انتظار چیست؟ منتظر کیست؟
نویسنده: واحد پژوهش انتشارات مسجد مقدس جمکران
فهرست
مقدمه..................9
جامعه منتظر، جامعه پویا!..................10
فصل اول: كليات..................14
تعریف انتظار..................15
تعریف لغوی..................15
تعریف اصطلاحی..................15
مفهوم انتظار..................16
اهمیّت وضرورت انتظار..................16
فضیلت انتظار..................19
فصل دوم: برداشت های انحرافی از انتظار..................23
دیدگاه انحرافی اوّل..................25
دیدگاه انحرافی دوم..................26
دیدگاه انحرافی سوم..................28
دیدگاه انحرافی چهارم..................28
دیدگاه انحرافی پنجم..................30
نقد امام خمینی (قدس سره) بر دیدگاه پنجم..................31
دیدگاه صریح امام خمینی (قدس سره) در مورد انتظار (فصل الخطاب)..................32
فصل سوم: وظایف وتکالیف منتظران..................35
مقدمه..................37
تحصیل شناخت صفات وویژگی های امام عصر (علیه السلام)..................38
اشاره..................38
دلیل عقل..................39
دلیل نقل..................39
پیوند با مقام ولایت وامامت..................42
تهذیب نفس وخودسازی..................47
کسب آمادگی برای ظهور (زمینه سازی)..................49
اصلاح جامعه (امر به معروف ونهی از منکر):..................51
انتظار کشیدن فرج وصبر کردن..................52
اطاعت از ولیّ فقیه در زمان غیبت..................53
سایر وظایف منتظران در زمان غیبت کبری (فهرست وار)..................55
کتابنامه..................59
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:
«...مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَکُونَ مِنْ اَصْحابِ اْلقائِم (علیه السلام) فَلْیَنْتَظِرْ وَلْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَمَحاسِنِ اْلاَخْلاقِ، وَهُوَ مُنْتَظِرٌ. فَإِنْ ماتَ وَقامَ اْلقائِمُ بَعْدَهُ، کانَ لَهُ منَ اْلاَجْر مثْلُ اَجْر مَنْ اَدْرَکَهُ، فَجدُّوا وَانْتَظِروُا هَنیئاً لَکُمْ أَیّتُهَا اْلعصابَهُ اْلمَرْحُومَهُ»؛(1)
«هرکس که دوست دارد از یاران قائم (علیه السلام) باشد، باید انتظار کشیده واز گناه پرهیز کند واخلاقش نیکو باشد، در حالی که منتظر است. پس اگر چنین کسی پیش از قیام، مرگش فرا رسد پاداشی دارد مثل پاداش کسی که امام عصر (علیه السلام) را درک کرده باشد. پس کوشش کنید وانتظار بکشید، که گوارایتان باد ای گروه مورد رحمت».
-----------------
1) الغیبه، ص 207، ح 16؛ بحارالانوار، ج 52، ص 140، ح 50.
عظمت وجودی وابعاد مختلف شخصیت حضرت صاحب الامر (علیه السلام) موجب شده که در طول بیش از هزار سالی که از غیبت کبری می گذرد، گروه های مختلف مردم با توجّه به گرایش های خاص اعتقادی، اجتماعی وفرهنگی که داشته اند، از منظر خود به تحلیل شخصیت آن حضرت در جهان هستی بپردازند وتنها درک وتصور خود از این موضوع را مطابق با واقع وتصور صحیح از شخصیت آن یگانه هستی تلقی کند.
در این راستا جمعی از اصحاب سیر وسلوک ورهروان طریق عرفان با مطرح نمودن موضوع خلیفه الله وانسان کامل ونیز نقشی که حجت الهی در جهان هستی دارد تنها به جنبه فرا طبیعی آن وجود مقدس توجّه کرده واز سایر جنبه ها غفلت نموده اند.
دسته ای دیگر از مسلمانان توجّه خود را تنها معطوف به جنبه طبیعی آن وجود مقدس نموده وضمن طرح نقشی که آن حضرت به عنوان امام وپیشوای مردم به عهده دارند هیچ گونه مسؤولیتی را در عصر غیبت متوجه مردم ندیدند وتنها تکیلف مردم را دعا برای فرج آن حضرت دانستند تا حضرت بیایند وامور مردم را خود اصلاح کنند.
عدّه ای هم ضمن توجّه به جنبه فرا طبیعی وطبیعی وجود مقدّس
امام عصر (علیه السلام) تمام همّ وغم خود را متوجه ملاقات با آن حضرت ساخته وتنها وظیفه خویش را توسل به آن حضرت برای نیل به دیدار آن وجود اقدس، می دانند.
امّا در این میان، گروهی دیگر با در نظر گرفتن همه ابعاد مذکور به مطرح نمودن معنای صحیح انتظار پرداخته ودر صدد تعیین وظیفه ونقش مردم در دوران غیبت برآمدند.(2)
شاید بتوان امام خمینی (قدس سره) را به عنوان بارزترین چهره از این گروه یاد کرد. ایشان در صحیفه نور با صراحت به نقد وبررسی برداشت های مختلفی که از مسأله انتظار وجود دارد پرداخته ودیدگاه خود را در این زمینه چنین مطرح ساختند:
«البته این پرکردن دنیااز عدالت را ما نمی توانیم بکنیم، اگر می توانستیم می کردیم. امّا ما چون نمی توانیم بکنیم ایشان باید بیایند. الان عالم پر از ظلم است... (اگر) ما بتوانیم جلوی ظلم را بگیریم، باید بگیریم، تکلیفمان است. قرآن وضرورت اسلام... تکلیف ما کرده است که باید برویم همه کار را بکنیم،... جون نمی توانیم بکنیم باید او بیاید... امّا ما باید فراهم کنیم کار را، فراهم کردن اسباب این است که کار را نزدیک بکنیم، که مهیا بشود عالم برای آمدن حضرت (علیه السلام)...»(3).
در جایی دیگر نیز می فرمایند: «انتظار فرج، انتظار قدرت اسلام
-----------------
2) شناخت هستی، ص 91.
3) همان ص 92؛ صحیفه نور(مجموعه رهنمودهای امام خمینی (رحمه الله))ج 20، ص 198 و199.
است. باید کوشش کنیم تا قدرت اسلام در عالم تحقق پیدا کند ومقدمات ظهور ان شاء الله تهیه شود».(4)
ما در صدد آن هستیم تا ضمن بررسی مفهوم، اهمیّت وضرورت، فضیلت وآثار انتظار، به برخی از وظایف شیعیان ومنتظران واقعی حضرت بقیه الله (علیه السلام) در عصر غیبت بپردازیم. به امید آن که خود از منتظران وعاملان واقعی باشیم ان شاء الله.
-----------------
4) همان، ج 7، ص 255.
تعریف انتظار
انتظار چیست؟ انتظاری که این همه از آن سخن به میان می آید یعنی چه؟!
تعریف لغوی
انتظار در لغت به معنای درنگ در امور، نگهبانی، چشم به راه بودن ونوعی امید داشتن به آینده است.(5)
تعریف اصطلاحی
عالم بزرگوار آیت الله موسوی اصفهانی مؤلف «مکیال المکارم» می فرماید:
«وهو کیفیّه نفسانیّه ینبعث منها التّهیّوء لما تنتظره، وضدّه الیأس فکلّما کان الانتظار اشدّ کان التّهیّؤ آکد...».(6)
-----------------
5) التحقیق فی کلمات القرآن، ج 12، ص 166.
6) مکیال المکارم، ج 2، ص 235.
انتظار حالتی است روحی ونفسانی که موجب آمادگی برای آنچه انتظارش را می کشند، می شود. وضد آن یأس وناامیدی است. پس هرقدر انتظار شدیدتر باشد آمادگی نیز بیشتر خواهد بود....
مفهوم انتظار
امام خمینی (قدس سره) در باره مفهوم انتظار می فرمایند: «انتظار فرج، انتظار قدرت اسلام است وباید کوشش کنیم تا قدرت اسلام در عالم تحقق پیدا کند ومقدمات ظهور ان شاء الله تهیه شود».(7)
اهمیّت وضرورت انتظار
اعتقاد به مهدی موعود (علیه السلام) به عنوان امام غایب ومصلح جهانی از ویژگی های مهم تفکر شیعی است. از همین رو در این تفکر، انتظار آن منجی از اهمیت وجایگاه خاصی برخوردار بوده وبخش عظیمی از معارف شیعی را به خود اختصاص داده است.
در تفکر شیعی انتظار مهدی موعود (علیه السلام) با ویژگی هایی که برای آن بیان شده همواره به عنوان یکی از اصول مسلّم اعتقادی مطرح بوده ودر روایات امامان شیعه (علیهم السلام) بر ضرورت آن تصریح وتأکید شده است. ذیلاً به برخی از روایات به عنوان نمونه اشاره می شود.
-----------------
7) صحیفه نور، ج 7، ص 255.
1 - محمد بن ابراهیم نعمانی معروف به شیخ مفید از علما ومحدثین قرن جهارم در کتاب «الغیبه» به سند خود از ابوبصیر روایت نموده است که روزی امام صادق (علیه السلام) خطاب به اصحاب خود فرمودند:
«اَلا اُخْبِرکُمْ بِما لا یَقْبَلُ الله (عَزّ وَ جلّ)، مِنَ اْلِعبادِ عَمَلاً إِلاّ بِهِ؟
فَقُلْتُ: بلی؛
فَقالَ: شَهادَهُ أَنْ لا اِلهَ اِلاّ الله، وَأَنّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، وَاْلاِقْرارُ بِما اَمَرَ الله، وَاْلوِلایَهُ لَنا، وَالْبَرائَهُ مِنْ اَعْدائِنا - یَعنِی اْلاَئِمَّه خاصَّهً - وَالتَّسْلِیمُ لَهُمْ، وَاْلوَرَعُ، وَاْلاِجْتِهاد وَالطُّمَأْنِینَهُ، وَاْلاِنْتِظارُ لِلْقائِمِ (علیه السلام)...».(8)
«...آیا شما را خبر ندهم به چیزی که خداوند عزّوجلّ هیچ عملی را جز به وسیله آن از بندگان قبول نمی کند؟!
گفتم: آری.
فرمود: گواهی دادن به این که هیچ کس شایسته پرستش، جز خداوند نیست واین که محمّد (صلّی الله علیه وآله) بنده وفرستاده اوست، واقرار کردن به آنچه خداوند به آن امر فرموده، وولایت ما وبیزاری از دشمنان ما - اهل بیت (علیهم السلام) - وتسلیم شدن در برابر دستورات آنان وپرهیزگاری واجتهاد (کوشش) وصبر وانتظار برای آمدن قائم (علیه السلام)...».
-----------------
8) الغیبه، ص 207، ح 16؛ پحار الانوار، ج 52، ص 140، ح 50.
همان طور که ملاحظه می فرمایید، انتظار مهدی موعود (علیه السلام) از مواردی شمرده شده که اعمال بندگان بدون آن پذیرفته نمی شود.
2 - شیخ صدوق (قدس سره) در کتاب «کمال الدین وتمام النّعمه» به سند خود از «عبدالعظیم حسنی» روایت می کند که گفت: بر مولای خود امام جواد (علیه السلام) وارد شدم ومی خواستم از ایشان در باره قائم سؤال کنم که آیامهدی (علیه السلام) خود اوست یا کسی غیر اوست؟!
پس آن حضرت، خود شروع به سخن گفتن کرده وبه من فرمودند:
«یا اَبا اْلقاسِم! اِنّ اْلقائمَ (علیه السلام) مِنّا هُوَ اْلمَهْدیّ الَذِّی یَجِب اَنْ یَنْتَظِرَ فِی غَیبَتِهِ، وَیُطاع فِی ظُهُورِهِ، وَهُوَ الثّالث مِنْ وُلْدِی...»؛(9)
«ای ابوالقاسم! به درستی که قائم (علیه السلام) از ماست واوست مهدی؛ کسی که واجب است انتظار کشیدن او در زمان غیبتش، وواجب است اطاعتش وقتی که ظهور فرمود، واو سومین (نسل) از فرزندان من است».
روایت یاد شده وبسیاری از روایات دیگر که در این مقاله جای طرح آن نیست، بر لزوم وضرورت بلکه وجوب انتظار حضرت مهدی موعود (علیه السلام) در دوران غیبت دلالت می کنند.
-----------------
9) کمال الدین وتمام النعمه، ج 2، ص 70، ح 1، باب 36.
فضیلت انتظار
حال باید دید، انتظار که این همه مورد تأکید قرار گرفته ویکی از شرایط اساسی اعتقاد در تفکر شیعی محسوب می شود، چه فضیلت وپاداشی دارد؟
در روایات رسیده از ائمه اطهار (علیهم السلام) آن چنان منزلت ومقامی برای منتظران مهدی موعود (علیه السلام) بیان شده که انسان را به شگفتی وا می دارد، که آیا ممکن است چنین عمل به ظاهر ساده ای این همه فضیلت وپاداش داشته باشد؟!!
تا بدانجا که امام جواد (علیه السلام) فرمودند:
«...اَفضَلُ اَعْمالِ شیعَتنا اِنْتِظار اْلقَرج...»؛(10)
«برترین اعمال شیعیان ما انتظار فرج (مهدی موعود (علیه السلام))است».
البته با اندکی تأمّل وتوجّه به فلسفه انتظار ووظایف منتظران واقعی سرّ این همه فضیلت روشن خواهد شد. جه این که در نبوی شریف آمده است:
«اَفْضَلُ اْلاَعْمال اَحْمَزُها»(11)
وشاید سرّ این فضیلت بزرگ، سختی ومشقّتی باشد که در انتظار واقعی نهفته است، والاّ صرف ادّعای انتظار که مشکل ودشوار نیست.
در اینجا به روایاتی چند از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله) وائمه معصومین (علیهم السلام)
-----------------
10) همان، ج 2، ص 71، ادامه حدیث 1، باب 36.
11) مجمع البحرین، ص 297؛ در انتظار ققنوس، ص 278.
پیرامون فضیلت انتظار ومنزلت ومقامی که برای منتظران واقعی مصلح جهانی بیان شده است، اشاره می کنیم. شاید تذکری باشد برای نگارنده وخواننده، به امید این که از منتظران حقیقی قدوم آن منجی عالم بشریّت باشیم ان شاء الله.
1 - از امیر المؤمنین (علیه السلام) نقل شده که پیامبر (صلّی الله علیه وآله) فرموده است:
«اَفْضَلُ اْلعِبادَه اِنْتِظارُ اْلفَرَج...»؛(12)
«بهترین عبادت ها، انتظار فرج است».
2 - امام سجاد (علیه السلام) به ابا خالد می فرمایند:
«...یا اَبا خالِد! إِنّ أَهْل زَمان غیبَتِه القائلِین بامامَتِهِ، وَالْمُنْتَظِرین لِظُهوُرِهِ، أَفْضَل مِنْ اَهْل کُلّ زَمان...»؛(13)
«اهل زمان غیبت او (امام مهدی (علیه السلام)) که معتقد به امامت او ومنتظران ظهور او هستند، برتر از اهل هر زمانی هستند...».
3 - مرحوم صدوق از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده که آن حضرت بعد از معرفی فرزندش امام موسی بن جعفر (علیه السلام) واین که امام مهدی (علیه السلام) که کامل کننده دوازده امام است از صلب اوست، فرمودند:
«... اَلمُنْتَظِر لِلثّانِی عَشَر مِنْهُمْ کَالشّاهِرِ سَیْفَهُ بَیْنَ یَدَیْ رَسوُلِ اللهِ (صلّی الله علیه وآله) یَذُبُّ عَنْهُ...»؛(14)
-----------------
12) همان، ج 1، ص 537، ح 6، باب 25.
13) منتخب الاثر قی الامام الثانی عشر (علیه السلام)، ص 305.
14) همان، ج 2، ص 6، ح 5، باب 33.
«کسی که منتظر دوازدهمین آنان باشد، مانند کسی است که شمشیرش را از غلاف بیرون کشیده وپیش روی رسول خدا (صلّی الله علیه وآله) از آن حضرت دفاع می نماید».
4 - در همان کتاب نیز به نقل از امام صادق (علیه السلام) در روایت دیگری در قضیلت منتظران جنین آمده است:
«...یا اَبابَصیر! طُوبی لِشیعَهِ قائِمِنا (علیه السلام) اَلمُنتظِرین لِظهُورِهِ فِی غَیبَتِهِ، وَاْلمُطیعِینَ لَهُ فِی ظُهوُرِهِ، اُولئِک اُولِیاءُ اللهِ اَلذّین لاخَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاهُمْ یَحْزَنُون»؛(15)
«ای ابابصیر! خوشا به حال شیعیان قائم ما، کسانی که در غیبتش منتظِر ظهور او هستند، ودر حال ظهورش نیز فرمانبردار اویند. آنان اولیای خدا هستند که نه ترسی بر آن هاست ونه اندوهگین می شوند».
5 - مرحوم مجلسی روایتی به سند خود از «فیض بن مختار» نقل می کند که در آن روایت امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:
«مَنْ ماتَ مِنْکُمْ وَهُوَ مُنْتَظِرُ لِهذا اْلاَمْر کَمَنْ هُوَ مَعَ اْلقائِم (علیه السلام) فِی فُسْطاطِهِ.
قالَ: ثُمّ مَکَثَ هَنِیئه، ثُمّ قالَ: لا، بَلْ کَمَنْ قارَعَ مَعَهُ بِسیفِهِ، ثُمَّ قالَ: لا، وَالله کَمَنْ اسْتُشْهِدَ مَعَ رَسوُل الله (صلّی الله علیه وآله)»؛(16)
-----------------
15) همان، ج 2، ص 39، ح 54، باب 33.
16) بحار الانوار، ج 52، ص 126، ح 18.
«راوی می گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمودند: هرکس از شما بمیرد در حالی که منتظر این امر (ظهور امام عصر) باشد، همانند کسی است که با حضرت قائم (علیه السلام) در خیمه اش بوده باشد. سپس حضرت چند لحظه ای درنگ کرده، آن گاه فرمودند: نه، بلکه مانند کسی است که در خدمت آن حضرت شمشیر بزند. سپس فرمودند: نه، به خدا قسم همچون کسی است که در رکاب رسول خدا (صلّی الله علیه وآله) شهید شده باشد».
با توجّه به روایات فوق واین که ما شیعیان انتظار ظهور آن وجود شریف را می کشیم وخود را منتظر حضرت (علیه السلام) می دانیم، به بررسی وظایف منتظران در دوران سخت وحیرت انگیز غیبت می پردازیم. امّا بجاست ابتدا به بررسی برداشت های نادرست ومتفاوت از انتظار فرج که توسط امام راحل عظیم الشأن صورت گرفته بپردازیم، سپس وظایف حقیقی منتظران واقعی را از نظر این بزرگ مرجع عالم تشیّع وبه نقل از روایات ائمه معصومین (علیهم السلام) بیان کنیم.
رهبرفقید انقلاب اسلامی در یکی از بیانات خود در دیدار با مسؤولین وزارت پست وتلگراف به مناسبت نیمه شعبان سال 1367 ه.ش، برداشت های متفاوتی که از موضوع «انتظار فرج» شده است را دسته بندی کرده وبه شرح ذیل مورد نقد وبررسی قرار می دهند:
دیدگاه انحرافی اوّل
اولین دیدگاه در باب موضوع «انتظار فرج» که حضرت امام خمینی (قدس سره) به طرح آن می پردازند، دیدگاه کسانی است که تکلیف مردم در زمان غیبت را تنها دعا برای تعجیل فرج حضرت حجّت (علیه السلام) می دانند.
«بعضی ها انتظار فرج را به این می دانند که در
مسجد، در حسینیّه ودر منزل بنشینند ودعا کنند وفرج امام زمان (علیه السلام) را از خدا بخواهند. این ها مردم صالحی هستند که یک همچو اعتقادی دارند، بلکه بعضی (یکی) از آن ها را که من سابقاًمی شناختم بسیار مرد صالحی بود، یک اسبی هم خریده بود، یک شمشیری هم داشت ومنتظر حضرت صاحب (علیه السلام) بود. این ها به تکالیف شرعی خودشان هم عمل می کردند ونهی از منکر هم می کردند وامر به معروف هم می کردند، لکن همین، دیگر غیر از این کاری ازشان نمی آمد وبه فکر این هم که یک کاری بکنند نبودند».(17)
دیدگاه انحرافی دوم
دیدگاه دوّمی که حضرت امام خمینی (قدس سره) بدان اشاره می کنند؛ بسیار شبیه به دیدگاه اوّل است، با این تفاوت که در دیدگاه دوّم به طور کلّی وظیفه ای که هر فرد مسلمان نسبت به جامعه خود دارد به فراموشی سپرده شده وحتی از امر به معروف ونهی از منکر هم غفلت شده است:
«دسته دیگری بودند که انتظار فرج را می گفتند؛ این
-----------------
17) صحیفه نور، ج 20، ص 196؛ مجله انتظار، ش 1، ص 12، 13.
است که ماکار نداشته باشیم به این که در جهان چه می گذرد، بر ملّت ها چه می گذرد، بر ملّت ما چه می گذرد، به این چیزها ما کار نداشته باشیم، ما تکالیف خودمان را عمل می کنیم، برای جلوگیری از این امور هم خود حضرت بیایند ان شاء الله درست می کنند، دیگرما تکلیفی نداریم، تکلیف ما همین است که دعا کنیم ایشان بیایند وکاری به کار آنچه در دنیا می گذرد یا در مملکت خودمان می گذرد نداشته باشیم. این ها یک دسته ای، مردمی بودند که صالح بودند (ظاهراً)...».(18)
نقد امام خمینی (قدس سره) بر دو دیدگاه (1و2)
امام خمینی (قدس سره) در ادامه بیاناتشان به نقد وبررسی دو دیدگاه یاد شده پرداخته ومی فرمایند:
«ما اگر دستمان می رسید وقدرت داشتیم باید برویم تمام ظلم ها وجورها را از عالم برداریم، تکلیف شرعی ماست، منتها ما نمی توانیم. این که هست این است که حضرت (علیه السلام) عالم را پر می کند از عدالت، نه (این که) شما دست بردارید از این تکلیفتان، نه این که شما دیگر تکلیف ندارید».(19)
-----------------
دیدگاه انحرافی سوم
سوّمین برداشت از مفهوم «انتظار» که در بیانات حضرت امام (قدس سره) بدان اشاره شده است، برداشت کسانی است که به استناد روایاتی که در آن ها آمده است؛ حضرت قائم (ارواحنا له الفداء) زمانی ظهور می کنند که دنیا پر از فساد وتباهی شده باشد، می گویند: ما نباید در زمان غیبت با انحراف ها ومفاسدی که در جامعه وجود دارد کاری داشته باشیم، بلکه باید جامعه را به حال خود بگذاریم تا به خودی خود زمینه ظهور حضرت فراهم شود:
«یک دسته ای می گفتند که خوب! باید عالم پر معصیت بشود تا حضرت بیاید. ما باید نهی از منکر نکنیم، امر به معروف هم نکنیم تا مردم هرکاری می خواهند بکنند، گناه ها زیاد بشود تا فرج نزدیک بشود».(20)
دیدگاه انحرافی چهارم
دیدگاه چهارم به شکلی افراطی تر همان برداشت گروه سوم را مطرح ساخته ومعتفد است که ما نه تنها نباید جلوی معاصی وگناهانی که در جامعه وجود دارد را بگیریم، بلکه باید به آن ها دامن بزنیم تا زمینه ظهور حضرت حجّت (علیه السلام) هر چه بیشتر فراهم شود:
-----------------
20) همان، ج 20، ص 196؛ مجله انتظار، ش 1، ص 13.
«یک دسته ای از این بالاتر بودند می گفتند: باید دامن زد به گناه ها، دعوت کرد مردم را به گناه تا دنیا پر از جور وظلم شود وحضرت (علیه السلام) تشریف بیاورند. این هم دسته ای بودند که البته در بین این دسته منحرف هایی هم بودند، اشخاص ساده لوح هم بودند، منحرف هایی هم بودند که برای مفاصدی به این (امر) دامن می زدند».(21)
نقد امام خمینی (قدس سره) بر دو دیدگاه (3و4):
حضرت امام (قدس سره) دو دیدگاه اخیر را به شدّت مورد انتقاد قرار داده ودر ادامه سخنانشان می فرمایند:
«...یعنی خلاف ضرورت اسلام، خلاف قرآن! این معنا که ما دیگر معصیت بکنیم تا حضرت صاحب (علیه السلام) بیاید! حضرت صاحب (علیه السلام) که تشریف می آورند برای چه می آیند؟! برای این که گسترش بدهند عدالت را، برای این که حکومت را تقویت کنند، برای این که فساد را از زمین ببرند. ما خلاف آیات شریفه قرآن دست از نهی از منکر برداریم، دست از امر به معروف برداریم وتوسعه بدهیم گناهان را برای این که حضرت بیایند. حضرت بیایند چه می کنند؟! حضرت می آیند می خواهند همین کارها راپکنند. الآن دیگر ما هیچ
-----------------
21) همان، ومجله انتظار، ش 1، ص 13.
تکلیفی نداریم؟ دیگر بشر تکلیفی ندارد؟ بلکه تکلیفش این است که دعوت کند مردم را به فساد؟! به حسب رأی این جمعیّت که بعضی هایشان بازیگرند وبعضی هایشان نادان، این است که ما باید بنشینیم دعا کنیم به صدام! هرکسی نفرین به صدام کند، خلاف امر کرده است، برای این که حضرت دیر می آیند!! وهر کسی دعا کند به صدام، برای این که، این (صدام) فساد زیاد می کند. ما باید دعا گوی آمریکا باشیم، دعا گوی شوروی باشیم، ودعا گوی اذنابشان، از قبیل صدام باشیم وامثال این ها، تا این که این ها عالم را پر کنند از جور وظلم وحضرت تشریف بیاورند! بعد حضرت تشریف بیاورند، چه کنند؟! حضرت بیایند که ظلم وجور را بردارند، همان کاری که ما می کنیم وما دعا می کنیم که ظلم وجور باشد، حضرت می خواهند همین را بردارند...».(22)
دیدگاه انحرافی پنجم
آخرین دیدگاهی که حضرت امام (قدس سره) در بیانات خود به آن
-----------------
22) همان، ج 2، ص 197؛ مجله انتظار، ش 1، ص 14.
می پردازند، دیدگاه کسانی است که هر اقدامی برای تشکیل حکومت در زمان غیبت را خلاف شرع دانسته وعقیده دارند که این عمل با نصوص روایات مغایر است:
«یک دسته دیگری بودند که می گفتند که هر حکومتی اگر در زمان غیبت محقق بشود، این حکومت باطل وبرخلاف اسلام است. آن ها مغرور بودند، آن هایی که بازیگر نبودند، مغرور بودند به بعض روایاتی که وارد شده است بر این امر؛ که هر علَمی بلند شود قبل ظهور حضرت، آن علَم، علَمِ باطل است. آن ها خیال کرده بودند که... هر حکومتی باشد، در صورتی که آن روایات، که هرکس علَم بلند کند، علَم مهدی به عنوان مهدویت (خود) بلند کند. حالا ما فرض می کنیم که یک همچو روایاتی باشد، آیا معنایش این است که ما تکلیفمان دیگر ساقط است؟!(23)
نقد امام خمینی (قدس سره) بر دیدگاه پنجم
ودر ادامه نیز (امام امت) اضافه می فرمایند:
«این هایی که می گویند که هر علَمی بلند بشود... خیال کردند که هر حکومتی باشد این بر خلاف انتظار فرج است، این ها نمی فهمند چی دارند می گویند، این ها تزریق کرده اند بهشان، که این حرف ها را بزنند، نمی دانند دارند چی چی می گویند، حکومت نبودن
-----------------
23) همان.
یعنی این که همه مردم به جان هم بریزند، بکشند هم را، بزنند هم را، از بین ببرند، بر خلاف نص آیات الهی رفتار بکنند. ما اگر فرض می کردیم دویست تا روایت هم در این باب داشتند، همه را به دیوار می زدیم برای این که خلاف قرآن است. اگر هر روایتی بیاید که نهی از منکر را بگوید نباید کرد، این را باید به دیوار زد. این گونه روایت قابل عمل نیست...».(24)
در جایی دیگر امام راحل (قدس سره) می فرمایند:
«ارزش دارد که انسان در مقابل ظلم بایستد ومشتش را گره کند وتوی دهنش بزند ونگذارد که این قدر ظلم زیاد بشود، این ارزش دارد. ما تکلیف داریم آقا! این طور نیست که حالا که منتظر ظهور امام زمان (علیه السلام) هستیم، پس دیگر بنشینیم در خانه هامان، تسبیح را دست بگیریم وبگوئیم عَجّل عَلی فَرَجِه.
عجّل باکار شما باید تعجیل بشود. شما باید زمینه را فراهم کنید برای آمدن او وفراهم کردن این است که مسلمین را با هم مجتمع کنید همه با هم بشوید، ان شاء الله ظهور می کند ایشان».(25)
دیدگاه صریح امام خمینی (قدس سره) در مورد انتظار (فصل الخطاب)
حضرت امام خمینی (قدس سره) در پایان بررسی دیدگاه های یاد شده، نظر خود در باب مفهوم انثظار فرج را به صراحت مطرح کرده، می فرمایند:
-----------------
24) همان، ج 20، ص 198.
25) همان، ج 18، ص 195؛ مجلّه انتظار، ش 1، ص 15.
«...البته این پر کردن دنیارا از عدالت، این را ما نمی توانیم بکنیم، اگر می توانستیم می کردیم امّا چون نمی توانیم بکنیم ایشان باید بیایند. الان عالم پر از ظلم است، شما یک نقطه هستید در عالم، عالم پر از ظلم است، (اگر) ما بتوانیم جلوی ظلم را بگیریم، باید بگیریم، تکلیفمان است. ضرورت اسلام وقرآن تکلیف ما کرده است که باید برویم همه کار را بکنیم. امّا نمی توانیم بکنیم، چون نمی توانیم بکنیم باید او بیاید تا بکند، امّا (ما) باید فراهم کنیم کار را، فراهم کردن اسباب این است که کار را نزدیک بکنیم، کار را همچو بکنیم که مهیّا بشود عالم برای آمدن حضرت (علیه السلام)». (26)
فرمایش امام راحل یادآور حدیث شریف نبوی (صلّی الله علیه وآله) است که می فرمایند:
«...یَخْرُجُ ناسٌ مِنَ اْلمَشْرِقِ فَیُوَطِئُونَ لِلْمَهْدِی (علیه السلام) یَعْنِی سُلْطانه»؛(27)
«بله، انتظار فرج از منظر امام خمینی (قدس سره) مفهومی جز آمادگی فردی، اجتماعی و... در جهت زمینه سازی تشکیل حکومت جهانی ودولت کریمه حضرت ولی عصر (علیه السلام) ندارد واین همان
-----------------
26) همان، ج 20، ص 198.
27) صحیح ابن ماجه، ج 2، «ابواب الفتن، در باب خروج المهدی (علیه السلام)»؛ منتخب الاثر، ص 375، باب 40.
چیزی است که در فرهنگ وتفکر شیعی به آن اشاره شده ودر احادیث معصومین (علیهم السلام) از آن سخن رفته است».
اینجاست که هر فرد منصفی بر نقش بزرگ ومؤثر امام راحل در احیای اندیشه انتظار صحیح اعتراف نموده واقرار خواهد کرد، که هیچ حرکتی در طول دوران غیبت کبری به اندازه حرکت رهایی بخش امام خمینی (قدس سره) در راستای زمینه سازی ظهور حضرت بقیّه الله الاعظم (ارواحنا له الفداء) تأثیر نداشته است.
به امید روزی که این انقلاب اسلامی کم نظیر یا بی نظیر، به انقلاب جهانی حضرت صاحب الامر (علیه السلام) متصل شود وچشمان بی رمق ومنتظِر شیعه به جمال دلربای یوسف فاطمه (علیها السلام) روشن گردد ان شاء الله.
با اندکی توجّه به نقد وبررسی آراء ونظریات امام راحل از لابلای بیانات گهر بار حضرتش کم وبیش ووظایف واقعی منتظران قدوم منجی عالم بشریّت از قبیل؛ اصلاح فردی، اجتماعی، زمینه سازی حکومت جهانی حضرت و... رهنمون می شویم.
اکنون نوبت آن رسیده که به بررسی وظایف شیعه در دوران غیبت کبری پرداخته وبا الهام گیری از روایات ائمه معصومین (علیهم السلام) در حدّ مجال این مقاله برخی از آن ها را برای خوانندگان عزیز بیان نماییم.
مقدمه
در این که شیعیان در طول دوران غیبت کبری رها نبوده، وظایف وتکالیفی دارند شک وتردیدی وجود ندارد، امّا بحت روی تعداد ونوع تکالیف ووظایف آن هاست، که در این زمینه سخنان بسیاری مطرح شده، تا بدانجا که در برخی از کتب تا هشتاد وظیفه برای منتظران برشمرده اند.(28)
لکن از آنجا که این مقاله گنجایش ذکر وتبیین همه وظایفی را که در عصر غیبت به عهده شیعیان نهاده شده ندارد، به اهم وظایف منتظران می پردازیم. ان شاء الله که خود از عاملین به وظایف وتکالیف باشیم.
-----------------
28) ر.ک؛ مکیال المکارم فی فوائد الدعاء القائم (علیه السلام)، ج 2، ص 180 - 575.
تحصیل شناخت صفات وویژگی های امام عصر (علیه السلام)
اشاره
اولین ومهم ترین وظیفه هر شیعه ومنتظِر، آن است که ابتداء منتظَر - یعنی کسی که انتظارش کشیده می شود - را بشناسد، ومعرفت او وصفات وویژگی هایش را کسب نماید.
این مطلب به اندازه ای اهمیّت دارد که در روایات فریقین (شیعه وسنّی) از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله) وائمه هدی (علیهم السلام) آمده است:
«مَنْ ماتَ وَلَمْ یَعْرِفْ اِمامَ زَمانِهِ ماتَ مِیتَهً جاهِلیَّهً»؛(29)
«هر کس بمیرد وامام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلی مرده است».
در روایتی دیگر که مرحوم کلینی به سند صحیح از «فضیل بن یسار» وبه نفل از امام باقر (علیه السلام) در اصول کافی آورده، چنین آمده است:
«عَنْ فُضیل بْن یَسار قالَ: سَمِعْتُ اَبا جَعْفَر (علیه السلام) یَقُولُ: مَن ماتَ وَلَیْسَ لَهُ اِمام فَمِیتَته مِیتَهً جاهلیّهً، وَمَنْ ماتَ وَهُوَ عارِفٌ لاِمامِهِ لَمْ یَضُّره، تَقدّم هذا اْلاَمْر أَوْ تَأخّر وَمَنْ ماتَ وَهُوَ عارِفٌ لاِمامِهِ، کانَ کَمَنْ هَوَ مَعَ اْلقائِم (علیه السلام) فی فُسْطاطِهِ»؛(30)
«فضیل بن یسار: شنیدم که حضرت اباجعفر (امام محمد باقر (علیه السلام))، می فرمودند: هرکس در حالی که امامی نداشته باشد
-----------------
29) بحار الانوار، ج 8، ص 368 وج 32، ص 321؛ ینابیع المودّه، ج 3، ص 372؛ شناخت هستی بخش، ص 98.
30) اصول کافی، کتاب الحجّه، ج 1، ص 371، ح 5.
بمیرد، مُردنش، مردن جاهلیّت است وهرکس در حالی که امامش را شناخته است بمیرد، پیش افتادن ویا تأخیر این امر (دولت آل محمّد (علیهم السلام)) به او ضرر نمی رساند، وهرکس بمیرد در حالیکه امامش را شناخته باشد، همچون کسی است که در خیمه قائم (علیه السلام) با آن حضرت بوده باشد».
در این زمینه دانشمند فرزانه صاحب «کتاب مکیال المکارم» چنین می فرمایند:
«شناخت امام به دلیل عقل ونقل ثابت ولازم است».
دلیل عقل
چون آن حضرت امامی است که اطاعتش واجب می باشد، وکسی که اطاعتش واجب است باید حقّانیّتش را شناخت، تا با شخص دیگری که مدّعی مقام آن جناب است، اشتباه نگردد، بنابراین شناخت ومعرفت مولایمان حضرت حجّت (علیه السلام) واجب است....
دلیل نقل
شیخ صدوق (قدس سره) از حضرت ابوالحسن موسی بن جعفر (علیه السلام) روایت کرده، که فرمود: هرکس در چهار چیز شک کند به تمام آنچه خدای تبارک وتعالی نازل فرموده کفر ورزیده است... یکی از آن ها: شناختن امام در هر زمان؛ از جهت شخص وصفات اوست.(31)
-----------------
31) مکیال المکارم، ج 2، ص 181.
دقّت وتوجّه به محتوای ادعیه ای که به خواندن آن ها در دوران غیبت سفارش بسیار شده است، نیز انسان را به اهمیّت شناخت امام وحجّت الهی هدایت می کند، جنان که در یکی از دعاهای معروف ومعتبر که شیخ صدوق (قدس سره) آن را در کتاب «کمال الدّین» به نقل از زراره از امام صادق (علیه السلام) آورده می خوانیم:
«...قالَ: یا زُراره! إِنْ اَدْرَکْتَ ذلِکَ الزّمان فَأَدِمْ هذا الدّعاءَ(32): اَللّهُمَ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ، فَأِنَّک إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ اَعْرِفْ نَبِیَّکَ، اَللّهُمَ عَرِّفْنِی رَسُولَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَکَ لَمْ اَعْرِفْ حُجَّتَکَ، اَللّهُمّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَن دِینِی...».(33)
(اللّهمّ لا تَمِتْنِی مِیتَهً جاهِلیَّهً وَلا تُزِعْ قَلْبِی بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنِی...)؛(34)
بار الها! خودت را به من بشناسان که اگر خودت را به من نشناسانی رسولت را نخواهم شناخت، بار الها! رسولت را به من بشناسان که اگر فرستاده ات رابه من نشناسانی حجّت تو را نخواهم شناخت، بار الها! حجّت خود را به من بشناسان که اگر حجّتت را به من نشناسانی از دینم گمراه می گردم، (خداوندا! مرا
-----------------
32) در بعضی از نسخ «فَاَلْزِمْ هَذا اَلدُّعاء» آمده است.
33) کمال الدّین، ج 2، ص 17، باب 33، ح 24.
34) در بعضی از نسخ جمله داخل پرانتز را نیز اضافه دارد، ر.ک؛ منتخب الاتر، ص 637.
به مرگ جاهلیت نمیران ودلم را - از حق - بس از آن که هدایتم فرمودی منحرف نگردان...).
مؤلّف محترم کتاب «مکیال المکارم»، مقصود از «معرفت امام (علیه السلام)» را که در روایات مورد تأکید قرار گرفته، چنین شرح می دهند:
«بدون تردید مقصود از شناختی که امامان ما - که درودها وسلام های خداوند بر ایشان باد - ما را نسبت به امام زمانمان امر فرموده اند؛ شناختن آن حضرت است آن چنان که هست، به گونه ای که (این شناخت) سبب سالم ماندنمان از شبهه های دشمنان وملحدین گردد ومایه نجاتمان از گمراه ساختن افترا زنندگان شود، وجنین شناختی جز به دو امر حاصل نمی گردد:
یکی: شناخت شخص امام (علیه السلام) به نام ونسبت.
دوّم: شناخت صفات وویژگی های او.
وباید دانست که به دست آوردن این دو شناخت از اهم واجبات می باشد....(35)
البته امر دوّمی که در کلام یاد شده به آن اشاره شده، در عصر ما از اهمیّت بیشتری برخوردار بوده، ودر واقع این نوع شناخت است که می تواند در زندگی فردی واجتماعی منتظران منشأ اثر وتحوّل باشد؛ زیرا اگر کسی حقیقتاً به صفات وویژگی های امام عصر (علیه السلام) ونقش
-----------------
35) مکیال المکارم، ج 2، ص 185، بخش 8.
وجایگاه آن حضرت در عالم هستی وفقر ونیاز خود نسبت به او واقف شود، هرگز از یاد ونام آن حضرت غافل نمی شود.(36)
نکته مهمّی که باید مدّ نظر داشت این است که شناخت ومعرفت واقعی نسبت به امام وحجّت خدا جز با عنایت خداوند حاصل نمی شود، همان طور که در دعای «اللّهمّ عرِّفنِی نفسک...» ملاحظه فرمودید باید از درگاه خداوند توفیق معرفت حجّتش را تقاضا واستدعا کرد تا در سایه آن از گمراهی رهایی یافت. این مطلب را از روایتی که در اصول کافی، مرحوم کلینی به سند خویش از «محمّد بن حکیم» نقل کرده، می توان دریافت. در این روایت چنین آمده است:
«عَن مُحمّد بن حکیم، قالَ: قلتُ لأَبی عَبْد الله (علیه السلام): اَلْمَعْرِفَهُ مِنْ صُنعِ مَن هیَ؟
قالَ: مِن صُنع الله، لیسَ لِلْعِبادِ فِیها صُنعٌ».(37)
محمّد بن حکیم می گوید، به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: معرفت وشناخت، ساخت کیست؟
فرمودند: ساخت خداست، بندگان در ساخت آن نقشی ندارند.
پیوند با مقام ولایت وامامت
پس از اهمیّت شناخت ومعرفت نسبت به امام (علیه السلام) وواجب الاطاعه بودنش، نوبت به پیوند وعهد با مقام ولایت می رسد که از وظایف
-----------------
36) شناخت هستی بخش، ص 100.
37) اصول کاقی، (کتاب التوحید)، ج 1، ص 163، ح 2.
مهم ّ هر شیعه منتظر است، واین مطلب در روایات بسیاری مورد سفارش وتاکید قرار گرفته است: که به برخی از آن ها تمسّک می جوییم:
ابو زینب نعمانی در کتاب «الغیبه» روایتی را در این زمینه آورده است:
«عَن بُریدِ بْن مُعاویه العِجْلی، عَن اَبی جَعفَر مُحمّد بْن عَلیّ الباقِر (علیه السلام) فِی قوله عزَّوَجَلّ:
«إِصْبِروا وَصابِروُا وَرابِطوُا وَاتّقوُا الله لَعَلَّکُمْ تُفْلِحوُنْ...».(38)
فقال (علیه السلام): اِصْبِروا عَلی اَداءِ الْفَرائِض، وَصابِروُا عَدوَّکُمْ، وَرابِطوُا إِمامکُم المُنتَظَر»؛(39)
«برید بن معاویه می گوید: امام باقر (علیه السلام) در تفسیر آیه شریفه «اِصْبِروُا...» فرمودند:
بر انجام واجبات صبر کنید ودر مقابل دشمنانتان پایداری داشته باشید، وپیوند خود را با امام منتظرتان مستحکم نمایید».
روایات دیگری نیز به همین مضمون از امام صادق وامام کاظم (علیهما السلام) وارد شده است که به جهت اختصار از ذکر آن ها صرف نظر می کنیم.(40)
این که می بینیم در روایت های متعددی، ائمه (علیهم السلام) شیعیان خود خود
-----------------
38) سوره آل عمران، آیه 200.
39) الغیبه، ص 206، ح 13؛ بحار الانوار، ج 24، ص 219، ح 14.
40) ر.ک؛ البرهان فی التفسیر القرآن، ج 1، ص 334، ح 2.
را به تجدید عهد وبیعت با امام زمان خود سفارش کرده واز آن ها خواسته اند که در آغاز هر روز وحتّی بعد از هر نماز واجب، دعای عهد بخوانند، همه نشان از اهمیّت پیوند (و میتاق) دائمی شیعیان با مقام عظمای ولایت وحجّت خدا دارد.
یکی از مشهورترین دعاهای عهد، دعایی است که مرحوم سیّد بن طاووس آن را در کتاب ارزشمند «مصباح الزائر» به نقل از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده ودر ابتدای آن آمده است:
«مَن دَعاء إلیَ الله تَعالی اَرْبَعیِنَ صَباحاً بِهذا اْلعَهْد کانَ مِنْ اَنْصارِ قائِمِنا (علیه السلام) فَأِنْ ماتَ قَبْلَه اَخْرَجهُ الله تَعالی مِنْ قَبْرِهِ، وَأَعْطاهُ بِکُلِ کَلِمهٍ أَلْف حَسَنه، وَمَحا عَنْهُ أَلْف سیّئَهٍ»؛(41)
«هرکس چهل بامداد، خدا را بااین عهد بخواند، از یاران قائم ما خواهد بود، پس اگر پیش از (ظهور) قائم (علیه السلام) از دنیا برود، خداوند تعالی او را از قبرش خارج می سازد (تا قائم (علیه السلام) را یاری دهد)، وخداوند به شماره هر کلمه (از آن) هزار حسنه به او عطا کند وهزار بدی را از او برطرف می سازد».
به دلیل اهمیّت واعتبار مضمون این دعای شریف در اینجا بخشی از آن را نقل می کنیم:
بعد از ذکر خدا ودرود وصلوات بر امام غائب (علیه السلام) چنین آمده است:
-----------------
41) مصباح الزائر، ص 455؛ بحارالانوار، ج 102، ص 111؛ شناخت هستی بخش، ص 104.
«...اَللّهُم اِنِّی اُجَدِّدُ لَهُ فِی صَبیحَهِ یَومِی هذَا وَما عِشْتُ مِنْ اَیّامِ حَیاتِی عَهْداً وعَقْدَاً وَبیْعَهً لَهُ فِی عُنُقِی لا اَحُولُ عَنْها وَلا اَزُولُ اَبَداً اَللّهُمّ اجْعَلْنِی مِن اَنْصارِهِ وَاَعْوانِهِ وَالذّابِینَ عَنْهُ وَاْلمُسارِعِینَ اِلَیهِ فِی قَضاءِ حَوائِجِهِ وَاْلمُمْتَثِلِینَ لاَوامِرِهِ وَنَواهِیهِ وَاْلُمحامِینَ عَنْهُ وَالسّابِقِینَ اِلی اِرادَتِهِ وَاْلمُسْتَشْهَدِینَ بَیْنَ یَدَیْهِ...»؛(42)
«بار خدایا! من در بامداد این روز وتمام دوران زندگانی ام، عهد وعقد وبیعتی را که از آن حضرت برگردن دارم با او تجدید می کنم، که هرگز ازآن عهد وبیعت برنگردم وبرآن پایدار بمانم.
بار خدایا! مرا از انصار ویاران آن حضرت ومدافعان از حریم مقدّس او، شتابندگان در پی انجام مقاصدش وامتثال کنندگان دستورات واوامر ونواهی اش، وحمایت کنندگان از وجود شریفش، وسبقت جویان به سوی خواسته اش وشهید شدگان در رکاب ودر حضور حضرتش قرار ده (امّین یارب العالمین)».
دقّت در عبارت های بالا می تواند تصویری روشن از مفهوم عهد وپیمان با امام وحچّت زمان به ما ارائه دهد، عهد وپیمانی ناگسستنی برای یاری ونصرت امام زمان خود واطاعت مخلصانه، تا پای جان از اوامر ونواهی او.
-----------------
42) همان.
به راستی اگر هر شیعه منتظر، در آغاز هر روز با حضور وتوجّه، چنین عهد ومیثاقی را با امام ومقتدای خویش تجدید نماید، هرگز تن به سستی، ذلّت، خواری، ظلم، بی عدالتی وگناه نخواهد داد؟!
آیا هرگز به رضای مولای خود بی اعتنایی می کند؟! وبه گناه ومعصیت آلوده می شود؟!
مسلّماً خیر. بدون هیچ شکّی اگر در جامعه ای چنین فرهنگی حاکم شود وهمه فقط به دنبال رضای امام خویش باشند، آن جامعه هرگز دچار بحران وتهاجم فرهنگی، از خود بیگانگی، یأس وناامیدی وانحطاط نخواهد شد.
این نکته در جای خود ثابت است، که اگر همه ما(شیعیان منتظر)، با همدلی ووحدت دست بیعت ویاری به سوی مولای خود دراز کنیم وبر نصرت او اتّفاق داشته باشیم واز گناه دوری کنیم، فرَج مولایمان را قریباً درک خواهیم نمود، وبرای همیشه از ظلم وظلمت رهایی خواهیم یافت.
چنان که در توقیع (نامه) شریف امام عصر (علیه السلام) به شیخ مفیدقدس سره چنین آمده است:
«...وَلَو اَنَّ اَشْیاعَنا، وَفَّقَهُمُ الله لِطاعَتِهِ، عَلی اِجْتِماعٍ مِنَ اْلقُلوُب فِی اْلوَفاءِ بِاْلعَهْدِ عَلَیْهِمْ، لَما تَأَخَّرَ عَنْهُمْ اْلُیمْن
بِلِقائِنا وَلَتَعَجَّلَتْ لَهُمْ السَّعادَه بِمُشاهِدَتِنا عَلی حَقِّ اْلمَعْرِفَه وَصِدْقِها مِنْهُمْ بِنا...»؛(43)
«...اگر شیعیان ما که خداوند آنان را در اطاعتش یاری دهد، در وفای عهد وپیمانی که از ایشان گرفته شده یکدل ومصمم باشند، نعمت لقاء ودیدار ما از آنان به تأخیر نمی افتد وسعادت دیدار ما پرای آن ها با معرفت کامل وراستین نسبت به ما تعجیل می گردد...».
گفتم که روی ماهت از ما چرا نهان است؟
گفتا: تو خود حجابی، ورنه رخم عیان است
گفتم که از که پرسم جانا نشان کویت؟
گفتا نشان چه پرسی، آن کوی بی نشان است
تهذیب نفس وخودسازی
یکی دیگر از وظایف مهم شیعیان منتظر، تهذیب نفس وآراستن خود به اخلاق ورفتار نیکو می باشد، که در این زمینه نیز روایاتی چند از ائمه اطهار (علیهم السلام) وارد شده ومورد تأکید قرار گرفته است.
در روایتی که نعمانی (قدس سره) به سند خود از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده، آمده است:
-----------------
43) احتجاج، ج 2، ص 602؛ بحارالانوار، ج 53، ص 177.
«عَن أَبِی بَصِیر، عَنْ أَبِی عَبْد الله (علیه السلام)... قالَ: مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَکوُنَ مِنْ أَصْحابِ اْلقائِمِ (علیه السلام)، فَلْیَنْتَظِر، وَلْیَعمَلْ بِالْوَرَعِ وَمَحاسِنِ اْلاَخْلاق، وَهُوَ مُنْتَظِرٌ، فَأِنْ ماتَ وَقامَ الْقائِمَ (علیه السلام) بَعْدَهُ کانَ لَهُ مِنَ أْلاَجْرِ مِثْل اَجْرِ مَن اَدْرَکهُ، فَجِدّوُا وَانْتَظِروا، هَنِیئاً لَکُمْ اَیَّتُهَا اْلاِصابَه اْلمَرْحُومَه»؛(44)
«... هرکس دوست دارد از یاران حضرت قائم (علیه السلام) باشد، باید که انتظار بکشد، ودر این حال پرهیزکاری کند واخلاق ورفتار نیک داشته باشد، در حالی که منتظر باشد، پس چنانچه بمیرد وپس از مرگش قائم (علیه السلام) قیام کند، پاداش او همچون پاداش کسی خواهد بود که آن حضرت را درک کرده باشد، پس تلاش کنید ودر انتظار بمانید، گوارا باد برای شما ای گروه مشمول رحمت خداوند.
موضوع خودسازی وتهذیب نفس از چنان اهمیّتی برخوردار است که در توقیع شریف امام عصر (علیه السلام) به شیخ مفیدقدس سره که ذیلاً به آن اشاره شده، سبب وعامل محروم گشتن شیعیان از دیدار حجّت خدا وطولانی شدن غیبت، اعمال ناپسند وگناهان برخی از شیعیان شمرده شده است:
«...فَما یَحْبِسُنا عَنْهُمْ اِلاّ ما یَتَّصِلُ بِنا مِمّا نَکْرههُ، ولا نُؤثِرُهُ مِنْهُمْ»؛(45)
-----------------
44) الغیبه، ص 207، ح 16؛ معجم الاحادیث الامام المهدی (علیه السلام)، ج 3، ص 417، ح 970.
45) احتجاج، ج 2، ص 602.
«...پس تنها چیزی که ما را از آنان (شیعیان) پنهان می دارد، همانا چیزهای (اعمال) ناپسند وناخوشایندی است که از ایشان به ما می رسد وخوشایند ومورد پسند ما نیست واز آنان انتظار نمی رود.
همچنین در بعضی از اخبار آمده است که اعمال شیعیان مستمراًبه امام زمان (علیه السلام) عرضه می شود واشراف کامل بر اعمال ورفتار ما دارند، لذا بایستی بسیار مراقب اعمال ورفتار خود باشیم.
چنان که در همان توقیع شریف آمده است:
«فَاِنّا نُحیطُ عِلْماً بِاَنْبائِکُمْ ولا یَعْزِب عَنَّا شَیٌ مِنْ اَخْبارِکُمْ»؛(46)
«ما بر اخبار واحوال شما آگاهیم واحاطه داریم وهیچ چیز از اوضاع شما بر ما پوشیده ومخفی نمی ماند».
کسب آمادگی برای ظهور (زمینه سازی)
یکی دیگر از وظایف منتظران در زمان غیبت کسب آمادگی های همه جانبه برای ظهور آن منجی عالم است که به فرموده حضرتش، امر ظهور به یکباره محقق می شود وشاید فرصت از دست برود، آن گاه پشیمانی سودی ندارد.
-----------------
46) همان، ج 2، ص 598.
توقیع شریف حضرت بقیه الله (علیه السلام) به شیخ مفیدقدس سره را با دقّت ملاحظه کنید:
«...فَلْیَعْمَلْ کُلُّ اِمْرِئٍ مِنْکُمْ بِما یَقْرَبُ بِهِ مِنْ مَحَبَّتِنا وَلْیَتَجَنَّبْ ما یُدْنِیهِ مِنْ کِراهِیِّتِنا وَسَخَطِنا، فَإِنَّ اَمْرَنا بَغْتَهً فُجْاَهً حِینَ لا تَنْفَعُهُ تَوْبَهٌ وَلا یُنَجِّیهِ مِنْ عِقابِنا نَدَمٌ عَلی حَوْبَهٍ»؛(47)
«امام عصر (علیه السلام) در توقیع شریف فرمودند: پس هریک از شما (شیعیان) باید آنچه را که موجب دوستی ما می شود، پیشه خود سازد، واز هر آنچه موجب خشم وناخشنودی ما می گردد، دوری گزیند. زیرا فرمان ما (امر ظهور) به یکباره وناگهانی فرا می رسد، ودر آن زمان توبه وبازگشت برای او سودی ندارد وپشیمانی از گناه نمی تواند او را از کیفر وعقاب مانجات بخشد».
در حدیثی دیگر که مرحوم نعمانی در کتاب «الغیبه» به سند خود از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده، در رابطه باتهیه سلاح وآمادگی ظاهری نیز چنین آمده است:
«...لیَعِدَنَّ اَحَدکُم لِخُروج اْلقائِم (علیه السلام) وَلَو سَهْماً فَإِنَّ اللهَ تَعالی إِذا عَلِمَ ذلِک مِنْ نِیَّتِهِ، رَجَوتُ لاَنْ یَنسی فِی عُمْرِهِ حَتّی
-----------------
47) همان، ج 2، ص 599؛ بحارالانوار، ج 53، ص 176.
یدْرِکَهُ (فَیَکوُن مِنْ اَعْوانِهِ واَنْصارِهِ)»؛(48)
«...هر یک از شما باید که برای خروج حضرت قائم (علیه السلام) (سلاحی) مهیّا کند هر چند که یک تیر باشد، که خدای تعالی هرگاه بداند که کسی چنین نیّتی دارد، امیدوارم عمرش را طولانی کند تا آن حضرت را درک کند (واز یاران وهمراهانش قرار گیرد ان شاء الله)».
البتّه به نظر می رسد که شاید مراد از تهیّه سلاح ولو به یک تیر، آمادگی شیعیان باشد.
اصلاح جامعه (امر به معروف ونهی از منکر):
یکی از تکالیف مهم وعمده دینی، امر به معروف ونهی از منکر است. با این دو عمل است که احکام وواجبات الهی برقرار می ماند وجامعه دینی، از انحرافات به ویژه تهاجم فرهنگی عصر ما رهایی می یابد.
همچنین می دانیم که رضا وخشنودی حضرت مهدی موعود (علیه السلام)، در آن است که به «معروف» عمل شود واز «منکر» دوری شود؛ بنابراین، انسان منتظر، نمی تواند در این باره بی تفاوت باشد.
بزرگ ترین امر کننده به معروف ونهی کننده از منکر، در روزگار
-----------------
48) الغیبه، ص 320، ح 10.
ظهور، خود حضرت حجّت (علیه السلام) است، پس چگونه ممکن است که جامعه منتظِر، خشنودی حضرت مهدی (علیه السلام) را نخواهد، ودر این بُعد، به حضرتش اقتدا نکند، وبه او تشبّه نجوید؟!
در حدیث شریف نبوی (صلّی الله علیه وآله) جنین آمده است:
«طُوبی لِمَنْ اَدْرَکَ اْلقائِم (علیه السلام) اَهْلِ بَیْتِی، وَهُوَ مُقْتَدٍ بِهِ، قَبْل قِیامِهِ...»؛(49)
«خوشا به حال کسی که قائم اهل بیتم را قبل از قیامش (در زمان غیبتش) در حالی که به او اقتدا کرده باشد درک کند».
وشاخص مهمّ این اقتدا، امر به معروف ونهی از منکر کردن، واصلاح جامعه وآمادگی داشتن برای اجرای احکام الهی است.
انتظار کشیدن فرج وصبر کردن
انتظار بدون صبر وبایداری در برابر مشکلات، معنی پیدا نمی کند واین در حقیقت انتظار نیست، زیرا روح وجوهر اصلی انتظار، مقاومت وصبر است.
در احادیث معصومین (علیهم السلام) همواره به انتظار فرجی که همراه با صبر باشد تأکید شده است.
-----------------
49) بحارالانوار، ج 52، ص 130؛ خورشید مغرب، ص 272.
امیر المؤمنین (علیه السلام) می فرمایند:
«...إِسْتَعینوُا بِالله وَاصْبِروُا، إِنَّ الأَرْضَ للهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَالْعاقِبَهُ لِلْمُتَّقِین»؛(50)
«...از خدا کمک بگیرید وصبر کنید، که زمین از آن خدا است وبه هر کس که بخواهد آن را به وراثت می دهد(او را وارث زمین می کند) وسر انجام (نیک) از آن پرهیز کاران است».
وعده حتمی الهی درباره وراثت صالحان (بر زمین)، در صورت صبر واستقامت، تحقق می پذیرد.
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:
«مِنْ دِینِ الْأَئِمَّهِ اَلْوَرَعْ... واِنْتِظارُ الْفَرَجِ بِالصَّبْر»؛(51)
«از دین ائمه (علیهم السلام) پرهیزکاری... وانتظار فرج با صبر وشکیبایی است».
اطاعت از ولیّ فقیه در زمان غیبت
در دوران غیبت کبری، ارتباط مستقیم با امام عصر (علیه السلام) مقدور نمی باشداز این رو می بایست برای آشنایی با دستورات قرآن واهل بیت (علیهم السلام) به کارشناسان مسائل دینی که همان فقیهان وارسته وعادل وجامع الشّرایط هستند مراجعه نمود وعلاوه بر مسائل دینی
-----------------
50) مکیال المکارم، ج 2، ص 195؛ عصر زندگی، ص 290.
51) بحارالانوار، ج 52، ص 122.
در موارد حکومتی نیز علاوه بر مسائل دینی به ولی فقیه که در رأس حکومت اسلامی است مراجعه نموده وتبعیت کنند.
در این باره امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:
«فَأَمَّا مَنْ کانَ مِنَ الفُقَهاءِ صائِناً لِنَفْسِهِ، حافِظاً لِدینِهِ، مُخالِفاً لِهَواهُ، مُطِیعاً لاَمْرِ مَوْلاهُ، فَلِلْعَوامُ أَنْ یُقَلِّدوهُ، وَذلِکَ لایَکوُنُ إِلاّ بَعْض فُقَهاءِ الشّیعِهِ لا جَمیِعَهُم»؛(52)
«وامّا هرکس از فقیهان که نفس خویش را نگهدارد، ودین خود را حفظ کند، وبا خواسته های نفسانی خود مخالفت کند، ومطیع امر مولایش باشد، بر توده مردم (واجب) است که از او تقلید کنند، واین شامل بعضی از فقیهان شیعه می شود نه تمامی آن ها».
حضرت بقیه الله الاعظم (علیه السلام) در توقیع شریف به اسحاق بن یعقوب (قدس سره) چنین می فرمایند:
«... وَاَمَّا اْلحَوادِثِ اْلواقِعَهُ فَارْجِعوُا فِیها اِلی رُواهِ حَدیثِنا، فَاِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیْکُمْ واَناَ حُجَّهُ الله عَلَیْهُمْ...».(53)
«... وامّا در حوادثی که بوقوع می پیوندد، به راویان حدیث ما(فقها) رجوع کنید که آنان حجّت من بر شما هستند، من نیز حجّت خدا بر آن ها هستم...».
-----------------
52) تفسیر الامام، منسوب به امام عسکری (علیه السلام)، ص 300؛ فضایل المهدی (علیه السلام)، ص 21.
53) کمال الدیّن، ج 2، ص 238.
با توجّه به کثرت وظایف منتظران، قدوم بقیه الله الاعظم (علیه السلام) وعدم گنجایش این کتاب، به همین تعداد از وظایف بسنده، وبه تعدادی دیگر از وظایف شیعیان فهرست وار به عنوان تذکّر اشاره می کنیم.
سایر وظایف منتظران در زمان غیبت کبری (فهرست وار)
1 - خواندن دعای فرج آن حضرت، با ادعیه وارده از سوی معصومین (علیهم السلام).(54)
2 - اظهار اشتیاق به دیدار آن جناب؛ چنانچه در دعای عهد چنین آمده است:
«... اَللّهُمّ اَرِنی الطَّلْعَهَ الرَشیده وَالغُرَّهَ الحَمیدَه...».(55)
3 - برگزاری مجالس برای ذکر مناقب وفضایل آن حضرت.
4 - اندوهگین بودن از فراق آن حضرت.
5 - قیام هنگام شنیدن نام مخصوص آن حضرت (قائم).
6 - مداومت به خواندن دعای غریق.
«یا اَللهُ، یا رَحْمنُ، یا رَحِیمْ، یا مُقَلِّبَ اْلقُلُوب ثَبِّتْ قَلِبی عَلی دِینِکْ».
7 - خواندن دعای مخصوص در زمان غیبت که در مفاتیح الجنان نیز آمده است.(56)
-----------------
54) ر.ک؛ مفاتیح الجنان.
55) مفاتیح الجنان، ص 894.
56) همان، ص 974.
8 - شناختن علائم ظهور حضرت.
9 - تسلیم بودن امر خدا وعجله نکردن در امر ظهور، که امام صادق (علیه السلام) فرمودند:
«عجله کنندکان هلاک کردند وتسلیم شدگان نجات یابند».(57)
10 - صدقه دادن برای سلامتی آن وجود شریف.
11 - حج رفتن به نیابت آن حضرت ونیز فرستادن نایب از طرف حضرتش.
12 - یاری کردن حضرت با رفتار واعمالی که آن حضرت بر آن ها رضایت قلبی دارند.
13 - زیارت کردن آن حضرت به زیارات وارده وآل یس.(58)
14 - صلوات ودرود فرستادن بر آن حضرت.
15 - هدیه کردن نماز وقرائت قرآن برای آن حضرت.
16 - توّسل وطلب شفاعت از خداوند به وسیله آن حضرت.
17 - استمداد ودادخواهی وعرض حاجت به آن حضرت، زیرا صاحب الامر هستند.
18 - دعوت کردن مردم به سوی آن حضرت.
19 - رعایت حقوق مادّی ومعنوی آن حضرت.
20 - حفظ اسرار آن حضرت وتقیّه از اشرار در مواقع مورد لزوم.
-----------------
21 - در خواست صبر از خداوند.
22 - رعایت ادب در نام بردن آن حضرت.
23 - عدم تعیین وقت ظهور، وتکذیب وقت گذاران ومدعیان ملاقات وارتباط با حضرت.
24 - تکذیب مدعیان نیابت خاصّه طبق توقیع شریف به آخرین نایب خاص خود.(59)
امید است که این کتاب مختصر در نگارنده بیش از هر کس تأثیر گذاشته وموجب شود که از منتظران واقعی حضرت بقیه الله الاعظم (ارواحنا له الفداء) بشویم ان شاء الله.
پایان - 15/11/1384 ه ش
مطابق با 5/ محرم الحرام /1426 ق
1. قرآن کریم؛ ترجمه آیه الله العظمی مکارم شیرازی؛ چاپ قم: انتشارات مدرسه الامام علی بن ابیطالب (علیه السلام)،1378.
2. مفاتیح الجنان؛ قمی، حاج شیخ عباس؛ ترجمه موسوی دامغانی؛ چاپ 3، قم: انتشارات فاطمه الزهراء (علیها السلام)، 1376.
3. امام خمینی (قدس سره)، روح اله؛ صحیفه نور (مجموعه سخنرانی های امام (قدس سره)) 21 جلدی؛ سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی؛ چاپ 2، تهران: انتشارات سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، 1369.
4. بنیاد فرهنگی مهدی موعود، مرکز تخصصی مهدویت قم؛ مجله انتظار (فصلنامه)؛ ش 1؛ هیئت تحریریه مجله؛ چاپ 2، قم: بنیاد فرهنگی مهدی موعود، 1380.
5. پور سید آقایی، سید مسعود ودیگران؛ تاریخ عصر غیبت
(درس نامه)؛ چاپ 2، قم: مرکز حهانی علوم اسلامی/ دفتر تحقیقات، 1379.
6. تلافی، علی اکبر؛ فضایل المهدی؛ چاپ 7، تهران: انتشارات نیک معارف، 1375.
7. حکیمی، محمد رضا؛ خورشید مغرب؛ چاپ 23، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1381.
8. شفیعی سروستانی، ابراهیم؛ شناخت هستی بخش؛ ویراستار: پریوش دانش نیا؛ چاپ 1، تهران:نشر موعود، 1378.
9. صافی گلپایگانی، لطف الله؛ منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر (عربی)؛ چاپ 2، قم: انتشارات حضرت معصومه (علیها السلام)، 1379 ش، 1421ق.
10. صدوق، ابو جعفر محمد بن علی بن الحسین ابن بابویه قمی؛ کمال الدین وتمام النعمه؛ 2 جلدی؛ ترجمه: منصور پهلوان، تحقیق: علی اکبرغفاری؛ چاپ 1، قم: سازمان چاپ ونشر دار الحدیث، 1380.
11. طبرسی، ابی منصور احمد بن علی بن ابیطالب از علماء قرن 6؛ الاحتجاج؛ 2 جلدی؛ تحقیق: شیخ ابراهیم بهادری زیر نظر آیه الله سبحانی؛ چاپ 2، قم: انتشارات اسوه، 1416 ق.
12. عمیدی، سید ثامر هاشم؛ در انتظار ققنوس؛ ترجمه وتحقیق:
مهدی علیزاده؛ چاپ 1، قم: مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی (قدس سره)، 1379.( ترجمه کتاب عربی المهدی المنتظر فی الفکر الاسلامی).
13. کلینی، محمد بن یعقوب؛ اصول کافی؛ 8 جلدی؛ تحقیق: علی اکبر غفاری؛ چاپ 6، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1375.
14. مجلسی، مولی محمد باقر؛ بحار الانوار؛ ج 53، چاپ 3، تهران: انتشارات المکتبه الاسلامیه، 1372.
15. موسوی اصفهانی، سید محمد تقی؛ مکیال المکارم (فارسی)؛ 2 جلدی؛ ترجمه: سید مهدی حائری قزوینی؛ چاپ 1، قم: انتشارات برگ شقایق، 1380.
16. نعمانی، ابی عبد الله محمد بن ابراهیم؛ الغیبه (عربی)؛ تحقیق: فارس حَسّون کریم؛ چاپ 1، قم: انوار الهدی، 1380.
17. هیئه العلمیه فی مؤسسه المعارف الاسلامیه؛ معجم احادیث الامام المهدی؛ 5 جلدی؛ زیر نظر شیخ علی کورانی وچند تن از فضلاء حوزه؛ چاپ 1، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، 1411 ق.
فهرست منشورات مسجد مقدس جمكران
1 - قرآن کریم/چهار رنگ - گلاسه رحلی خط نیریزی / الهی قمشه ای
2 - قرآن کریم/نیم جیبی (کیفی) خط عثمان طه / الهی قمشه ای
20 - قرآن کریم/وزیری (بدون ترجمه) خط عثمان طه
21 - قرآن کریم/وزیری (ترجمه زیر، ترجمه مقابل) خط عثمان طه / الهی قمشه ای
22 - قرآن کریم/(وزیری، جیبی، نیم جیبی) خط نیریزی / الهی قمشه ای
23 - کلیات مفاتیح الجنان/عربی انتشارات مسجد مقدّس جمکران
24 - کلیات مفاتیح الجنان/(وزیری، جیبی، نیم جیبی) خط افشاری / الهی قمشه ای
25 - منتخب مفاتیح الجنان/ (جیبی، نیم جیبی) خط افشاری / الهی قمشه ای
26 - منتخب مفاتیح الجنان/ جیبی، نیم جیبی) خط خاتمی / الهی قمشه ای
27 - نهج البلاغه/(وزیری، جیبی) سید رضی (رحمه الله)/محمد دشتی
28 - صحیفه سجادیه ویرایش حسین وزیری/الهی قمشه ای
29 - ادعیه وزیارات امام زمان (علیه السلام) واحد پژوهش مسجد مقدّس جمکران
30 - آئینه اسرار حسین کریمی قمی
31 - آثار گناه در زندگی وراه جبران علی اکبر صمدی
32 - آخرین بناه محمود ترحمی
33 - آخرین خورشید پیدا واحد تحقیقات
34 - آشنایی با چهارده معصوم (1و2)/شعر ورنگ آمیزی سیّد حمید رضا موسوی
35 - آقا شیخ مرتضی زاهد محمد حسن سیف اللهی
36 - آیین انتظار (مختصر مکیال المکارم) واحد پژوهش
37 - ارتباط با خدا واحد تحقیقات
38 - از زلال ولایت واحد تحقیقات
39 - اسلام شناسی وپاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی
40 - امامت، غیبت، ظهور واحد پژوهش
41 - امامت وغیبت از دیدگاه علم کلام علم الهدی / واحد تحقیقات
42 - امامت وولایت در امالی شیخ صدوق سیّد محمّد حسین کمالی
43 - امام رضا، امام مهدی وحضرت معصومه (علیهم السلام)(روسی) آلمات آبسالیکوف
44 - امام رضا (علیه السلام) در رزمگاه ادیان سهراب علوی
45 - امام شناسی وپاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی
46 - انتظار بهار وباران واحد تحقیقات
47 - انتظار وانسان معاصر عزیز الله حیدری
48 - اهّمیت اذان واقامه محمد محمدی اشتهاردی
49 - با اولین امام در آخرین پیام حسین ایرانی
50 - بامداد بشریت محمد جواد مروّجی طبسی
51 - بهتر از بهار/کودک شمسی (فاطمه) وفائی
52 - پرچمدار نینوا محمد محمدی اشتهاردی
53 - پرچم هدایت محمد رضا اکبری
54 - پیامبر اعظم (صلّی الله علیه وآله) وتروریسیم وخشنونت طلبی علی اصغر رضوانی
55 - پیامبر اعظم (صلّی الله علیه وآله) وجهاد وبرده داری علی اصغر رضوانی
56 - پیامبر اعظم (صلّی الله علیه وآله) وحقوق اقلیت ها وارتداد علی اصغر رضوانی
57 - پیامبر اعظم (صلّی الله علیه وآله) وحقوق زن علی اصغر رضوانی
58 - پیامبر اعظم (صلّی الله علیه وآله) وصلح طلبی علی اصغر رضوانی
59 - تاریخ امیر المؤمنین (علیه السلام) / دو جلد شیخ عباس صفایی حائری
60 - تاریخ پیامبر اسلام (صلّی الله علیه وآله)/دو جلد شیخ عباس صفایی حائری
61 - تاریخجه مسجد مقدس جمکران/(فارسی، عربی، اردو، انگلیسی) واحد تحقیقات
62 - تاریخ سید الشهداء (علیه السلام) شیخ عباس صفایی حائری
63 - تجلیگاه صاحب الزمان (علیه السلام) سید جعفر میرعظیمی
64 - تشرف یافتگان (چهار دفتر) میرزا حسین طبرسی نوری
65 - جلوه های پنهانی امام عصر (علیه السلام) حسین علی پور
66 - چهارده گفتار ارتباط معنوی با حضرت مهدی (علیه السلام) حسین گنجی
67 - چهل حدیت /امام مهدی (علیه السلام) در کلام امام علی (علیه السلام) سید صادق سیدنژاد
68 - چهل حدیث برگزیده از پیامبر اعظم (صلّی الله علیه وآله) احمد سعیدی
69 - حضرت مهدی (علیه السلام) فروغ تابان ولایت محمد محمدی اشتهاردی
70 - حکمت های جاوید محمد حسین فهیم نیا
71 - ختم سوره های یس وواقعه واحد پژوهش
72 - خزائن الاشعار (مجموعه اشعار) عباس حسینی جوهری
73 - خورشید غایب (مختصر نجم الثاقب) رضا استادی
74 - خوشه های طلایی (مجموعه اشعار) محمد علی مجاهدی (پروانه)
75 - دار السلام شیخ محمود عراقی میثمی
76 - داستان هایی از امام زمان (علیه السلام) حسن ارشاد
77 - داغ شقایق (مجموعه اشعار) علی مهدوی
78 - در انتظار منجی (روسی) آلمات آبسالیکوف
79 - در جستجوی نور صافی، سبحانی، کورانی
80 - در کربلا چه گذشت؟ (ترجمه نفس المهموم) شیخ عباس قمی / کمره ای
81 - دفاع از حریم امامت وولایت(مختصر شب های پیشاور) کریم شنی
82 - دلشده در حسرت دیدار دوست زهرا قزلقاشی
83 - دین وآزادی محمّد حسین فهیم نیا
84 - رجعت یا حیات دوباره احمد علی طاهری ورسی
85 - رسول ترک محمد حسن سیف اللهی
86 - روزنه هایی از عالم غیب سید محسن خرّازی
87 - زیارت ناحیه مفدّسه واحد تحقیقات
88 - سحاب رحمت عباس اسماعیلی یزدی
89 - سخنرانی مراجع در مسجد جمکران واحد پژوهش مسجد مقدّس جمکران
90 - سرود سرخ انار الهه بهشتی
91 - سقّا خود تشنه دیدار طهوراحیدری
92 - سلفی گری (وهابیت) وپاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی
93 - سیاحت غرب آقا نجفی قوچانی
94 - سیمای امام مهدی (علیه السلام) در شعر عربی دکتر عبد اللهی
95 - سیمای جهان در عصر امام زمان (علیه السلام)(دوجلدی) محمّد امینی گلستانی
96 - سیمای مهدی موعود (علیه السلام) در آئینه شعر فارسی محمد علی مجاهدی (پروانه)
97 - شرح زیارت جامعه کبیره (ترجمه الشموس الطالعه) محمّد حسین نائیجی
98 - شمس وراء السحاب/ عربی السیّد جمال محمّد صالح
99 - صبح فرا می رسد مؤسسه فرهنگی تربیتی توحید
100 - ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) سید اسد الله هاشمی شهیدی
101 - عاشورا تجلّی دوستی ودشمنی سید خلیل حسینی
102 - عریضه نویسی سید صادق سیدنژاد
103 - عطر سیب حامد حجّتی
104 - عقد الدرر فی أخبار المنتظر (علیه السلام)/عربی المقدس الشافعی
105 - علی (علیه السلام) مروارید ولایت واحد تحقیقات
106 - علی (علیه السلام) وپایان تاریخ سید مجید فلسفیان
107 - غدیرخم (روسی، آذری لاتین) علی اصغر رضوانی
108 - غدیرشناسی وپاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی
109 - فتنه وهابیت علی اصغر رضوانی
110 - فدک ذوالفقار فاطمه (علیها السلام) سید محمد واحدی
111 - فرهنگ اخلاف عباس اسماعیلی یزدی
112 - فرهنگ تربیت عباس اسماعیلی یزدی
113 - فرهنگ درمان طبیعی بیماری ها(پخش) حسن صدری
114 - فوز اکبر محمد باقر فقیه ایمانی
115 - فریادرس حسن محمودی
116 - قصه های تربیتی محمّد رضا اکبری
117 - کرامات المهدی (علیه السلام) واحد تحقیقات
118 - کرامت های حضرت مهدی (علیه السلام) واحد تحقیقات
119 - کمال الدین وتمام النعمه (دو جلد) شیخ صدوق (رحمه الله)/منصور پهلوان
120 - کهکشان راه نیلی (مجموعه اشعار) حسن بیاتانی
121 - گردی از رهگذر دوست (مجموعه اشعار) علی اصغر یونسیان (ملتجی)
122 - گفتمان مهدویت آیت الله صافی گلپایگانی
123 - گنجینه نور وبرکت، ختم صلوات مرحوم حسینی اردکانی
124 - مام فضیلت ها عباس اسماعیلی یزدی
125 - مشکاه الانوار علّامه مجلسی (رحمه الله)
126 - مفرد مذکر غائب علی مؤذنی
127 - مکیال المکارم (دو جلد) موسوی اصفهانی/ حائری قزوینی
128 - منازل الآخره، زندگی پس از مرگ شیخ عباس قمی (رحمه الله)
129 - منجی موعود از منظر نهج البلاغه حسین ایرانی
130 - منشور نینوا مجید حیدری فر
131 - موعودشناسی وپاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی
132 - مهدی (علیه السلام) تجسّم امید ونجات عزیز الله حیدری
133 - مهدی منتظر (علیه السلام) در اندیشه اسلامی العمیدی / محبوب القلوب
134 - مهدی موعود (علیه السلام)، ترجمه جلد 13 بحار - دو جلد علّامه مجلسی (رحمه الله)/ارومیه ای
135 - مهربان تر از مادر / نوجوان حسن محمودی
136 - مهر بیکران محمد حسن شاه آبادی
137 - میثاق منتظران (شرح زیارت آل یس) سید مهدی حائری قزوینی
138 - ناپیدا ولی با ما/ (فارسی،ترکی استانبولی، انگلیسی، بنگالا) واحد تحقیقات
139 - نجم الثافب میرزا حسین نوری (رحمه الله)
140 - نجم الثاقب(دوجلدی) میرزا حسین نوری (رحمه الله)
141 - ندای ولایت بنیاد غدیر
142 - نشانه های ظهور او محمد خادمی شیرازی
143 - نشانه های یار وچکامه انتظار مهدی علیزاده
144 - نگاهی به مسیحیت وپاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی
145 - نماز شب واحد پژوهش مسجد مقدّس جمکران
146 - نهج الکرامه گفته ها ونوشته های امام حسین (علیه السلام) محمّد رضا اکبری
147 - وآن که دیرتر آمد الهه بهشتی
148 - واقعه عاشورا وپاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی
149 - وظایف منتظران واحد تحقیقات
150 - ویژگی های حضرت زینب (علیها السلام) سید نور الدین جزائری
151 - هدیه احمدیه/(جیبی، نیم جیبی) میرزا احمد آشتیانی (رحمه الله)
152 - همراه با مهدی منتظر مهدی فتلاوی/بیژن کرمی
153 - یاد مهدی (علیه السلام) محمد خادمی شیرازی
154 - یار غائب از نظر (مجموعه اشعار) محمد حجّتی
155 - ینابیع الحکمه/عربی - پنج جلد عباس اسماعیلی یزدی
جهت تهیه وخرید کتاب های فوق، می توانید با نشانی:
قم - صندوق پستی 617، انتشارات مسجد مقدّس جمکران مکاتبه ویا با شماره تلفن های 7253700، 7253340 - 0251 تماس حاصل نمایید.
کتاب های درخواستی بدون هزینه پستی برای شماارسال می گردد.
سایر نمایندگی های فروش:
تهران: 66939083، 66928687 - 021
یزد: 6246489، 2-6280671 - 0351
فریدونکار: 14 - 5664212 - 0122