر قرن سوم هجری درباره رفع حیرت به طور مستقل نوشته شده است.
آیا ممکن است گروهی اخباری را در موضوع ولادت حضرت جعل کرده باشند؟
درباره روایات امام مهدی (علیه السلام) وولادت ووجود ان حضرت ممکن است کسی بگوید: جماعتی این روایات را جعل کرده ان گاه شیعیان انها را نقل کرده اند، در حالی که به جعل ان علم نداشته اند.

-----------------

(450) همان، ص 385، رقم 1047.
(451) همان، ص 393، رقم 1050.
(452) فهرست طوسی، ص 159، رقم 699.
(453) الذریعة، ج 16، ص79و80.
(454) الذریعة، ج 3، ص 92، رقم 292؛ رجال نجاشی، ص 381، رقم 1035.
(455) رجال نجاشی، ص 353-350، رقم 944.
(456) الذریعة، ج 16، ص 82، رقم 406.

پاسخ:
1 - این احتمال در تمام اخبار متواتر وارد است واگر این راه به اخبار باز شود، همه شرایع باطل شده وهیچ خبری قابل اثبات نیست.
2 - اگر امر چنین بود، باید در طول زمان برای دشمنان شیعه اشکار می گشت، وانها از این طریق، شیعه را مورد هجوم قرار می دادند، در حالی که چنین هجومی را از انها مشاهده نمی کنیم.
آیا با اجماعی که شیعه قبول ندارد می توان دلیل ولادت حضرت را اجماع قرار داد؟
اولا: شیعه اجماع را در صورتی که کاشف از دلیل معتبر باشد قبول دارد، وان را یکی از ادله استنباط می داند. حتی در مواردی هم می تواند انسان را به یقین به مفاد خبر مجمعین برساند واجماعی که در جامعه شیعی وجود دارد از این قبیل اجماع است.
ثانیا: شیعه بر وجود وولادت حضرت مهدی (علیه السلام) تنها به اجماع استدلال نمی کند، بلکه به ادله ای دیگر از قبیل عقل، قران وروایات صحیح السند نیز نظر دارد.
آیا اخبار مهدی غامض وپیچیده است؟
روایاتی که از اهل بیت (علیهم السلام) در مورد حضرت مهدی (علیهم السلام) وولادت او رسیده، همگی حکایت از شخصی معین ومحدود دارد که متولد خواهد شد، وپس از مدتی طولانی که در غیبت به سر می برد ظهور خواهد کرد. لذا مشاهده می کنیم که هر یک از امامان به این نکته اشاره کرده اند که او چندمین از فرزندانشان است. انان به موضوع غیبت

وانواع ان ومخفی بودن ولادت وحیرت مردم در ان نیز اشاره نموده اند. گرچه بخشی از ابهامات که جزئی است، مقتضای طبیعی وضع اختناق سیاسی ان عصر بوده است. آیا با این وضع می توان ادعا کرد که موضوع امام مهدی (علیه السلام) غامض بوده است؟
اگر موضوع مهدویت حضرت مهدی واضح بوده چرا عده ای به مهدویت غیر او معتقد شدند؟
احمد کاتب می گوید: (اگر مهدویت حضرت مهدی (علیه السلام) واضح بوده، چرا قبل از ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) گروهی قائل به مهدویت امام علی (علیه السلام) یا فرزندش محمد بن حنفیه ونفس زکیه وامام صادق (علیه السلام) وامام کاظم (علیه السلام) وسید محمّد فرزند امام هادی (علیه السلام) وحتی امام عسکری (علیه السلام) شدند؟)
پاسخ:
1 - اگر چه در برخی از احادیثی که از جانب رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) واهل بیت او درباره خروج مهدی (علیه السلام) وارد شده، تصریح شده که او قطعا فرزند امام عسکری (علیه السلام) امام یازدهم است، ولی برخی هنگامی که ظلم وتجاوز را زیاد می دیدند واز طرفی همه اهل بیت را هدایت شده وهادی می دانستند، گاهی به امید اینکه یکی از اهل بیت، مهدی امت است به سراغ او می امدند وادعای مهدویت در حق او می کردند وجماعتی را نیز به دنبال خود می کشیدند. این افراد غالبا از انسان های ساده اندیش وجاهل بودند، ودر برخی از موارد مساله سیاسی نیز در این ادّعا دخالت داشته است.
2 - کسانی که چنین ادعایی داشته اند هرگز دوام نیاورده وبعد از مدت کوتاهی به جرگه عموم شیعیان پیوسته ویا منقرض شده اند.

3 - میزان در عقیده یک مذهب، نظر غالب افراد وعلمای ان مذهب است. ومی دانیم که عقیده به مهدویت حضرت مهدی (علیه السلام) فرزند امام عسکری (علیه السلام) عقیده قریب به اتفاق شیعیان به حساب می اید.
4 - در برخی از موارد که گروهی قائل به مهدویت غیر از حضرت مهدی (علیه السلام) شدند به جهت شبهه ای بوده که برای انها پدید آمده است؛ زیرا موقعیت ان عصر چنین حیرت وتردیدی را اقتضا داشته است، گرچه این حیرت نیز بعد از مدت کوتاهی برطرف گشت.
آیا امام عسکری قبل از شهادت خود به مادرش وصیت کرده است؟
شیخ مفید (رحمه الله) می گوید: برخی موضوع وصیت امام عسکری (علیه السلام) به مادرش در امر وقوف وصدقات را دلیل بر انکار ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) گرفته اند در حالی که هرگز چنین دلالتی ندارد؛ زیرا این کار به جهت اخفای ولادت ومستور نمودن امر حضرت از دستگاه حاکم بوده است. اگر در وصیت نامه حضرت، نام مهدی ذکر می شد وصدقات وموقوفات به او نسبت داده می شد به طور حتم با غرض حضرت از محافظت فرزندش منافات داشت. خصوصا انکه وصیت، احتیاج به شهادت شهودی از خواص دولت بنی عباس بود تا بر اصل وصیت گواهی داده وبر ان امضا کنند. مگر در عصر امام صادق (علیه السلام) نبود که ان حضرت به جهت حفظ فرزندش موسی بن جعفر (علیه السلام) از تعرّض دستگاه حکومت، تصریح به امامت ووصایت او در ملا عام ودر وصیت نامه اش نکرد، بلکه به پنج نفر وصیت نمود که اوّل انها منصور عباسی وبعد ربیع وقاضی وقت وکنیزش حمیده بربریه، ودر اخر نام فرزندش موسی بن جعفر را

ذکر کرد، تا از این طریق بتواند جان فرزندش را حفظ کند، گرچه امر امامت او را برای خواص از اصحاب واولیای خود روشن ساخته بود تا با مرور زمان بر دیگران واضح سازند...).(457)
آیا نص متواتر بر امامت امام زمان از امام عسکری رسیده است؟
برای اثبات امامت امام زمان (علیه السلام) از راه های مختلف می توان وارد شد وبه نتیجه قطعی ومطلوب در این مساله رسید. این بحث در رابطه با امامت همه امامان مطرح است.
1 - همان گونه که اشاره شد از طریق امام عسکری (علیه السلام) نصوص متعدی صحیح السند در امر امامت فرزندش رسیده است.
2 - اگر چه در باب اصل امامت واینکه زمین هرگز از حجت خالی نیست احتیاج به ادله قطعی ویقینی است ولی در بحث اینکه امام بعدی کیست از ان جهت که موضوع خارجی است خبر واحد صحیح السند کافی است.
3 - همان گونه که قبلا نیز اشاره شد نصوص فراوان ودر حدّ تواتر از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) وهر یک از امامان (علیهم السلام) در این رابطه وارد شده است.
4 - همان گونه که یکی از راه های اثبات نبوت، بلکه عمده ترین راه ان، اعجاز است در مورد اثبات امامت نیز از این راه می توانیم امامت هر یک از امامان را به اثبات برسانیم، زیرا نصّ خاص از جانب امام قبل بر امام بعد، موضوعیت ندارد بلکه نصّ، راهی برای اثبات امامت امام بعد است.

-----------------

(457) المسائل العشرة، ص 72-69.

5 - بر فرض اینکه نصوص وارده درباره برخی از ائمه خبر واحد باشند ولی با قرائن خارجی، که این گونه روایات به همراه دارند ما را به قطع واطمینان به مفاد انها می رسانند، همانند اقبال شیعه واجماع اصحاب امامیه بر امامت شخص خاص، با در نظر گرفتن این نکته که وضعیت خاص سیاسی وفشارهای شدیدی که از ناحیه حکام بنی امیه وبنی عباس بر شیعیان وپیروان اهل بیت وتابعان انها وارد می شد، چنین وضعی را اقتضا داشته است.
6 - با بررسی تمام جوانب موضوع، اعم از روایاتی که از امام عسکری (علیه السلام) در باب امامت فرزندش امام مهدی (علیه السلام) رسیده ونیز روایاتی که از جانب پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) وهر یک از امامان وارد شده ونیز معجزاتی که از حضرت مهدی (علیه السلام) صادر شده وقرائن خارجی دیگر، پی خواهیم برد که مساله امامت حضرت مهدی (علیه السلام) از راه تواتر قابل اثبات است.
آیا بزرگان طایفه امامیه بعد از وفات امام عسکری بر ولادت حضرت اتفاق داشتند؟
اری، اصحاب وعموم طایفه شیعه امامیه بعد از وفات امام حسن عسکری (علیه السلام) در طول قرن ها بر ولادت امام زمان (علیه السلام) اتفاق داشته اند، اگر چه در ابتدا حیرت وشکی در ولادت وامامت ان حضرت در بین گروهی از شیعیان پدید امد، ولی بعد از گذشت زمان نه چندان طولانی وبه عنایت وتبلیغ بزرگان امامیه، همگی به راه مستقیم هدایت شده وبه امامت امام عصر (علیه السلام) اعتقاد پیدا نمودند، همان گونه که شیخ مفید در کتاب (الفصول المختاره) به ان اشاره کرده است.

او می گوید: (از این فرقه هایی که ذکر شد هیچ فرقه ای در زمان ما که سال 373 هجری است باقی نمانده است جز شیعه دوازده امامی که قائل به امامت فرزند امام حسن همنام رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) بوده وهمگی بر زنده بودن ایشان قطع داشته ومعتقد به بقای ان حضرت تا زمانی که قیام به شمشیر کند، هستند...).(458)
مؤرخان شیعه در مورد تاریخ ولادت حضرت مهدی چه گفته اند؟
مورخان شیعه در مورد تاریخ ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) به طور اتفاق ان را در سال 255 هجری دانسته اند. اینک به اسامی برخی از انها اشاره می کنیم:
1 - کلینی (رحمه الله).(459)
2 - شیخ مفید (رحمه الله).(460)
3 - اربلی (رحمه الله).(461)
4 - شیخ طوسی (رحمه الله).(462)
5 - کفعمی (رحمه الله).(463)
6 - طبرسی (رحمه الله).(464)
7 - علامه مجلسی (رحمه الله).(465)
8 - شیخ بهائی (رحمه الله).(466)

-----------------

(458) الفصول المختاره، ص 321.
(459) کافی، ج 1، ص 514.
(460) الارشاد، ج 2، ص 339و340.
(461) کشف الغمه، ج 2، ص 445.
(462) مصباح المتهجد، ص 842.
(463) البلد الامین، ص 187.
(464) اعلام الوری، ص 418.
(465) بحار الانوار، ج 51، ص 2.
(466) توضیح المقاصد، ص 20و21.

حکم کسی که ایمان به ولادت امام مهدی ندارد چیست؟
از انجا که ولادت ووجود حضرت مهدی (علیه السلام) مبنای شیعه در طول تاریخ بوده وبه تعبیری ضرورت مذهب به حساب می آمده است ولذا اجماع شیعه از عوام وخواص بر ان بوده است، بدین جهت کسی که منکر ولادت ووجود امام مهدی (علیه السلام) است، از تشیع وجامعه شیعی خارجی می شود، گرچه برای خود ادله ای وهمی ذکر کند، زیرا امر ضروری، خود بهترین دلیل بر اثبات ان است.
بلکه بالاتر از این، مطابق رای متقدمین ومتاخرین از علمای امامیه که امامت را از اصول دین می دانند، کسی که منکر امامت ووجود امام معصوم در برهه ای از زمان باشد از دین خارج است، گرچه در ظاهر حکم به اسلام او می شود، همان گونه که چنین حکمی درباره اهل سنّت صادق است.
چه کسانی هنگام ولادت حضرت مهدی او را زیارت کرده اند؟
اسامی پنج نفر را در این مورد می توان نام برد:
1 - حکیمه دختر امام جواد (علیه السلام).(467)
2 - زن قابله.(468)
3و4 - نسیم وماریه.(469)
5 - کنیز امام عسکری (علیه السلام).(470)

-----------------

(467) کمال الدین، ص 424.
(468) الغیبة، طوسی، ص 242-240.
(469) کمال الدین، ص 430.
(470) همان، ص 431.

چه کسانی در مدت پنج سال اخر حیات امام عسکری امام زمان را دیده اند؟
در مورد این سؤال می توان به اسامی عده ای اشاره کرد:
1 - محمّد بن عثمان عَمْری با چهل نفر.(471)
2 - ابوهارون.(472)
3 - یعقوب بن منقوش.(473)
4 - عمرو اهوازی.(474)
5 - حکیمه دختر امام جواد (علیه السلام).(475)
6 - محمّد بن اسماعیل بن موسی بن جعفر.(476)
7 - ابو نصر ظریف خادم.(477)
8 - ابوعلی بن مطهر.(478)
9 - عقید خادم واسماعیل بن علی نوبختی.(479)
10 - نسیم، خادم امام عسکری (علیه السلام).(480)
11 - اصحاب امام عسکری (علیه السلام).(481)
12 - مردی از فارس.(482)

-----------------

(471) کمال الدین، ص 435؛ بحار الانوار، ج 52، ص 25، ح 19.
(472) همان، ص 434؛ بحار الانوار، ج 52، ص 25، ح 18.
(473) همان، ص 436؛ بحار الانوار ج 52، ص 25، ح 17.
(474) الارشاد، ج 2، ص 353؛ کافی، ج 1، ص 332.
(475) الارشاد، ج 2، ص 351.
(476) همان.
(477) همان، ص 354.
(478) همان، ص 352.
(479) الغیبة، طوسی، ص 273-271؛ بحار الانوار، ج 52، ص 16.
(480) کمال الدین، ص 441.
(481) کمال الدین، ص 431؛ بحار الانوار، ج 51، ص 5.
(482) کافی، ج 1، ص 329، ح 6.

13 - ابوعمرو.(483)
14 - ابراهیم بن عبده نیشابوری وخادمش.(484)
15 - رشیق صاحب مادرای.(485)
16 - کامل بن ابراهیم مدنی.(486)
17 - احمد بن اسحاق قمّی.(487)
چه کسانی در عصر غیبت صغری حضرت را ملاقات نموده اند؟
جماعت بسیاری در عصر غیبت صغرا به ملاقات حضرت شرفیاب شده اند که به اسامی برخی از انها اشاره می کنیم:
1 - محمد بن عثمان عَمْری.(488)
2 - طریف وابو نصر.(489)
3 - ازدی.(490)
4 - ابراهیم بن ادریس.(491)
5 - ابی عبد الله بن صالح.(492)
6 - ابراهیم بن مهزیار.(493)
7 - محمّد بن اسماعیل بن موسی بن جعفر.(494)
ودیگران.

-----------------

(483) همان، ح 1.
(484) همان، ص 331، ح 6.
(485) الغیبة، طوسی، ص 250-248؛ بحار الانوار، ج 52، ح 36.
(486) الغیبة، طوسی، ص 246.
(487) کمال الدین، ص 384؛ بحار الانوار، ج 52، ص 23.
(488) کمال الدین، ص 440.
(489) همان، ص 441.
(490) همان، ص 444.
(491) ینابیع المودة، ج 3، ص 324.
(492) همان، ص 229.
(493) همان، ص 335.
(494) الارشاد، ج 2، ص 351.

مرحوم مجلسی در روایتی اسامی 265 نفر از کسانی که در عصر غیبت صغرا به ملاقات حضرت شرفیاب شده اند را نام برده است.(495)
آیا علمای انساب به ولادت فرزند امام عسکری اعتراف نموده اند؟
اری، گروهی از انان معترفند که برای امام حسن عسکری (علیه السلام) فرزندی به نام محمّد وبا القاب: حجّت ومهدی و... متولد شده است. اینک به اسامی برخی از انها اشاره می کنیم:
1 - نسّابه سهل بن عبد الله بن داوود بن سلیمان بخاری، که معاصر عصر غیبت صغری می زیسته است.(496)
2 - سید عمری، نسّابه مشهور در قرن پنجم هجری.(497)
3 - فخر رازی شافعی، نسّابه قرن پنجم.(498)
4 - نسّابه قرن ششم مروزی ازورقانی.(499)
5 - نسّابه جمال الدین احمد معروف به ابن عنبه.(500)
6 - نسّابه ابوالحسن محمّد حسینی یمانی صنعانی زیدی، نسّابه قرن یازدهم.(501)
7 - محمّد امین سویدی.(502)
8 - محمّد ویس حیدری سوری.(503)

-----------------

(495) بحار الانوار، ج 52، ص 77-1.
(496) سرّ السلسلة العلویة، ص39و40.
(497) المجدی فی انساب الطالبیین، ص 130.
(498) الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیة، ص78 و79.
(499) الفخری فی انساب الطالبیین، ص 8.
(500) عمدة الطالب فی انساب ال ابی طالب، ص 199.
(501) روضة الالباب لمعرفة الانساب، ص 105.
(502) سبائک الذهب، ص 78.
(503) الدرر البهیة فی الانساب الحیدریة والاویسیة، ص 73.

9 - علامه نسّابه سید محمّد بن حسین بن عبد الله حسینی سمرقندی مدنی.(504)
10 - شریف انس کتبی حسنی در تعلیقه بر کتاب (تحفة المطالب).(505)
11 - علامه نسّابه سید محمّد بن احمد بن حمید الدین نجفی.(506)
12 - علامه نسّابه شریف انس کُتُبی حسنی.(507)
آیا جعفر عموی امام مهدی منکر ولادت ایشان بوده است؟
جعفر اگر چه انکار چنین مطلبی را داشته است، ولی از جهاتی نمی توان به انکار او توجه نمود:
1 - با ادله متقن ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) به اثبات رسیده است.
2 - اتفاق امت بر ان است که جعفر معصوم نبوده است، بلکه از جمله مردم عادی بوده که در او احتمال گمراهی ویا سهو واشتباه رواست. همان گونه که برخی از فرزندان یعقوب به گمراهی کشیده شدند.
3 - از برخی اخبار استفاده می شود که جعفر به سبب انحراف وگمراهی که داشت، ادعای دروغین عدم ولادت فرزند برای امام عسکری (علیه السلام) نمود.
4 - نهایت چیزی را که از روی احتیاط می توان گفت اینکه: از انجا که او کشش وقابلیت وتحمّل خبر ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) را نداشته، امام عسکری (علیه السلام) فرزندش را به او نشان نداده است. ولذا از ان بی اطلاع بوده است.

-----------------

(504) تحفة المطالب بمعرفة من ینتسب الی عبد اللَّه وابی طالب، ص 54و55، چاپ ریاض.
(505) همان، ص 55.
(506) بحر الانساب، ص 39، چاپ ریاض.
(507) الاصول فی ذریة البضعة البتول، ص 100-97.

چرا جعفر به دروغگو معروف شده است؟
در توقیعی که از ناحیه مقدسه صادر شد حضرت اشاره به جعفر کرده، می فرمایند: (... وقد ادّعی هذا المبطل المفتری علی الله الکذب بما ادعاه، فلا ادری بایة حالة هیی له رجاء ان یتم دعواه، ابفقه فی دین الله؟ فوالله ما یعرف حلالا من حرام ولا یفرق بین خطاء وصواب...)؛(508) (... به طور حتم این شخص مبطل وتهمت زننده به خدا است ودر انچه می گوید ادعای دروغ وکذب نموده است، نمی دانم که به کدامین حالت امید دارد که ادعای خود را تمام نماید؟ آیا به فهم در دین خدا؟ به خدا سوگند که او حلال را از حرام نمی شناسد واشتباه وصحیح را تشخیص نمی دهد...).
از این توقیع استفاده می شود اول کسی که به جعفر لقب دروغگو داد خود حضرت بوده است وبعد از ان این عنوان بر او شهرت یافت. برخی نیز وجه توصیف او را به دروغگو به جهت تمییز بین او وامام جعفر صادق (علیه السلام) می دانند.
کارهای ناشایست جعفر چه بوده است؟
جعفر فرزند امام هادی (علیه السلام) پس از رحلت برادرش امام عسکری (علیه السلام) به یک سری اقداماتی روی اورد که در شان او نبوده است. اینک به برخی از انها اشاره می کنیم:
1 - قصد نماز خواندن بر پیکر مطهّر برادرش امام عسکری (علیه السلام).(509)

-----------------

(508) الغیبة، طوسی، ص 290-288؛ بحار الانوار، ج 53، ص 195، ح 21.
(509) کمال الدین، ج 2، ص 475.

2 - ادعای امامت ورهبری، زیرا او به وزیر عباسی عبید الله بن یحیی بن خاقان گفت: (مقام برادرم را به من بدهید، من سالانه مبلغ بیست هزار دینار بابت ان به شما می پردازم).(510)
3 - ادعای ارث، زیرا در اقدامی دیگر کوشید تا اموال امام (علیه السلام) را تصاحب نماید وادعا کرد که برادرش ابو محمّد (علیه السلام) فرزندی ندارد، وتنها وارث، برادر اوست. حکومت نیز اجازه داد تا بر اموال برادر تسلط یابد.(511)
4 - تحریک حکومت برای دستگیری امام مهدی (علیه السلام).
چرا امام زمان عمویش جعفر را به برادران یوسف تشبیه کرد؟
امام زمان (علیه السلام) در ذیل توقیعی که به محمّد بن عثمان عَمْری (رحمه الله) صادر شد فرمود: (... وامّا سبیل عمّی جعفر وولده فسبیل اخوة یوسف (علیه السلام)...)؛(512) (امّا راه عمویم جعفر واولادش همانند راه برادران یوسف است...).
برای نکته تشبیه به وجوهی می توان اشاره نمود:
1 - حکم جعفر عموی امام زمان (علیه السلام) را همانند اولاد انبیا، باید به اباء واجدادشان واگذار نمود ودرباره انها سخنی نگفت.
2 - همان گونه که برادران یوسف از عمل ناشایست خود توبه کردند، او نیز چنین نموده است. ولذا برخی او را به جعفر توّاب لقب داده اند.

-----------------

(510) همان، ج 2، ص 379.
(511) کافی، ج 1، ص 505.
(512) بحار الانوار، ج 53، ص 180، ح 10.

3 - فرزندان یعقوب گرچه گناه مرتکب شدند، ولی خداوند متعال به جهت کرامت یعقوب از انان عفو نمود. همچنین در مورد جعفر، زیرا او فرزند امام، برادر امام، وعموی امام بود.
4 - ممکن است که تشبیه، ناظر به اثبات خطا وگناه برای جعفر باشد، همان گونه که اولاد یعقوب مرتکب گناه شدند، بدین معنا که هرگز نمی توان ادعا کرد اولاد انبیا واوصیا همانند خود انها از گناه معصومند، بلکه همان گونه که فرزندان یعقوب مرتکب گناه شدند، فرزند امام نیز ممکن است مرتکب گناه شود. در حقیقت، هدف امام از تمثیل رفع استبعاد از این جهت است.
چرا فرزندان برخی از پیامبران یا امامان نااهل شدند؟
اولا: جعفر گرچه فرزند امام است ولی از ناحیه مادر ضمانت داده نشده است. انچه مسلّم است اینکه امام معصوم باید در اصلاب شامخه وارحام مطهره باشد، ولی نسبت به اولاد انها چنین ادعایی نشده است ولذا مشاهده می کنیم که فرزندان برخی از انبیا واوصیا نااهل ومنحرف درامدند.
ثانیا: گاهی ابتلاءات ومشکلاتی در زندگی برخی از انبیا وامامان پدید می امد تا کسی توهّم وخیال ربوبیت انها را نکند.
آیا انتقال امامت به دو برادر بعد از حسنین جایز است؟
احمد کاتب می گوید: (قول به عدم جواز انتقال امامت به دو برادر بعد از حسن

وحسین ووجوب استمرار ان در اعقاب، ضعیف است، واجماعی بر ان در ان وقت نبوده است...).
پاسخ:
جمهور شیعه امامیه ومشهور بلکه متواتر نزد انان قبل از ولادت امام مهدی (علیه السلام)، قول به عدم جواز انتقال امامت به دو برادر بعد از امام حسن وامام حسین (علیهما السلام) است.
اسماعیل بن علی نوبختی می گوید: (از اخبار متواتر از امامان صادق علم پیدا نمودیم که امامت بعد از حسن وحسین (علیهما السلام) تنها در اولاد امام خواهد بود نه در برادر یا اقوام).(513)
اشعری قمی(514) وعلی بن حسن نوبختی(515) نیز همین اعتقاد را داشته اند.
از برخی روایات نیز این مطالب به خوبی استفاده می شود:
کلینی به سند صحیح از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (لا تعودُ الامامة فی الاخوین بعد الحسن والحسین ابدا)؛(516) (بعد از حسن وحسین هرگز امامت در دو برادر نخواهد بود).
ونیز به سند دیگر از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (لا تجتمع الامامة فی اخوین بعد الحسن والحسین انّما هی فی الاعقاب واعقاب الاعقاب.)؛(517) (امامت در دو برادر بعد از حسن وحسین جمع نخواهد شد. همانا امامت در نسل ها ونسل های نسل هاست).
ونیز از اسماعیل بن بزیع نقل شده که از امام رضا (علیه السلام) سؤال شد: (انّه سُئل: ا تکون الامامة فی عمٍّ او خالٍ؟ فقال: لا. فقلتُ: ففی اخٍ، قال: لا...)؛(518) (آیا امامت در عمو یا دایی قرار خواهد گرفت؟ فرمود: خیر. عرض کردم: دو برادر چطور؟ فرمود: خیر...).

-----------------

(513) کمال الدین، ص 92.
(514) المقالات والفرق، ص 102.
(515) فرق الشیعه، ص 110.
(516) کافی، ج 1، ص 285، ح 1.
(517) همان، ص 286، ح 4.
(518) همان، ح 3.

آیا شیعیان بعد از شهادت امام عسکری به جعفر تعزیت وتهنیت گفتند؟
احمد کاتب می گوید: (مطابق حدیث ابوالادیان عموم شیعه که در ضمن انها نایب اول وجود داشت به جعفر در سوگ امام عسکری (علیه السلام) تعزیت گفته ونیز به جهت امامت او، تهنیت گفتند.
پاسخ:
1 - با مراجعه به حدیث ابو الادیان(519) پی می بریم که برداشت احمد کاتب به طور عموم صحیح نیست. بلکه انچه در ان حدیث آمده این است که ابوالادیان می گوید: (... واذا انا بجعفر بن علی اخیه بباب الدار والشیعة حوله یعزّونه ویهنّئونه...)؛ (... ناگهان جعفر بن علی برادر امام عسکری (علیه السلام) را کنار درب خانه دیدم در حالی که شیعیانی که دور او بودند به او تعزیت وتبریک می گفتند).از این تعبیر استفاده می شود که برخی از شیعیان که هنوز امر امامت حضرت مهدی (علیه السلام) به جهت اختفای ولادت روشن نشده بود به گمان اینکه او امام است درصدد تهنیت او برامدند.
2 - در این روایت اثری از نایب اول عثمان بن سعید که به جعفر تعزیت وتبریک بگوید وجود ندارد. واین نسبتی دروغ است که کاتب به نایب اول داده است.
3 - با مراجعه به مجموعه روایت ابوالادیان استفاده می شود که جعفر در ادعای خود دروغ گو بوده است.
ابوالادیان می گوید: (فلمّا صرنا فی الدار اذا نحن بالحسن بن علی صلوات الله علیه علی نعشه مکفّنا فتقدم جعفر بن علی لیصلّی علی اخیه، فلمّا همّ بالتکبیر خرج صبی بوجهه سمرة، بشعره

-----------------

(519) کمال الدین، ص 475و476؛ بحار الانوار، ج 52، ص 67، ح 53.

قطط، باسنانه تفلیج، فجبذ برداء جعفر بن علی وقال: تاخّر یا عمّ فانا احق بالصلاة علی ابی، فتاخر جعفر، وقد اربد وجهه واصفر فتقدّم الصبی وصلّی علیه ودفن الی جانب قبر ابیه (علیهما السلام) ثمّ قال: یا بصری هات جوابات الکتب التی معک، فدفعتها الیه)؛(520) (... هنگامی که به خانه حضرت رسیدم مشاهده کردم که نعش حسن بن علی (علیهما السلام) کفن پیچ است. جعفر جلو امد تا بر جنازه برادرش نماز بگذارد، همین که خواست تکبیر نماز میت بگوید، کودکی گندم گون، با موهایی فری، دندان هایی باز، از پشت پرده بیرون امد وردای جعفر بن علی را کشید وفرمود: (کنار برو ای عمو، زیرا من سزاوارترم که بر پدرم نماز گذارم). جعفر در حالی که رنگ صورتش تغییر کرده بود کنار رفت. این کودک جلو امد وبر جنازه امام عسکری (علیه السلام) نماز گزارد وجنازه کنار قبر پدرش (علیه السلام) به خاک سپرده شد. ان گاه فرمود: ای بصری! جواب نامه هایی که با توست به من بده. من هم انها را به حضرت دادم...).
ونیز ابو الادیان می گوید: (هنگامی که جعفر را چنین دیدم با خود گفتم: اگر این مرد امام است پس در حقیقت امامت باطل شده است، زیرا من او را ان گونه که می شناسم شخصی است که شرب نبیذ (مسکر) می کند ونیز با جوسق قمار کرده وبا طنبور بازی می کند...).(521)

-----------------

(520) کمال الدین، ص 475و476؛ بحار الانوار، ج 52، ص 67، ح 53.
(521) همان.

امامت در سنین کودکی

چه کسانی در امامت در سنین کودکی شک کرده اند؟
از جمله سؤال های مطرح در مورد امام زمان (علیه السلام) این است که آیا کسی می تواند در سنین کودکی به مقام امامت وخلافت برسد؟
ابن حجر هیتمی از علمای اهل سنّت می گوید: (انچه در شریعت مطهّر ثابت شده این است که ولایت طفل صغیر صحیح نیست، پس چگونه شیعیان به خود اجازه داده وگمان بر امامت کسی دارند که عمر او هنگام رسیدن به امامت، بیش از پنج سال نبوده است).(522)
احمد کاتب می نویسد: (معقول نیست که خداوند طفل صغیری را به رهبری مسلمین منصوب کند).(523)
آیا قران مؤید امامت ونبوت کودک است؟
از نظر قران امامت، نبوت وولایت در سنین کودکی نه تنها امری ممکن است بلکه از وقوع ان نیز خبر داده است.

-----------------

(522) صواعق المحرقه، ص 166.
(523) تطوّر الفکر السیاسی، ص 102.

الف. خداوند متعال خطاب به حضرت یحیی می فرماید: (یا یحْیی خُذِ الکِتابَ بِقُوَّةٍ وَاتَیناهُ الحُکْمَ صَبِیا)؛(524) (ای یحیی! تو کتاب اسمانی ما را به قوت فراگیر وبه او در کودکی مقام نبوت دادیم).
فخر رازی درباره حکمی که خداوند به حضرت یحیی (علیه السلام) داد می گوید: (مراد از حکم در ایه شریفه، همان نبوت است؛ زیرا خداوند متعال عقل او را در کودکی محکم وکامل کرد وبه او وحی فرستاد، چرا که خداوند حضرت یحیی وعیسی را در کودکی به پیامبری برگزید، برخلاف حضرت موسی ومحمّد (صلی الله علیه وآله وسلم) که انان را در بزرگسالی به رسالت مبعوث نمود).(525)
ب. ونیز در مورد حضرت عیسی (علیه السلام) می فرماید: (فَاشارَتْ الَیهِ قالُوا کَیفَ نُکَلِّمُ مَنْ کانَ فِی المَهْدِ صَبِیا – قالَ انِّی عَبْدُ الله اتانِی الکِتابَ وَجَعَلَنِی نَبِیا)؛(526) (مریم [در پاسخ ملامت گران] به طفل اشاره کرد. انها گفتند: چگونه با طفل گهواره ای سخن گوییم؟ ان طفل گفت: همانا من بنده خدایم که مرا کتاب اسمانی وشرف نبوت عطا فرمود...).
قندوزی حنفی بعد از ذکر ولادت امام مهدی (علیه السلام) می نویسد: (گفته اند که خداوند تبارک وتعالی او را در سنّ طفولیت حکمت وفصل الخطاب عنایت نمود، واو را نشانه ای برای عالمیان قرار داد، همان گونه که در شان حضرت یحیی (علیه السلام) فرمود: (یا یحْیی خُذِ الکِتابَ بِقُوَّةٍ وَاتَیناهُ الحُکْمَ صَبِیا). ونیز در شان حضرت عیسی (علیه السلام) فرمود: (قالُوا کَیفَ نُکَلِّمُ مَنْ کانَ فِی المَهْدِ صَبِیا - قالَ انِّی عَبْدُ الله اتانِی الکِتابَ وَجَعَلَنِی نَبِیا). خداوند، عمر حضرت مهدی (علیه السلام) را به مانند عمر حضرت خضر طولانی گردانید).(527)

-----------------

(524) سوره مریم، ایه 12.
(525) تفسیر فخر رازی، ج 11، ص 192.
(526) سوره مریم، ایه 29و30.
(527) ینابیع المودة، ص 454.

قطب راوندی ودیگران با سند از یزید کناسی نقل کرده اند که از حضرت ابی جعفر (علیهما السلام) سؤال کردم: (اکان عیسی ابن مریم (علیه السلام) حین تکلّم فی المهد حجة للَّه علی اهل زمانه؟ فقال: کان یومئذ نبیا حجة للَّه غیر مرسل اما تسمع لقوله حین قال: (انِّی عَبْدُ الله اتانِی الْکِتابَ وجَعَلَنی نَبِیا - وجَعَلَنی مُبارَکا اینَ ما کُنْتُ واوْصانی بِالصَّلاةِ والزَّکاةِ ما دُمْتُ حَیا)(528) قلت: فکان یومئذ حجة للَّه علی زکریا فی تلک الحال وهو فی المهد؟ فقال: کان عیسی فی تلک الحال ایة للناس ورحمة من الله لمریم حین تکلم فعبر عنها وکان نبیا حجة علی من سمع کلامه فی تلک الحال، ثم صمت فلم یتکلم حتی مضیت له سنتان وکان زکریا الحجة للَّه (عزَّ وجلَّ) علی الناس بعد صمت عیسی بسنتین ثم مات زکریا فورثه ابنه یحیی الکتاب والحکمة وهو صبی صغیر، اما تسمع لقوله عزوجل: (یا یحْیی خُذِ الْکِتابَ بِقُوَّةٍ واتَیناهُ الْحُکْمَ صَبِیا)(529) فلمّا بلغ عیسی (علیه السلام) سبع سنین تکلم بالنبوة والرسالة حین اوحی الله تعالی الیه، فکان عیسی الحجة علی یحیی وعلی الناس اجمعین ولیس تبقی الارض یا اباخالد یوما واحدا بغیر حجة للَّه علی الناس منذ یوم خلق الله ادم (علیه السلام)...)؛(530) (آیا عیسی (علیه السلام) هنگامی که در گهواره سخن گفت حجّت خدا بر اهل زمان خود بود؟ حضرت فرمود: (عیسی در ان روز پیامبر وحجّت غیر مرسل خدا بود.

آیا نشنیده ای قول خدا را هنگامی که فرمود: (من بنده خدایم، او کتاب [اسمانی] به من داده ومرا پیامبر قرار داده است. ومرا - هر جا که باشم - وجودی پربرکت قرار داده وتا زمانی که زنده ام، مرا به نماز وزکات توصیه کرده است).

عرض کردم: پس در ان روز عیسی حجّت خدا بر زکریا در ان حال بود، در حالی که در گهواره به سر می برد؟ حضرت فرمود: عیسی در ان حال نشانه ای برای مردم ورحمتی از جانب خدا برای مریم بود، ان هنگامی که سخن گفت واز او تعبیر کرد. (ونیز) پیامبر وحجت بود بر هر که کلام او را در ان حال شنید. سپس عیسی ساکت شد وتا دو سال با کسی سخن نگفت، ودر این مدّت زکریا (علیه السلام) حجّت بر

-----------------

(528) سوره مریم، ایه 30و31.
(529) سوره مریم، ایه 12.
(530) کافی، ج 1، ص 382، ح 1.

مردم بود. پس از فوت او یحیی (علیه السلام) در سنین کودکی وارث کتاب وحکمت شد. آیا نشنیده ای قول خداوند (عزَّ وجلَّ) را که فرمود: (ای یحیی! کتاب [خدا] را با قوّت بگیر! وما فرمان نبوّت [وعقل کافی] در کودکی به او دادیم).عیسی وقتی به هفت سالگی رسید با اوّلین وحی که بر او نازل شد خبر از نبوت خود داد. در این هنگام او حجّت بر یحیی وتمام مردم شد. ای اباخالد! از هنگام خلقت ادم، حتّی یک روز نیز زمین خالی از حجّت خدا بر مردم نبوده است...).
کسی اشکال نکند که در مورد حضرت عیسی اگر چه قران لفظ ماضی را به کار برده ولی در حقیقت به معنای مضارع وزمان اینده است. زیرا در جواب می گوییم:
اولا: این احتمال خلاف ظاهر لفظ ماضی است وحمل بر خلاف ان احتیاج به دلیل وقرینه دارد در حالی که قرینه ای در بین نیست.
ثانیا: فرق است بین نبی ورسول، در مورد قصه حضرت عیسی تعبیر نبی آمده نه رسول، ولذا ممکن است که طفلی در سنین کودکی به مقام نبوت رسیده باشد گر چه به جهت طفولیت هنوز به مقام رسالت نرسیده است.
آیا از منظر تاریخ امامت در کودک تجسم یافته است؟
با مراجعه به تاریخ پی می بریم که مساله امامت ورهبری کودک، واقع شده است وفلاسفه وحکما می گویند: قوی ترین دلیل بر امکان شئ، وقوع ان است.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) در سال سوّم هجرت، بعد از نزول ایه شریفه (وَانْذِرْ عَشِیرَتَکَ الاقْرَبِینَ) علی بن ابی طالب را که نوجوانی بیش نبود به خلافت ووصایت منصوب کرد، وبه قوم خود دستور داد که سخنان او را گوش فرا داده واز او اطاعت کنند.(531)

-----------------

(531) ر.ک: تاریخ طبری، ج 2، ص 62و63؛ کامل ابن اثیر، ج 2، ص 40و41.

شیخ مفید (رحمه الله) می نویسد: (عموم شیعه واهل سنت بر این امر اتفاق دارند که رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) حضرت علی (علیه السلام) را دعوت به وزارت وخلافت ووصایت کرد، در حالی که سنّ او کم بود، واز دیگر کودکان دعوت به عمل نیاورد...).(532)
آیا عقل امامت کودک را تایید می کند؟
برخی می گویند: امامت در سنین کودکی عقلا محال است. در پاسخ می گوییم:
امر محال بر سه قسم است:
1 - محال ذاتی: که فی حدّ نفسه محال است بدون در نظر گرفتن امری دیگر، مثل اجتماع نقیضین یا ارتفاع نقیضین.
2 - محال وقوعی: که وقوع ان محال است، مثل وقوع معلول بدون علت.
3 - محال عادی: که وقوع ان طبق قوانین شناخته شده طبیعت محال است ولی نه ذاتا محال است ونه مستلزم محال. همانند کارهایی که بر ان معجزه صدق می کند.
در مورد امامت در سنین کودکی می گوییم: این مساله، محال ذاتی یا وقوعی نیست، زیرا خداوند متعال قادر است تا تمام شرایط رسالت وامامت را در کودک قرار دهد. عقل انسان این مطالب را بعید نمی داند. ونبوت حضرت یحیی وعیسی (علیهما السلام) بهترین شاهد صدق بر این مدعا است.
محمّد بن حسن صفّار به سند خود از علی بن اسباط نقل کرده که گفت: (رایت اباجعفر (علیه السلام) قد خرج علی فاحددت النظر الیه والی راسه والی رجله لاصف قامته لاصحابنا بمصر، فخرّ ساجدا. فقال انّ الله احتجّ فی الامامة مثل ما احتجّ فی النبوة. قال الله تعالی: (وَاتَیناهُ الحُکْمَ صَبِیا)(533) وقال الله: (فَلَمّا بَلَغَ اشُدَّهُ وَبَلَغَ ارْبَعِینَ سَنَةً).(534) فقد یجوز ان یؤتی الحکمة وهو صبی

-----------------

(532) الفصول المختاره، ص 316.
(533) سوره مریم، ایه 12.
(534) سوره یوسف، ایه 22.

ویجوز ان یؤتی وهو ابن اربعین سنة)؛(535) (اباجعفر (علیه السلام) را در حالی که بر من وارد می شد مشاهده کردم. خوب به سر وپای مبارکش نظاره کردم تا بتوانم بر اصحاب خود در مصر ان حضرت را توصیف نمایم. ناگهان مشاهده کردم که حضرت به سجده افتاد وفرمود: (خداوند احتجاج نموده در امر امامت به انچه در امر نبوت احتجاج کرده است، ومی فرماید: وَاتَیناهُ الحُکْمَ صَبِیا ونیز می فرماید: (فَلَمّا بَلَغَ اشُدَّهُ وَبَلَغَ ارْبَعِینَ سَنَةً). پس گاهی ممکن است که خداوند به کسی حکمت عطا کند در حالی که کودکی بیش نیست، همان گونه که جایز است به کسی دیگر در سنین چهل سالگی حکمت عطا فرماید).
آیا طفل در سنین کودکی می تواند رشد عقلی داشته باشد؟
دانشمندان می گویند: برای رشد عقلی سنّ معینی وجود ندارد، زیرا چه بسا شخصی رشید است امّا سن او بیش از پنج سال نیست؛ چون قوّه عاقله او به قدرت خداوند به حدّ کافی رشد کرده است. چه مانعی دارد که خداوند متعال سنّ رشد را در امام (علیه السلام) سنّ پنج سالگی قرار دهد؟
علامه حلّی می فرماید: (طبیعت کودکان با دوستی ومحبت پدر ومادر ومیل به ان در امیخته است، لذا کناره گیری کودک از انان وتوجه به خداوند متعال دلیل بر قوّت کمال اوست).
او در ادامه می نویسد: (طبیعت کودکان با نظر وتامّل در امور عقلی وتکالیف الهی ناسازگار ومتناسب با بازی ولهو ولعب است، پس اگر کودکی با اموری که ناسازگار با طبع کودکانه است انس گرفته، دلیل رسیدن او به کمال است).(536)

-----------------

(535) بصائر الدرجات، ص 258، ح 10.
(536) کشف المراد، ص 388و389.

صفوان بن یحیی می گوید: هنگامی که امام رضا (علیه السلام) به امام جواد (علیه السلام) اشاره کرد واو را به امامت منصوب نمود در حالی که سنّ او از سه سال تجاوز نمی کرد، به ان حضرت عرض کردم: فدایت گردم! فرزند شما سه سال بیشتر ندارد؟ حضرت فرمود: (... وما یضرّه من ذلک شیء قد قام عیسی (علیه السلام) بالحجّة وهو ابن ثلاثة سنین)؛(537) (چه اشکالی دارد در حالی که عیسی (علیه السلام) نیز در سنین سه سالگی حجت خدا گشت).
به امام جواد (علیه السلام) عرض شد: مردم به جهت کمی سنّ شما امامت شما را انکار می کنند. حضرت پاسخ فرمود: (وما ینکرون من ذلک قول الله (عزَّ وجلَّ)؟ لقد قال الله (عزَّ وجلَّ) لنبیه (صلی الله علیه وآله وسلم): (قُلْ هذِهِ سَبِیلِی ادْعُوا الی الله عَلی بَصِیرَةٍ انَا وَمَنِ اتَّبَعَنِی) فوالله ما تبعه الّا علی (علیه السلام) وله تسع سنین وانا ابن تسع سنین)؛(538) (چرا انکار می کنند، در حالی که خداوند به نبی خود فرمود: ای رسول ما! امت را بگو: طریقه من وپیروانم همین است که خلق را با بینایی وبصیرت به سوی خدا دعوت کنیم. پس به خدا سوگند! در ان هنگام او را متابعت نکرد مگر علی (علیه السلام) در حالی که نه سال بیشتر نداشت، ومن نیز فرزند نه ساله هستم).
آیا شیعیان به امامت امامان در سنین کودکی اطمینان داشتند؟
دانش اموختگان مدرسه اهل بیت (علیهم السلام) در طول تاریخ، فداکاری وجانفشانی های زیادی را در راه تثبیت عقیده خود در مساله امامت داشته اند؛ زیرا داشتن چنین عقیده وفکری منشا دشمنی وخصومت دستگاه خلفا با دوست داران اهل بیت بود. این امر منجرّ به درگیری نظام حاکم با اهل بیت (علیهم السلام) ویاران انها بود، لذا عدّه زیادی را زندانی وگروهی را نیز می کشتند. واین نشان می دهد که اعتقاد به ولایت اهل بیت (علیهم السلام) حتی در سنین کودکی برای انها چنان روشن ومسلّم شده بود که از جان ومال خود مایه می گذاشتند.

-----------------

(537) کافی، ج 1، ص 383، ح 2.
(538) کافی، ج 1، ص 384، ح 8.

آیا اعتقاد به امامت وولایت امامان در کودکی با تهدید وتحمیل بزرگان شیعه بوده است؟
این فرضیه به طور حتم باطل است؛ زیرا با ورع وقداست بزرگان طایفه امامیه سازگاری ندارد. هیچ گاه نمی توان باور کرد که انان با تهدید وزور مردم را به اطاعت امامان دعوت کرده باشند. به ویژه انکه انان در طول مدت امامت اهل بیت (علیهم السلام) در شدیدترین وضع - به جهت پذیرش دعوت انها - به سر می بردند.
پذیرش دعوت اهل بیت ودعوت به انان، سود مادی ومقام ظاهری نداشته است تا توهّم طمع به ان امور باعث شود که چنین دعوتی را داشته باشند. پذیرفتنی نیست که علمای امامیه به نادرستی بر امامت شخصی در کودکی تبانی واتفاق داشته باشند در حالی که این کار سبب ایجاد انواع محرومیت ها برای انان بود. این نیست مگر انکه دعوت انها ناشی از اعتقاد به امامت امامان در سنین کودکی بوده است.
آیا خلفا بر امامت امامان در سنین کودکی اذعان داشتند؟
خلفای معاصر، به فضایل اخلاقی وکمالات معنوی وعلمی امامانی که در سن کودکی بودند اذعان داشتند ولذا ان را زنگ خطری برای خود وخلافت غاصبانه خویش می دانستند. بر این اساس، تمام توان خود را برای از بین بردن امامان وفضایلشان به کار می گرفتند.

با توجه به این مطلب به خوبی روشن می شود که مساله امامت شخص - هر چند در سنین کودکی - امری ثابت بوده است؛ خصوصا انکه به طور مکرّر انها را امتحان کرده، به فضل وکمالاتشان پی برده بودند.
آیا از امامان قبل نصی بر امامت امامان کودک بوده است؟
در مورد هر یک از امامان که در سنین کودکی به امامت رسیده اند از امام قبل خود به طور صریح وضمنی بر امامت انها اشاره شده است.
الف. نصّ بر امام جواد (علیه السلام)
محمد بن ابی نصر می گوید: فرزند نجاشی به من گفت: امام بعد از صاحبت کیست؟ دوست دارم پاسخ ان را بدانم. محمّد بن ابی نصر می گوید: نزد امام رضا (علیه السلام) رفتم وسؤال فرزند نجاشی را به امام عرض کردم. حضرت فرمود: (الامام ابنی)؛(539) (امام، فرزند من است).
ب. نصّ بر امام مهدی (علیه السلام)
محمّد بن علی بن بلال می گوید: (از ناحیه امام عسکری - دو سال قبل از وفاتش - نامه ای به دستم رسید که در ان، خبر از جانشین بعد از خود داده بود، ونیز سه روز قبل از وفاتش نامه ای دیگر برای من فرستاد ودر ان از جانشین بعد از خود خبر داد).(540)
عمرو اهوازی می گوید: امام عسکری (علیه السلام) فرزند خود را به من نشان داد وفرمود: (هذا صاحبکم من بعدی)؛(541) (این صاحب وامام شما بعد از من است).

-----------------

(539) کافی، ج 1، ص 320، ح 5.
(540) کافی، ج 1، ص 328، ح 1.
(541) همان، ح 3.

حمدان قلانسی می گوید: (به عَمْری عرض کردم: آیا امام عسکری (علیه السلام) از دنیا رحلت نمود؟ فرمود: اری، ولی کسی را به جانشینی خود قرار داد که گردنش مثل این بود. اشاره به دست خود نمود).(542)
کودکی که ممنوع از تصرف در اموال است چگونه می تواند امام باشد؟
برخی می گویند: شما چگونه به امامت کودک اعتقاد دارید در حالی که خداوند می فرماید: (وَابْتَلُوا الیتامی حَتّی اذا بَلَغُوا النِّکاحَ فَانْ انَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْدا فَادْفَعُوا الَیهِمْ امْوالَهُمْ)(543) حال اگر خداوند کسی را که به حدّ بلوغ نرسیده از تصرّف در اموالش منع می کند پس چگونه ممکن است او را امام قرار دهد؛ زیرا امام، ولی بر خلق در تمام امور دین ودنیا است، وصحیح نیست که والی وسرپرست تمام اموال از قبیل صدقه ها وخمس ها وامین بر شریعت واحکام و... کسی باشد که ولایت بر درهمی از اموال خود را هم ندارد.
پاسخ: این اشکال از کسی صادر می شود که بصیرتی در دین ندارد؛ زیرا ایه ای را که مخالفان در این باب به ان اعتماد کرده اند خاص است وشامل امام معصوم نمی شود، به جهت انکه خداوند با برهان عقلی ودلیل نقلی، امامت انان را ثابت نموده است واین می رساند که امام، مخاطب ایه فوق نمی باشد واز زمره ایتام خارج است. هیچ اختلافی بین امت نیست که ایه فوق مربوط به کسانی است که عقلشان ناقص است وهیچ ربطی به انان که عقلشان به عنایت الهی به حدّ کمال رسیده ندارد، اگر چه کودک باشند. لذا ایه شریفه شامل ائمه اهل بیت (علیهم السلام) نمی شود.(544)

-----------------

(542) همان، ح 4.
(543) سوره نساء، ایه 6، (ویتیمان را بیازمایید تا هنگامی که قابلیت زناشویی پیدا کنند، ان گاه اگر در انان کاردانی یافتید اموالشان را به انان برگردانید).
(544) ر.ک: الفصول المختاره، ص 149و150.

پاسخ دیگری که می توان داد این است که: عنوان حقیقی واصلی برای حکم به وجوب دفع مال به یتیمان، رشد عقلی است نه بلوغ، واگر تعبیر به بلوغ در ایه به حد نکاح ذکر شده، به جهت عنوان مشیر به رشد عقلانی است، زیرا غالبا در این هنگام است که انسان رشید می شود وشاهد این مطلب اینکه: اگر کسی از حد بلوغ بگذرد وحتی به سنین بالایی از عمر خود برسد ولی رشید نشده باشد اموالش را به او نمی دهند. از اینجا معلوم می شود که ملاک رشد عقلانی است که در امام معصوم از ابتدای سنین کودکی وجود دارد.
از اینجا پاسخ پرسش های دیگر نیز درباره امامت کودک داده می شود، مثل اینکه طفل چگونه می تواند امام باشد در حالی که نمی تواند حتّی امام جماعت باشد؟ طفل چگونه می تواند امام باشد با انکه معامله با او صحیح نیست؟ طفل چگونه می تواند امام باشد در حالی که عقد او باطل است؟ طفل چگونه می تواند امام باشد در حالی که گواهی او جز در موارد خاص مورد قبول نیست؟
طفل پنج ساله چگونه نمازش بر جنازه امام صحیح است؟
منشا این اشکال واشکالات مشابه این است که امام را با دیگران مقایسه کرده اند وبرای او امتیاز خاص قائل نیستند. ولی اگر معتقد شویم که امام - اگر چه کودک باشد - کسی است که با معجزه ونصّ، امامتش ثابت شده وعقلش به عنایت الهی کامل گردیده است، دیگر او را با مردم عوام مقایسه نمی کنیم. ونیز پاسخ این سؤال داده می شود که چگونه ممکن است طفلی هدایت تکوینی وتشریعی وباطنی داشته باشد، در حالی که هر یک از انها وظیفه بسیار سنگینی است که احتیاج به قابلیت های خاص دارد؟

پاسخ همان است که قبلا اشاره شد، زیرا اگر خداوند به کسی مقام هدایت وامامت می دهد قابلیتش را نیز عنایت می کند وعقل او را به حدّ اعلای رشد وکمال می رساند، اگر چه اختیار خود نیز در رسیدن به کمال دخیل است، ولی همه به لطف وعنایت الهی است.
کودک چگونه می تواند امام باشد در حالی که تکلیف ندارد؟
گاهی سؤال می شود که کودک چگونه می تواند امام ورهبر باشد در حالی که تکلیف ندارد، زیرا به حدّ بلوغ نرسیده است، وچون بر اعمالش عقوبت مترتب نیست ممکن است لغزش هایی از او سر زند که با مقام وشان امامت سازگاری ندارد.
پاسخ: بلوغ - در حقیقت - رسیدن به حدّ رشد عقلانی است، وعلّت اینکه برای نوجوانان سنّ بلوغ را پانزده سال قرار داده اند برای این است که غالبا در این سنّ انها به رشد عقلانی می رسند. ولی اگر افرادی در کودکی به طور یقین وقطع به حدّ اعلای کمال ورشد رسیدند - که باید هم رسیده باشند وگرنه امامت انها بی معنا خواهد بود - قطعا مورد تکلیف هستند، واز انجا که عقل کاملی داشته واز مقام عصمت بهره مندند، هرگز کار ناشایست انجام نخواهند داد.
از اینجا پاسخ اشکال برخی از علمای اهل سنّت درباره ایمان واسلام حضرت علی (علیه السلام) قبل از بلوغ نیز داده می شود، انان می گویند: علی بن ابی طالب (علیه السلام) به حدّ بلوغ نرسیده بود، ولذا اسلامش ارزشی نداشت. اسلامی که بدون تعقل وفهم وشعور عقلانی باشد چه فایده ای دارد؟ در حالی که اسلام ابوبکر در سنین بالا بوده است واسلام در این سنّ با تعقل وفکر همراه است واز این رو دارای ارزش خاصی است.

پاسخ: اگرچه امام علی (علیه السلام) قبل از بلوغ اسلام اورد ولی او از همان کودکی از کمال وعقلانیت کافی برخوردار بود. دوره کودکی حضرت، همراه با رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) سپری شد. او اسلام را با بصیرت کامل پذیرفت. لذا حقیقتا حضرت علی (علیه السلام) اوّلین مؤمن ومسلم است.
چه کسی می تواند به طور عموم وکلّی ادعا کند که هر کس سنش بیشتر است عقلش نیز بیشتر است؟ چه بسیار افراد بزرگسال که یک دهم عقل ورشد یک کودک را ندارند.
ولذا پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) خطاب به حضرت زهرا (علیها السلام) فرمود: (انّه لاوّل اصحابی اسلاما)؛(545) (همانا او - علی (علیه السلام) - اوّل کسی است از اصحابم که به من ایمان اورده است).
انس بن مالک می گوید: (اوّل کسی که به پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) اسلام اورد علی بن ابی طالب (علیه السلام) بود).(546)
ابن اثیر می گوید: (پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) روز دوشنبه مبعوث شد وعلی (علیه السلام) در روز سه شنبه اسلام اورد).(547)
شیخ محمّد خضری می گوید: (علی (علیه السلام) اوّل کسی است که دعوت اسلام را پذیرفت).(548)
ابن ابی الحدید می گوید: (چه بگویم در حق کسی که از دیگران به هدایت سبقت گرفت، به خدا ایمان اورده واو را عبادت نمود در حالی که تمام افراد روی زمین سنگ را عبادت می کرده ومنکر خالق بودند).(549)

-----------------

(545) مسند احمد، ج 5، ص 662، ح 19796.
(546) صواعق المحرقه، ص 118.
(547) اسد الغابة: ج4، ص17.
(548) تاریخ الامم الاسلامیه، ج 1، ص 400.
(549) شرح ابن ابی الحدید، ج 3، ص 260.

وبه همین خاطر بود که پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) در سال سوّم بعثت بعد از نزول ایه شریفه (وَانْذِرْ عَشِیرَتَکَ الاقْرَبِینَ) حضرت علی (علیه السلام) را که نوجوان بود به خلافت ووصایت برگزید وبه قوم خود دستور داد که سخنان او را گوش فراداده واز او اطاعت کنند.(550)
چرا خداوند امامت را در کودک قرار داد؟
برخی ممکن است سؤال کنند: چه ضرورتی دارد که کودک امام باشد در حالی که مورد شک وتردید عده ای قرار می گیرد؟
پاسخ: ممکن است عواملی چند در این انتخاب مؤثر باشد:
1 - امتحان مردم؛ زیرا با اثبات امامت طفل از راه معجزه وجهات دیگر، انسان مورد امتحان قرار می گیرد که چگونه در برابر حق تسلیم گردد، همان گونه که حضرت عبد العظیم حسنی مورد امتحان قرار گرفت.
2 - برای اثبات اینکه امامت این شخص از جانب خداوند است؛ زیرا اگر امامان تنها در بزرگسالی به مقام امامت نایل می شدند، ممکن بود کسانی گمان کنند که مقامات وکمالات انان همگی اکتسابی است ولی در طفل صغیر هیچ گاه این گمان برده نمی شود. واگر طفلی فضایلی در حدّ امامت داشت شکّی نیست که از جانب خداوند است.
3 - برای اثبات اینکه مقام ومنزلت بر اساس لیاقت است نه بزرگی سنّ، چنان که در جریان فرماندهی اسامة بن زید چنین بود، در حالی که عده ای از صحابه بر عزل او اصرار داشتند پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) به جهت لیاقت وی، اصرار بر فرماندهی او داشت.

-----------------

(550) تاریخ طبری ج 2 ص 62 و63، کامل ابن اثیر ج 2 ص 40 و41.

4 - از انجا که تا امام رضا (علیه السلام) امامان را یکی پس از دیگری به شهادت می رساندند، سنت الهی بر این قرار گرفت که از امام جواد (علیه السلام) امامت در سنین پایین قرار گیرد تا اینکه حاکمان جور وظلم امامت انان را باور نکرده وانها را نکشند، تا اینکه نوبت به امام زمان (علیه السلام) رسید وچون امامان پیشین از امتحان سربلند بیرون آمده بودند، دشمنان فهمیدند که امامت در سنین کودکی نیز ممکن است، لذا قصد داشتند تا حضرت مهدی (علیه السلام) را از همان ابتدای ولادت به قتل برسانند، لذا خواست خداوند بر این تعلّق گرفت که او را از هنگام ولادت در پشت پرده غیبت نگه دارد.
آیا امامت کودک با قاعده لطف سازگاری دارد؟
برخی ممکن است اشکال کنند که امامت در سنین کودکی، با قاعده لطف سازگاری ندارد؛ زیرا لطفِ مقرّب ان است که خداوند هر عملی را که در راستای اهداف خلقت برای رسیدن انسان به کمال، مؤثر است انجام دهد وگرنه نقض غرض خلقت است، ولذا لطف بر خداوند لازم است. از این رو اعطای امامت به کودک از انجا که مورد شک وتردید برخی از افراد قرار خواهد گرفت، خلاف قاعده لطف است.
پاسخ: گاهی لطف اقتضا می کند که امامت در سنین کودکی باشد، زیرا همان گونه که اشاره شد هم مردم با ان امتحان می شوند وهم گروهی به امامت او یقین پیدا می کنند. ودر ضمن می فهمند که امامت به لیاقت است نه به سن. با وجود این امتیازات واز انجا که بر هر فرد لازم است که تحقیق کند، دیگر هرگز جای شک وتردید باقی نمی ماند.
چرا امام زمان از همان کودکی در اختفا به سر بردند؟
برخی سؤال می کنند که چرا امام زمان (علیه السلام) از همان ابتدای کودکی در اختفا به سر

بردند در حالی که وظیفه امام، حضور در میان مردم وارشاد انان است؟ وبه تعبیر دیگر: چرا امام عسکری (علیه السلام) فرزند خود را از هنگام ولادت از مردم مخفی داشت؟
پاسخ: شکّی نیست که فشار سیاسی بر امام عسکری (علیه السلام) وکنترل ان حضرت برای دسترسی به فرزندش حضرت مهدی (علیه السلام) به حدّی شدید بود که به شیعیان واصحاب خود سفارش نموده بود حتی کسی در ملا عام بر او سلام نکند یا با دست به او اشاره ننماید؛ زیرا در این صورت در امان نخواهد بود.(551)
کار به جایی رسیده بود که امام عسکری (علیه السلام) برای ملاقات با اصحاب خود کسی را به سراغ انها می فرستاد ومی فرمود: (صیروا الی موضع کذا وکذا، والی دار فلان بن فلان العشاء والعتمة فی لیلة کذا فانّکم تجدونی هناک)؛(552) (بعد از وقت عشا در فلان موضع وفلان خانه، در فلان شب جمع شوید که مرا در انجا خواهید دید).
با وجود همین فشارهای سیاسی بود که حضرت نظام وکالت را دنبال نمود تا هم بتواند به نیازهای مردم رسیدگی کند وهم از گرفتاری هایی که از ناحیه ملاقات ها برای مردم حاصل می شد، بکاهد.
در این موقعیت حسّاس، امام زمان (علیه السلام) متولّد شد. کسی که حجت خدا در روی زمین بعد از امام عسکری (علیه السلام) خواهد بود. او دوازدهمین امامی خواهد بود که رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) وعده تولدش را داده که با ظهورش در اخر الزمان زمین را پر از عدل وداد خواهد کرد. کسی که به جهت قیام غیرمترقّبه اش نمی تواند بیعت کسی را بر گردن داشته باشد. آیا چنین امامی نباید از ابتدای ولادت وحتّی از هنگام به امامت رسیدن، از دید عموم مردم وخصوصا سلاطین جور که درصدد قتل او بودند مخفی باشد؟ هر چند که در میان مردم است وبا انان زندگی می کند قطعا باید این چنین باشد وگرنه برخلاف مصالح کلّی عالم خواهد بود.

-----------------

(551) بحار الانوار، ج 50، ص 269، ح 34.
(552) بحار الانوار، ج 50، ص 304، ح 80.

آیا فضایل وکرامات امامان ناشی از نبوغ فکری انها بوده است؟
دانشمندان مادی که جهان بینی مادّی دارند وهستی را در چهارچوب ماده منحصر می دانند، هرگاه معجزات وامور خارق العادّه ای از کسی مشاهده می کنند، بر اثر ضعف ایمان وغرور علمی وغلبه مادیگری بر افکار انها، درصدد توجیه مادی ان برمی ایند واین امور را به نابغه اشخاص مرتبط می سازند وهرگز به ارتباط غیبی این عالم ارزش وبهایی نمی دهند در حالی که این افراطگری از جهاتی قابل مناقشه است:
1 - افراد در این نظریه منکر اعتقاد به غیب می شوند وتنها به مادی گرایی صرف می اندیشند.
2 - بخشی از کرامات ومعجزات امامان در سنین کودکی خبرهای غیبی بوده است که مطابق با واقع درامده، در حالی که دیده نشده کسی با ادعای امامت در سنین کودکی با اتکای به نبوغ فکری خود خبر از غیب دهد. افراد نابغه هر مقدار که به مرتبه ای از نبوغ فکری برسند نمی توانند به طور قطع ویقین خبر از حوادث اینده دهند، تا چه رسد به اینکه کودک باشند.
3 - اگر این ادعا صحیح است چرا یکی از انبیا یا امامان، کرامات ومعجزات علمی وغیبی و... را به نبوغ فکری خود نسبت نداده است؟ بلکه بر عکس تنها ادعایشان ان بود که ما تابع وحی والهام الهی هستیم.
4 - اگر منشا کرامات وفضایل امامان در سنین کودکی، نبوغ وزیرکی انها بوده، چرا دیگران از مقابله با انها عاجز ماندند وبه عجز وناتوانی خود اعتراف نمودند.

آیا اهل بیت در زمینه سازی برای امامت کودک اقدامی انجام داده اند؟
با مراجعه به روایات پی می بریم که اهل بیت (علیهم السلام) برای هموار کردن وزمینه سازی برای امامت کودک، از هیچ نوع اقدام ممکن فروگذار نکردند که از ان جمله تذکّر به تحقق پیدا کردن امامت در سنین کودکی است.
مقدسی شافعی در کتاب (عقد الدرر) از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: (یکون هذا الامر فی اصغرنا سنّا)؛(553) (امر امامت وخلافت در اشخاصی خواهد بود که کمترین سنّ را در میان ما دارند).
امام عسکری برای تثبیت امامت فرزندش چه تدابیری اندیشید؟
حضرت برای تثبیت امامت حضرت مهدی (علیه السلام) از راه های مختلف استفاده نمود:
1 - تعلیمات وبیانات
موسی بن جعفر بن وهب بغدادی می گوید: از امام عسکری (علیه السلام) شنیدم که فرمود: (کانّی بکم وقد اختلفتم بعدی فی الخلف منّی، اما انّ المقرّ بالائمّة بعد رسول الله المنکر لولدی کمن اقرّ بجمیع انبیاء الله ورسله ثمّ انکر نبوّة محمّد رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم)...)؛(554) (گویا شما را می بینم که در حقّ جانشین من اختلاف خواهید کرد. اگاه باشید! هر کس به امامان بعد از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) اقرار کند ولی منکر فرزند من شود، همانند ان است که به جمیع انبیای خدا ورسولان او اقرار کرده ولی نبوت محمّد رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) را انکار کرده است...).

-----------------

(553) عقد الدرر، ص 188، باب 6؛ الغیبة، نعمانی، ص 184؛ بحار الانوار، ج 51، ص 38، ح 15.
(554) بحار الانوار، ج 51، ص 160، ح 6.