نشانه های ظهور امام عصر (عجّل الله فرجه) در روایات معصومین (علیهم السلام)

علیرضا فقیهی - علی عبد اللهی

فهرست

مقدمه
سخن آغازین
ضرورت شناخت علائم ظهور امام عصر (علیه السلام) از دیدگاه روایات
وضعیت مؤمنین در آخر الزمان
دوستان اهل بیت (علیهم السلام)
وضعیت قرآن
وضعیت مساجد
وضعیت سنت ها، احکام الهی ونماز
حج
اسلام ونحوه دینداری
وضعیت علم ودانشمندان
وضعیت حاکمان
نحوه قضاوت
روابط اجتماعی مردم در آن زمان
وضعیت مردان
وضعیت زنان
وضعیت پدران ومادران
جوانان، نوجوانان وکودکان
شعر وشاعران
موسیقی وغناء
بازارهای آن زمان ونحوه معاملات مردم
ثروتمندان در آخر الزمان
عواقب اعمال وکردار مردم
وضعیت گنه کاران در آخر الزمان واعمال ورفتار ایشان
لباس وپوشش های مردم
نحوه تغذیه مردم
وسایل تفریحی وسرگرمی های مردم
مسأله مرگ وچگونگی آن
وضعیت شهرها وکشورها
چگونگی فصول ونزولات جوی
وضعیت طبیعت، مزارع ومحصولات
کیفیت ماه های قمری
کیفیت اوقات، عمر وزمان ها
فتنه های آن دوران
حوادث، بلایا وبیماری ها در آن زمان
جنگ ها در آخر الزمان
تقسیم بندی امیر مؤمنان (علیه السلام) از مردم آخر الزمان
حضرت مهدی (علیه السلام) ومردم آخر الزمان
علائم حتمی ظهور امام عصر (عجل الله فرجه)
وظایف مؤمنان در آخر الزمان
وظایف شیعیان در دوران غیبت
برخی آیات قرآن وعلائم ظهور امام عصر (علیه السلام)

مقدمه
بسم الله الرحمن الرحیم

رسول اکرم (صلی الله وعلیه وآله):
«تنعم امتی فی دنیاه نعیما لم تنعم مثله قط، البر منهم والفاجر، والمال قدوس، یاتیه الرجل فیحثوا له».
در دولت او (امام مهدی (علیه السلام)) مردم آنچنان در رفاه وآسایش به سر می برند که هرگز نظیر آن دیده نشده است، ومال بقدری فراوان می شود که هر کس نزد او بیاید اموال را فراوانی را زیر پایش می ریزد.(1)
امام محمد باقر (علیه السلام):
انه لیس عند احد من الناس حق والصواب الا شی ء اخذه منا اهل البیت
همانا در نزد احدی از مردم، حق وصوابی نیست، مگر آن چیزی که از ما اهل البیت (علیه السلام) صادر شده است.(2)
امام صادق (علیه السلام):
ای مفضل! اخبار مام مهدی (علیه السلام) را برای شیعیان ما بازگو کن تا اینکه در دین خود به شک وتردید نیفتند.(3)
امام حسن عسکری (علیه السلام):
والله لیغیبن غیبه لا ینجوا فیها من الهکه الا من ثبته الله (عز وجل) علی القول با مامته ووفقه فیها للدعاء بتجیل فرجه.
به خدا سوگند (فرزندم مهدی (علیه السلام)) غیبت خواهد کرد، غیبتی که در آن نجات نخواهد یافت، به جز کسی که خدای (عز وجل) او را بر اعتقاد با امامتش ثابت نگاه دارد واز را به دعا کردن برای فرجش توفیق بدهد.(4)

سخن آغازین

صل اللهم علی التجلی الاعظم وکمال بهانک الاقدم؛ شجره الطور والکتاب المسطور والنور علی النور فی طخیاء الدیجور؛ علم الهدی ومجلی العمی ونور ابصار الوری وبابک الذی منه یوتی الذی یملا الارض قسطا وعدلا کما ملات ظلما وجورا سیدنا وامامنا وهادینا بالحق؛ القائم المنتظر ولعنه الله علی اعداء ابد الابدین ودهر الداهرین.

ای در تو مقصد ومقصود ما * * * وی رخ تو شاهد ومشهود ما
نیست کسی جز تو هوادار ما * * * یاور ما مونس ما یار ما
منتظران را به لب آمد نفس * * * ای ز تو فریاد به فریاد رس

با توجه به اهمیت فراوانی که برای دانستن وشناختن علائم ظهور امام زمان (ارواحناء فداه) در روایات ذکر شده گردیده شایسته است که مومنان وشیفتگان حضرت بقیه الله الاعظم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) با مطالعه آن علائم همواره خویش را برای یاری آن بزرگوار وآن ذخیره الهی آماده نمایند. با توجه به روایاتی که از ائمه اطهار (علیه السلام) به دست می آید همواره ودر همه حال می بایست در انتظار فرج وظهور دولت الهی بر سراسر عرصه گیتی وجهان هستی بود؛ همانطور که مولایمان امام سجاد (علیه السلام) می فرمایند:
انتظار الفرج من اعظم الفرج؛
انتظار فرج، خود از بالاترین وبهترین فرجهاست.(5)
مطالعه، بررسی وآگاهی از علائم ونشانه های ظهور امام زمان (علیه السلام) روح امید را در قلب مومنان روشن نموده، تحمل مشکلات ومصائب دوران غیبت را آسان می گرداند؛ چرا که مولایمان امام کاظم (علیه السلام) فرمودند:
شیعیان ما همواره با امید زنده می باشند.(6)
خداوند متعال در قرآن می فرماید:
انه لا ییأس من روح الله الا القوم الکافرون(7)
همانا به جز قوم کافران از رحمت خداوند ناامید نمی شوند.
همچنین حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: در انتظار فرج باشید واز رحمت - کارگشایی - خداوند نا امید نگردید؛ زیرا بهترین اعمال در نزد خدای بزرگ انتظار فرج می باشد.(8)
امام صادق (علیه السلام) پس از توصیف فتنه های تاریک وهلاک کننده قبل از ظهور امام زمان (علیه السلام) آگاهی از روایات اهلبیت (علیه السلام) وبررسی علائم مربوط به آن را، راه نجات از آن گردابهای مهلک برشمرده اند.(9)
با توجه به اینکه تاکنون چه در میان متقدمین وچه در میان متاخرین کتابهای فراوانی در رابطه با علائم ونشانه های ظهور به رشته تحریر در آمده است ولی برخی از آن کتب به دلیل حجم فراوان ومتون سنگین به کار رفته در آنها، برای همگان قابل استفاده نمی باشند وچه بسا فهم ودرک همه روایات برای تمامی طبقات شیعه کار آسانی نمی باشد؛ این امر ما را بر آن داشت تا به حول وقوه الهی وعنایات خاصه حضرت ولی عصر (ارواحناء فداه) مجموعه ای ساده از نشانه های عمومی ظهور امام زمان (علیه السلام) را از کتب معتبر جمع آوری نموده با تصحیحات وروان سازی، آنها را در خدمت دوستداران ومشتاقان قرار دهیم، به نحوی که همه بتوانند از فیض آن بهره مند شوند.
در پایان، از تمامی خوانندگان عزیز استدعا داریم که ما را از نظرات وراهنمایی های ارزشمند خود بی نصیب نگذارند.

قم 1423 ه. ق
علیرضا فقیهی - علی عبد اللهی

ضرورت شناخت علائم ظهور امام عصر (علیه السلام) از دیدگاه روایات:
این مسئله از دو جهت قابل بررسی می باشد؛ همانگونه که علامه بزرگوار آیت الله اصفهانی در کتاب پر ارزش مکیال المکارم بدان اشاره نموده اند؛ شناخت حضرت ولی عصر (عجّل الله فرجه) از جمله واجبات می باشد، وچون شناختن علائمی که مقارن با ظهور آن حضرت یا نزدیک به آن است مقدمه شناخت آن بزرگوار می باشد، در نتیجه دانستن آن نشانه ها لازمه شناخت آن حضرت محسوب می شد. از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمودند:
علامت را بشناس، پس هرگاه آن را شناختی، پیش افتادن وتاخیر کردن این امر به تو ضرری نمی رساند.(10)
همچنین امام محمد باقر (علیه السلام) خطاب به جابر جهفی فرمودند:
ای جابر، بر زمین بنشین ودست وپایی نجنبان - فعالیتی نکن - تا نشانه ای را که برایت یاد می کنم ببینی.(11)
بنابراین تردیدی نیست که علم به ظهور آن حضرت در گروی آشکار شدن علامتهای حتمی ظهور آن بزرگوار می باشد، اما شناخت خود آن جناب با معجزاتی که برای بیندگان وحاضران در خدمتش انجام می گیرد، حاصل می گردد.
ائمه اطهار (علیه السلام) نشانه هایی که خداوند متعال برای ظهور حضرت قائم (علیه السلام) مقرر فرموده است، برای اصحاب خویش نموده اند وآن بزرگواران نیز با مشکلات ومصائب فراوانی آنها را به دست ما رسانیده اند تا در صورت بروز فتنه وگمراهی، افراد با مطالعه ومراجعه به این نشانه ها دچار شک وتردید نشده ودر دین خود ثابت قدم بماند. همچنین بر اساس این نشانه های ارزشمند راستگویان از دروغگویان متمایز گردند.
بنابراین بر هر مومن لازم است که علائم ظهور آن حضرت را شناخته تا هر گاه که ظاهر گردیدند خود را به جهت اطلاعات ویاری آن جناب آماده کرده وحق را از باطل تشخیص بدهد تا به سبب آن از شقاوت ابدی رها شده وبه سعادت ابدی نایل گردد؛ به همین خاطر است که در فرازی از زیارت جامعه کبیره می خوانیم:
بکم یسلک الی الرضوان وعلی من جحد ولایتکم غضب الرحمن؛
با شناخت شما اهل بیت (علیه السلام) بهشت به دست می آید وهر کس که شما را انکار نماید غضب خداوند شامل حال او می شود.
ممکن است در مطالعه علائم ظهور این پرسش مطرح شود که آیا تمام علائمی که برای ظهور امام زمان (علیه السلام) در روایات بیان شده است لزوما تحقق می یابند؟ پاسخ این پرسش روایتی است که داوود بن ابی قاسم از امام جواد (علیه السلام) راجع به محقق شدن برخی علائم ظهور امام زمان (علیه السلام) می پرسد که آیا خداوند در امور حتمی مانند علائم ظهور امام عصر (عجّل الله فرجه) تغییری ایجاد می کند یا خیر؟ آن حضرت در پاسخ فرمودند: آری! خداوند ممکن است در علائم حتی باشند به دلایلی بر طبق صلاح خود وبرای آزمایش مردمان تغییر ایجاد نماید داوود می گوید که به آن حضرت عرض کردم: ترس آن را دارم که خداوند در امر ظهور حضرت حجت نیز تغییری حاصل کند واصلا ظهوری انجام نشده ودر کار نباشد. مولایمان امام جواد (علیه السلام) در پاسخ به داوود فرمودند: ظهور امام مهدی (علیه السلام) از جمله وعده های الهی می باشد (وبر طبق قرآن کریم) هیچ گاه خداوند در وعده های خود نمی نمایند.(12)
همچنین محمد بن فضیل از امام محمد باقر (علیه السلام) روایت می کند که به آن حضرت عرض کردم: فدایت گردم، پس از این امر - ظهور امام قائم (علیه السلام) - کی واقع می شود؟ آن حضرت فرمودند: البته برای ما نسبت به آن وقتی تعیین نشده است، اما هر گاه - ما اهل بیت (علیه السلام) - چیزی را برایتان گفتیم وآن چیز (در آینده) واقع شد بگویید که خدا ورسول او راست گفته اند اگر واقع نگردید، (باز هم) بگویید خدا ورسولش راست گفته اند. ومضاعف از آن شما خواهد بود. اما هر گاه (میان مردمان) احتیاج وفقر، شدیدی شد ومردم همدیگر را انکار کردند، (پس) در آن هنگام هر صبح وشام در انتظار این امر باشید...(13)
بنابراین محققان وجستجو گران علائم ظهور امام عصر (علیه السلام) در نظر دارند که تمامی علامات ونشانه های مربوط به امر فرج آن بزرگوار امکان دارد که در گروه برخی مشیتها ومقررات الهی قرار بگیرد ودر نحوه پیدایش آنها تغییراتی حاصل گردد ویا اینکه اصلا واقع نشوند. پس بر طبق آیات وروایات باید شب وروز وهر لحظه منتظر ظهور بود. باید همچون بیماری که انتظار طبیب درد آشنایی را می کشد چشم به راه امام زمان (علیه السلام) ماند.
در نتیجه این مسایل ونکات حساس، نباید از چشمان تیزین مومنان مخفی شوند. چنانچه معربن خلاد می گوید: شنیدم که مولایمان رضا (علیه السلام) این آیه را تلاوت می فرمودند: آیا مردم که مولایمان امام اینکه بگویند ایمان آوردیم رها می شوند ومورد آزمایش قرار نخواهند گرفت؟)) پس آن حضرت فرمودند: - مردم - گرفتار ومبتلا می شوند همچنانکه طلا گرفتار - بوته آزمایش - می شود وسپس فرمودند:
همچنانکه طلا - پس از رفتن در بوته آزمایش وکوزه - خالص می شود، آنان نیز خالص می گردند.(14)
از این رو ممکن است خداوند متعال به جهت امتحان وآزمایش مومنان وبر اساس سنتهای خویش - که در اقوام وادیان دیگر نیز آنها را به اجرا در آورده است - تحولاتی را در برخی علائم ومسائل ظهور حضرت صاحب الامر (عجّل الله فرجه) پدید بیاورد تا آنکه ایمان مومنان ودرجه اخلاص ایشان، بر آنها روشن گردد وبه سبب آن حضرت الهی بر همگان تمام گردد.
علی بن رئاب از امام صادق (علیه السلام) وایشان از پدر بزرگوارشان - امیر المنین (علیه السلام) - روایت می کند که آن حضرت در خطبه ای بر فراز منبر فرمودند:
سوگند به کسی که پیامبر (صلی الله وعلیه وآله) را به حق برانگیخت، حتما آشفته ودرهم خواهید شد وبدون شک غربال می گردید تا آنکه پائین مرتبه شما به بلند پایه شما وبلند پایه شما پائین مرتبه شما باز گردد.(15)
در ضمن طبق آنچه که در روایات وجود دارد، مطالعه وبررسی احوالات اقوام گذشته مانند ماجرای بنی اسرائیل - قوم حضرت موسی (علیه السلام)- می تواند راهگشای برخی مسائل وهمچنین آمادگی مومنان، برای آزمایشات وابتلائات قبل از ظهور باشد؛ چرا که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: ظهور واقع نخواهد شد تا اینکه امت من بدون کم وزیاد به سرنوشت امم قبل وقرنهای گذشته دچار شوند.(16)
همچنین امام باقر (علیه السلام) فرمودند: در صاحب این امر روشها وشیوه هایی از چهار پیامبر می باشد: سنتی از موسی، سنتی از عیسی، سنتی از یوسف وسنتی از محمد (صلی الله وعلیه وآله) واما همانند موسی ترسان ونگران می باشد وآنچه در مورد عیسی گفته شده در مورد او نیز گفته می شود وهمانند یوسف زندانی وناپدید می گردد وچون قیام کند همانند رسول خدا (صلی الله وعلیه وآله) رفتار خواهد کرد.(17)
حاصل کلام آنکه اگر علائمی از نشانه های ظهور آن بزرگوار (علیه السلام) نمی باشد ومومنان ودوستداران آن بزرگوار ومشتاقان حکومت الهی می بایست که شب وروز در انتظار آمدن منجی موعود بوده به طور مداوم خود را به جهت یاری آن جناب آماده نمایند؛ چرا که در روایات آمده است که خداوند متعال بنابر مصلحت خویش امر ظهور آن بزرگوار را در یک شب اصطلاح می فرمایند.(18)
ان شاء الله
انهم یرونه بعیدا ونرینه قریبا
وضعیت مؤمنین در آخر الزمان:
از پیامبر اکرم (صلی الله وعلیه وآله) در این باره سخنانی نقل کرده اند که ما در اینجا به ذکر بعضی از آنها می پردازیم:
1. در آخر الزمان، مومن در میانشان ضعیف وناتوان می باشد. (19)
2. در آن زمان، اشخاص پست مقامشان بالا می رود واشخاص شریف ونجیب مرتبه هایشان پست می گردد.(20)
3. در آن زمان دل مردم مومن در درون او آب می شود، همانگونه که نمک در آب حل می گردد از جهت آنچه که منکرات وزشتی ها می بیند ونمی تواند آنها را تغییر دهد.(21)
4. مومن در هر گروه وقیبله ای که باشد پست تر وخوارتر از هر پست وحقیری می شود.(22)
5. مومن در آن زمان از یک کنیزه هم خوارتر می گردد.(23)
6. در پیش روی قیامت صغری - ظهور امام زمان (علیه السلام) -، فتنه هایی همانند پاره های شب، تیره کننده می باشند که مرد در آن صبح می کند در حالیکه مومن است وشب می کند، در حالی که کافر شده است؛ وشب می کند در حالی که مومن است وصبح می کند در حالی که کافر می باشد؛ وگروههایی دین خود را به چیزی از متاع دنیا می فروشند.(24)
7. در آخر الزمان مردم در کارهای غیر خدایی با هم همدست می شوند، واگر شخص صالحی را ببینند به او تهمت می زنند.(25)
8. از علامات ساعت ظهور آن است که فرد مومن در قبیله وفامیل خود از یک گوسفند کوچک هم ذلیل تر می باشد.(26)
9. ساعت ظهور فرا نمی رسد تا اینکه خداوند متعال خوبان اهل زمین را می گیرد. پس - از آن - احمقانی باقی می مانند که نه معروفی را می شناسند ونه منکری را.(27)
10. وقتی آخر الزمان برسد، مرگ، نیکان امت مرا گلچین می نماید، آنچنان که شما خرماهای خوب را از طبق آن انتخاب می کنید.(28)
11. امیر المؤمنین (علیه السلام) شیعیان ودوستان خود را یاد وایشان را مدح کرده وفرمودند: به درستی که آنان در نزد مردم کافرانند، ودر نزد خداوند در زمره نیکانند، در نزد مردم دروغگویانند ودر نزد خداوند از جمله راستگویان می باشند، در نزد مردم چون پلیدیها ودر نزد خداوند از پاکیزه هایند، در نزد مردم از لعنت شدگانند ودر نزد خداوند از نیکی کنندگان می باشند، در نزد مردم ستمکارانند ودر نزد خداوند از جمله دادخواهان به شمار می آیند؛ آنان به سبب ایمانی که دارند رستگار شدند.(29)
12. در روایات است که ساعت - ظهور امام قائم (عجّل الله فرجه) بر پا نخواهد شد تا اینکه مردم، کسی که اطاعت خداوند را می کند دشمن وکسی که معصیت خداوند را می کند، دوست بدارند.(30)
13. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: که در آن زمان مومن قدرت بر نهی وانکار از زشتی ها را ندارد مگر با دل خود، وهر گونه خواری از مردم آن زمان به مومن می رسد.(31)
14. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: همانا مؤمنین مبتلا خواهند گشت وخداوند آنان را تمیز خواهد داد- که خوب وبد معلوم شود- وخداوند آنان را از بلاء وتلخی دنیا ایمن نمی کند بلکه آنان را از کوری وبدبختی آخرت ایمن خواهد داشت.(32)
دوستان اهل بیت (علیه السلام):
1. حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: همانا در پشت سر شما فتنه های تاریک، کور وبی نور خواهد آمد که از آن فتنه ها به جز شخص نومه نجات پیدا نمی کند. گفته شد یا امیر المؤمنین نومه چیست؟ فرمودند: شخص است که مردم را می شناسد، اما مردم او را نمی شناسند....(33)
2. حضرت در حدیثی دیگر، در توصیف آخر الزمان فرمودند: وآن زمانی است که در آن به جز هر مومن بی نام ونشان نجات نمی یابد؛ که اگر در مجالس حضور یابد، شناخته نمی شود وهر گاه غایب باشد، در جستجویش بر نمی آیند؛ آنان چراغهای هدایت وروشنفکران راه شب نمی کنند ودهانشان را برای عیب گویی از مردم ویاوه سرایی نمی گشایند، خداوند برای آنان درهای رحمت خویش را باز می کند وسختی عذابش را از آنها برطرف می نمایند.(34)
3. مولایمان امام صادق (علیه السلام) فرمودند:... شیعه ما کسی است که صدایش از بنا گوش تجاوز نمی کند وناراحتی های درونیش از بدن او آشکار نمی گردد و- در میان دشمنان - آشکارا ما را نمی ستاید وبا زمامداران در مورد ما ستیزه نمی کند وبا کسی ککه ما از ما - اهل بیت - عیب جویی می نماید همنشین نمی شود، وبا کسی که از ما بدگویی می کند، هم سخن نمی گردد وبا دشمنی ما دوستی نمی نماید وبا دوستان ما دشمنی نمی ورزد.(35)
وضعیت قرآن:
1. پیامبر اکرم (صلی الله وعلیه وآله) فرمودند: زود باشید بیاید زمانی که بر امت من که قاریان یاد شده وفقها کم می شوند، پس بعد از آن زمانی بر امت من بیاید که قرآن قرائت می کنند، اما از گلوی ایشان تجاوز نمی کند.(36) (یعنی اینکه مورد پذیرش وقبول درگاه الهی واقع نمی گردد).
2. بر امت من زمانی می آید که در قرآن با ساز ونوازها قرائت می گردد.(37)
3. در آن زمان، قرآن را جز با آواز خوش نمی شناسد.(38) (در این رابطه می توان گفت که که به معنا ومفاهیم قرآن بی اعتنا هستند.)
4. زود باشد که بر امت من زمانی بیاید که از قرآن - بین آنها - به جز نقشی باقی نمی ماند.(39) (به فرامین وو دستورات قرآن عمل نمی کنند.)
5. زود باشد بر امت من زمانی بیاید که باقی نمی ماند از قرآن مگر درس آن، وباقی نمی ماند از اسلام مگر اسم آن ومردم نسبتشان را به اسلام می دهند در حالی که از اسلام دور هستند؛ مساجد ایشان آباد است در حالی که از هدایت خالی وخراب می باشد، ودانشمندان آنها بدترین دانشمندان زیر آسمان هستند، چرا که فتنه ها از آنها بر می خیزد وبه سوی آنان بر می گردد.(40)
6. امام باقر (علیه السلام) فرمودند: قاریان قرآن سه دسته می باشند: یکی آنان که قرآن را می خوانند وآن را اسباب کسب وسرمایه خود می گردانند وپادشاهان را به واسطه آن به خود جلب می کنند؛ دسته دیگر قرآن را می خوانند وحرفش را حفظ می کنند؛ اما حدودش را ضایع می نمایند - بدان عمل نمی کنند - ومانند ظرف آب خوری پس از رفع احتیاج بر عقب شتر می بندند؛ خداوند این گونه قرآن خوانان را زیاد نکند؛ دسته سوم، قرآن را می خوانند وآن را به منزله دارو به شمار می آورند ووی درد قلبشان می گذراند وبه واسطه قرآن خواندن شب زنده داری می کنند وروزش را به واسطه روزه داشتن به تشنگی به سر می برند ودر مساجدشان قیام می کنند وبه واسطه آن از بستر خوابشان کناره گیری می کنند؛ پس خداوند به واسطه این دسته از قرآن خوانان بلا را دور می سازد ومؤمنین را بر دشمنان نصرت می دهد وبه واسطه آنان از آسمان باران می فرستد، پس به خدا قسم این دسته از قاریان از کبریت احمر(41)کمترند (42)
7. در روایات است که در آخر الزمان شنیدن قرآن بر مردم سنگین شده است اما شنیدن سخنان باطل برای آنها سبک وآسان می باشد.(43)
8. در روایات است که در آن زمان داخل می شود بر ایشان - مردمان آن زمان - وادی وداخل می شود به مجلسشان داخلی، برای آنکه حکمی از قرآن را بشنود؛ اما هنوز در جای خود قرار نگرفته ومطمئن ننشسته است که از دین خارج می گردد، واو را از دین پادشاهی به دین پادشاه دیگر، واز حکومت شاهی به حکومت ولایت شاهی دیگر، واز اطاعت شاهی به اطاعت شاهی دیگر، واز عهد وپیمان شاهی به عهد وپیمان شاهی دیگر منتقل می سازند، پس خداوند ایشان را از آن جویی که نمی دانند وبر آن گمان ندارند وبه عذاب استدراج بگیرد؛ زیر اکید ومکر خداوند متین است.(44) (منظور آن است که اسم مجالسشان تفسیر قرآن است، اما باطنش دعوت به این وآن است وتاویل بر مقاصد وهواهاست.)
9. در آن زمان قاریان قرآن بسیار می باشند، اما عمل کنندگان به آن کم می باشد وقاریان قرآن به حاکمان میل پیدا می کنند.(45)
وضعیت مساجد:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) در باره وضعیت مساجد فرمودند: در آن زمان همچنان که بیع وکلیساهای یهود ونصاری زینت کرده می شوند مساجد نیز زینت می شوند ومنازه ها بلند می گردد.(46)
2. مساجد ایشان - مردم آخر الزمان - آباد است، دلهای ایشان از هدایت خراب می باشد. (47)
3. در آخر این امت مردانی می باشند که به زینهای بزرگ یا مرکبهای دور زننده، سوار می شوند تا اینکه بر درهای مساجدشان می آیند.(48)
4. از علائم ساعت - ظهور - این است که شخص در مسجد عبور می کند ولی دو رکعت نماز در آن نمی خواند.(49)
یکی از نمازهای مستحبی این است که هر وقت انسان از مسجدی عبور می کند دو رکعت نماز تحیت مسجد را به جای آورد. منظور اینکه مساجد را محل عبور ومرو قرار می دهند.
5. ودیدی که - در آخر الزمان - برای اذان گفتن ونماز خواندن مزد گرفتند ودیدی که مساجد پر از اشخاصی شد که خدا نمی ترسند، ودر مسجد برای غیبت کردن وخوردن گوشت - اهل حق - جمع می شوند ودر مسجد شراب را وصف می نمایند ودیدی که شخص مست برای مردم نماز جماعت می خواند وخودش (هم) نمی فهمد ومتوجه مستی خود نمی باشد وچون مست شود مردم او را محترم می شمارند واز او می ترسند واو را معاقب نمی شمارند واو را به مستی اش معذور می دارند ودیدی که بر بالای منابر امر به تقوی نمودند، اما خودشان عمل ننموند ودیدی که به اوقات نماز استخفاف شد.(50)
6. در آن زمان اگر یک نفر از آنها در شبانه روز نماز بخواند در نامه عمل او چیزی نوشته نمی شود واز او پذیرفته نمی گردد؛ چون وقتی که در نماز ایستاده در اندیشه است که چگونه به مردم ستم نماید ومال مسلمین را بر باید ودر مساجد ساز وتار می نوازند وکسی آنها را نهی نمی کند.(51)
7. بر امت من زمانی می آید که ساعتی را به انتظار می نشینند اما امام جماعتی که - بتوانند - با ایشان نماز بگذارند را نمی یابند.(52)
8. ساعت ظهور بر پا نمی گردد تا اینکه مردم در مساجدشان با همدیگر مباهات وفخر بورزند.(53)
9. مولایمان امیر مؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: در آن زمان مساجد را محل خوردن قرار می دهند وفضاها ومکانهای مساجد ایشان تنگ می شود.(54)
10. امام محمد باقر (علیه السلام) در توصیف آخر الزمان فرمودند: هنگامی که ببینی در حرمین شریفین - مکه ومدینه - آنچه خداوند نمی پسندد انجام می پذیرد وحج خانه خدا تعطیل شده ودستور ترک آن صادر می گردد.(55)
11. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: در آن زمان، مرد به جایگاه نماز خود می رود ودر حالی بر می گردد که چیزی - جز - از لباسهای او با او نیست - یعنی برخی از پوشیدنی های او را دزدیده اند -(56).
12. در روایت است که یکی از علامات ظهور آن است که محرابهای مساجد را زینت می کنند.(57)
13. در روایت است که در آن زمان اماکن بر مساجد تنگ می گیرد ومساجد را در مضیقه می افکند.(58)
14.در روایت است که در آن زمان در زمان مساجد آلات موسیقی می نوازند وکسی از آنها ممانعت نمی کند ومسجدها را مجالس طعام وغذا قرار می دهند.(59)
وضعیت سنتها، احکام الهی ونماز:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: در آن زمان، مردم زکات دادن را ضرر می پندارند.(60)
2. در ماه مبارک رمضان خداوند را بندگی نمی کنند.(61)
3. در آن زمان به خاطر شبهات دروغ وهواهای سهو - اشتباه - کننده حرام را حلال می کنند.پس در آن زمان، مسکرات را حلال کرده ونام آنرا به نبیذ تغییر می دهند - با تغییر نام، آنرا حلال می شمارند - ودر آن زمان به حرام - رشوه - هدیه، به ربا خرید وفروش می گویند.(62)
4. در آخر الزمان غیبت را میوه مجالس قرار می دهند.(63)
5. در آن زمان کارهای آنان زشت ودل هایشان مختلف می باشد وباطل را در بین خودشان تدریس می نمایند، اما کسی از آنها جلوگیری نمی کند وخوبان آنها را از اشرارشان می ترسند. در کارهای غیر خدایی با یکدیگر همدست می شوند ومحارم را هتک کرده، با هم مهربانی نمی نمایند بلکه به همدیگر پشت می کنند. اگر شخص صالحی را ببینند به او تهمت می زنند واز سخن چین استقبال می نمایند وآن کسی که با آنها بدی کند را بزرگ می شمارند.(64)
6. زمانی بر امت من نخواهد آمد که در آن زمان - مردمان - ساعتی می ایستند اما امام جماعتی را که - بتوانند - با او نماز بگزارند را نمی یابند.(65)
7. امیر المؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: در آن زمان اگر یکی از آنان نماز بگزارد، از جهت آن نماز پاداشی برای نوشته ونماز او پذیرفته نمی گردد چرا که در آن حالی که نماز می گزارد در پیش خود فکر می کند ونیت او این است که چگونه در حق مردم ظلم کند وچگونه با مسلمانان حیله نماید.(66)
8. در آن زمان حدود نمازها سبک شمرده می شود.
این سخن مولا کنایه از ترک کردن، کاهلی کردن یا ضایع کردن نمازها می باشد.(67)
9. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: در آخر الزمان اگر کسی به حق تکلم کند یا امر به معروف ونهی از منکر بنماید، دیگری به سوی او می آید که این امر از توبه برداشته شده است (او را منع می کند).(68)
10. در آخر الزمان وقتهای نماز را سبک می شمارند، (اعتنایی به شان اوقات نماز خویش ندارند.) وتا وقت نماز تنگ نشود، نماز خود را نمی خوانند.(69)
11. ایشان در حدیثی دیگر می فرمایند: در آن زمان، مردمان جهاد وحج را برای غیر خداوند انجام می دهند.(70)
12. در روایات آمده است که در آن زمان مردم حالی می خوابند که نماز عشاء را نخوانده اند وبرای ریا ونشان دادن به مردم نماز می گزارند.(71)
حج:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: در آن زمان ثروتمندان امت من برای گردش وتماشا واستراحت، ومیانه حالها به جهت بازرگانی وتجارت وفقرای ایشان برای نمایش دادن وگوشزد کردن، حج را به جا می آورند.(72)
2. ساعات ظهور بر پا نمی شود تا زمانی بیاید که حج خانه خدا انجام نشود.(73)
3. امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: در آخر الزمان حج برای غیر خدا انجام می شود.(74)
4. در آخر الزمان خانه کعبه تعطیل شده وبه نرفتن به آن دستور می دهند.(75)
5. عبد الله بن زر اره از مولایمان امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که فرمودند: به امام مردم غایب می گردد پس در موسم حج می آید ومردم را می بیند، اما مردم او را نمی بینند.(76)
اسلام ونحوه دینداری:
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: ای پسر مسعود اسلام در آغازین غریب بود وزود باشد بر حالت غربت باز گردد پس خوشا به حال غریبان.(77)
2. در آخر الزمان دین آنها دینارهایشان است، یعنی این که برای بدست آوردن طلا ونقره از دین احکام الهی صرفنظر می کنند واز ایمان باقی نمی ماند مگر اسمی، واز اسلام باقی نمی ماند مگر رسمی، واز قرآن مگر درسی یا کهنه شدنی... باقی نمی ماند.(78)
3. عبادت کنندگان در آن زمان به خاطر ریا کردن ونمایش دادن بیدگی می کنند.(79)
4. در آن زمان فتنه ها وبدعتها بر دین چنان شایع می گردد که نوزادان بر آن بدعتها نشو ونما می کنند وکودکان بر آنها بزرگ می شوند وبزرگان بر آنها پیر می گردند تا اینکه آن بدعتها به سنت مبدل می شود وچنان مستحکم می گردد که اگر چیزی از آنها تغییر داده شود فریادها بر می آید که سنتی تغییر داده شده است.(80)
5. زود است بیاید زمانی بر امت من که بتها را بپرستند. اصحاب آن حضرت تعجب نموده است وپرسیدند: آری رسول خدا آیا بتها را پرستش می کنند؟ فرمودند: آری هر درهمی در پیش آنها بتی می باشد وفرمود: می آیند در آخر الزمان مردمانی از امت من که در مساجد حاقه می نشینند وذکر آنها دنیا ومحبت دنیا می باشد، با آنها همنشین نباشد که خدا به آنها حاجتی ندارد.(81)
6. در آن زمان مردم خدای را عبادت نمی کنند مگر در ماه رمضان وفقه وعلم ودین وغیر خدا می آموزند.(82)
7. ابن عباس از پیامبر (صلی الله علیه وآله) روایت کرده است که: اسلام غریب افتتاح شد وبه زودی غربت آن عود خواهد کرد، پس خوشا به حال غربیان، پرسیدند غرباء کدامند؟ فرمود: اشخاصی که مردم فاسد را اصلاح می کنند.(83)
8. مولایمان امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند: در آخر الزمان مردم از اطاعت امام عادل بیرون می روند ودر آن زمان طعنه زنندگان بر دین حاضر جواب می شوند وحدود وواجبات الهی تعطیل می گردد.(84)
9. در آن زمان عفت وپاکدامنی تعجب آور شده، واسلام لباس وارونه می پوشد مانند پوشیدن پوستین وارونه که پشم های آن بیرون باشد.(85)
10. در آن زمان بازرگان در تجارت، وصنعتگر در صنعت، وهر پیشه ور در پیشه خود دروغ می گوید وکسب ها کم ومطالب تنگ می شود، مذاهب وتبهکارها فراوان شده وراهنمایی ورشد وهدایت نقصان می پذیرد.(86)
11. مولایمان حضرت علی (علیه السلام) در ذیل خطبه ای فرمودند... ای مردم زمانی بر شما خواهد آمد که آن اسلام واژگون می شود همچنانکه ظرف آب واژگون می گردد وآنچه که در آن است می ریزد.(87)

دین تو را، از پی آرایشند * * * وز پی آرایش وپیرایشند
بس که ببستند بر او برگ وساز * * * گر تو ببینی نشناسیش باز!
دین نصاری، بگرفته رواج * * * خلق از آن در شعف وابتهاج
جمله معاریف، مناکر شده * * * باز مناکیر مفاخر شده
مسلم وکافر شده بی امتیاز * * * در روش وشکل وهمه لهو باز
جعل قوانین مجدد کنند * * * پا به قوانین محمد زنند
خواندن قرآن ز میان رخت بست * * * لیک جراید به مکانش نشست
جمله محبین تو اندر گریز * * * دشمن قاهر پی شان در ستیز
هیئت ما را متفرق * * * شرع نبی در کف سارق ببین
جور وا قایل فراوان ببین * * * کفر واباطیل نمایان ببین
ما همه چون گله بی صاحبیم * * * رو سوی ما کن که شبان طالبیم
بی تو دل آزرده وافسرده ایم * * * همچو یتیمان پدر مرده ایم
از پس تو، ما همه بی کس شدیم * * * خوار به چشم همه ناکس شدیم
غیبت تو ما را همه بی جان نمود * * * هجر تو دلخون وپریشان نمود
حیف که غایب ز نظرها شدی * * * از بر ما رفتی وتنها شدی (88)

12. سوید بن عفله می گوید که سلیمان در روز قادسیه گفت: این مردم را می بینی که فوج فوج در دین خدا داخل می شوند!؟ قسم به آن خدایی که جان من در دست اوست همین ها فوج فوج از دین خدا خارج می شوند، آنچنانکه داخل شدند.(89)
13. حرث بن سوید از امیر المؤمنین علی (علیه السلام) روایت کرده که فرمودند، اسلام به طوری ضعیف وناقص می شود که - حتی - لا اله الا الله - را نیز - نمی توان - در میان مردم - بازگو نمود.(90)
14. امام باقر (علیه السلام) فرمودند: در آن زمان مردمان را قساوت می گیرد وچشمانشان خشک شده وذکر خدا بر آنان سنگین می گردد.(91)
15. مولایمان حضرت موسی بن جعفر فرمودند: وقتی که پنجمین فرزند من غایب شد، رحمت از دل شیعیان گرفته خواهد شد تا زمانی که قائم ظهور کند. الله الله، از خدا در باره دین خود بترسد که کسی دین شما را از شما سلب نکند؛ زیرا صاحب این امر ناچار است که غایب شود وعده زیادی از آنها که قائم به این دین هستند برمی گردند(از دین خارج می شوند.)(92)
16. در روایات است که در زمان اگر دنیای مردم سالم باشد هر چه از دین آنان تلف شود نمی ترسند، ودین مردم در آن زمان به رای های ایشان می باشد.
وضعیت علم ودانشمندان:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: زود باشد زمانی بر امت من بیاید که اهل آن زمان علمایشان فرار می کنند، همچنانکه گوسفند از گرگ فرار می کند؛ وخداوند متعال آنان را به سه چیز مبتلا می کند: اول: برکت را از مالشان می برد؛ دوم: بر ایشان پادشاه ستمکاری را مسلط می کند؛ سوم: از دنیا بی ایمان خارج می شوند.(93)
2. در آن زمان علما وفقهایشان خیانت کارانند، آگاه باش که ایشان فاجرهایی هستند که از بدترین خلق خدایند، وکسی که به نزد ایشان بیاید وایشان فراگیرد وآنها را دوست بدارد وبا آنها بنشیند ومشورت کند نیز از بدترین خلق خداوند می باشد، اینان ادعا می کنند که بر دین وسنت روش من هستند، آنها از من بیزاند ومن هم از ایشان بیزارم(94)
3. در آخر الزمان در میان علمای امت من دشمنی وکینه توزی وجدال واقع می گردد واین گروه راهنمایان امت من در دنیایشان هستند، قسم به آن خدایی که مرا به حق وراستی بر انگیخت، هر آینه خداوند ایشان را به زمین فرو خواهد برد وکسی که علم را از آنان یاد بگیرد واز آن برای زینب ومحبت به دنیا میل واراده کند، پس خشم وغضب خدا مستوجب او می شود...(95)
4. بر امت من زمانی می آید که علمایشان طمعکار می باشند ودر آن میل کردند پس حلال می کنند برای ایشان حرام را، وحرام می کنند برایشان حلال را، وبه آنچه که می خواهند فتوی می دهند.(96)
6. در آخر الزمان در منابر امر به تقوی می شود، اما گوینده خودش به آنها عمل نمی کند، وبر منبرها دروغ را طرفه وظرافت می شمارند.(97)
7. در آخر الزمان باطل را در بین خودشان تدریس می نمایند اما کسی از آنها جلوگیری نمی کند وخوبانشان از اشرارشان می ترسند.(98)
8. ساعت - ظهور - بر پا نمی گردد تا اینکه علم جمع شده وزمان پیر گردد وعمر بشر کم شود وسالها ومیوه ها نقصان پذیرد.(99)
شاید منظور از جمع شدن علم محدود شدن آن در بین افراد خاص باشد می دانیم که در علم واقعی همانند زمان ما روایات اهل بیت معصومین (علیه السلام) می باشد هیچ زمانی در طول تاریخ همانند زمان ما روایات اهل بیت (علیه السلام) بدین وسعت وگستردگی در دسترس عموم مردم قرار نگرفته است اما همچنین هیچ زمانی در طول تاریخ پیدا نمی شود که مردمانش مانند این زمان با روایات اهل بیت (علیه السلام) بیگانه بوده باشند.
9. ابوامامه از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) روایت کرده که ایشان فرمودند: علم را دریابید قبل از آنی که از دست برود؛ گفتند چگونه علم از دست می رود در حالی که میان ماست؟ آن حضرت غضب کرده وفرمودند: مادران شما در عزای شما گریه کنند! مگر تورات وانجیل در میان قوم بنی اسرائیل نبود؟ از دست رفتن علم همانا از دست رفتن علما وحاملین آن است واین سخن را سه مرتبه تکرار فرمود.(100)
10. حذیفه از پیامبر (صلی الله علیه وآله) روایت کرده که فرمودند: زمانی می آید که عقلهای مردم به طوی از بین می رود که صاحب عقلی دیده نخواهد شد.(101)
11. امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند:...همانا علم ما اهل بیت در آینده نزدیک مورد انکار وابطال مردم قرار می گیرد وروایانش کشته وبا خوانندگان آن بدرفتاری خواهد شد.(102)
12. در آن زمان فقهای ایشان هر طور که دلشان بخواهد فتوی می دهند ومردم باطل را در میان خود درس می دهند ودرس می گیرند.(103)
13. مولایمان امام صادق (علیه السلام) فرمودند: در آن زمان فقیه، فقیه را برای غیر دین فرا می گیرد وهدف اصلی او ریاست است.(104)
14. امام صادق در روایتی که آمده است به مفضل فرمودند: ای مفضل علم خود را بنویس وآن را در میان برادرانت انتشار بده، پس هر گاه زمان مردن تو فرا رسید نوشته های خود را برای پسرانت به میراث بگذار. پس می آید بر مردم زمان فتنه وخونریزی که در آن جز به کتابها ونوشته های خودشان انس نمی گیرند.(105)
15. امام حسن عسکری (علیه السلام) فرمودند: - در آن زمان - علمایشان شرار خلق خداوند بر زمین هستند به دلیل این که به فلسفه وتصوف میل وعلاقه پیدا می کنند. به خدا قسم که اینگونه علما از اهل تحریف وعدول هستند، در دوستی ومحبت مخالفین ما مبالغه می کنند وشیعیان ودوستان ما را گمراه می نمایند، اگر به منصبی برسند از رشوه گرفتن سیر نمی گردند؛ واگر مخذول شوند ودستاشان به جایی نرسد، آنگاه عبادت خدا را بر پا می کنند، بدانید که این که این گونه علما قاطع طریق ودزدان راه مؤمنین هستند ودعوت کنندگان بسوی ملحدین می باشند. پس هر کس که ایشان را درک کند می بایست که از ایشان حذر نماید تا دین وایمان خویش را از ایشان حفظ نماید.(106)
وضعیت حاکمان:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: در آن زمان، حاکمان قرآن را تابع هواهای نفسانی خویش قرار می دهند.(107)
2. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) در خطبای به سلمان فارسی راجع به علائم آخر الزمان فرمودند: ودیدی که در آن زمان فرمانروایان، کفار را به نزدیکی وقرب خود فرا می خوانند واهل خیر را خود دور می کنند ودیدی که حکام در آن زمان رشوه خوار شدند ودیدی که حکومت خرید وفروش شد.(108)
3. حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: در آن زمان روسا ریاست را به کسی می دهند که سزاوار ریاست کردن نیست ودر آن زمان ریاست را برای فخر کردن وظلم کردن به دیگران طلب می نمایند.(109)
4. هشام بن سالم از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که آن حضرت فرمودند: این امر (ظهور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه)) نخواهد رسید تا هیچ صنفی از مردم باقی نماند، مگر اینکه بر مردم حکومت نماید. تا کسی نگوید: اگر حاکم می شدیم به عدالت رفتار می کردیم آنگاه، قائم به حق وعدالت قیام خواهد کرد.(110)
5. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: در آن زمان سالهای پر اختلافی روی خواهد نمود، وحکومت در آن سالها به سرعت سپری خواهد شد؛ چه بسا که در اول روز شخصی به حکومت می رسد، اما در آخر الزمان روز عاقبت او کشته وپاره شدن خواهد بود.(111)
6. در آن زمان نزدیک ترین مردم به فرمانروایان کسی است که وی را به خاطر دشنام گویی به مال اهل بیت (علیه السلام) ستایش می نمایند وهر کس که ما را دوست بدارد او را دروغگو خطاب کرده شهادتش را نمی پذیرند.(112)
7. در آن زمان امراء - امیران - زیاد می باشند اما امناء - امینها - کم می شوند ودر آن زمان حکومت را به کسانی می دهند که لایق آن نیستند.(113)
نحوه قضاوت:
1. مولایمان حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: در آن زمان مردم را بانظر گرفتن ملاحظه نیست وخصوصیت ورفاقت، شهادت می دهند بدون اینکه حق را بشناسند.(114)
2. در روایات آمده است که در آن زمان حدود خداوند تعطیل شده وبه هواهای نفسانی خویش در آنها عمل می کنند. همچنین در آن زمان، هیچ حدی از برای خداوند متعال جاری نمی شود وشهادتهای دروغ پذیرفته شده وشهادتهای عادلانه مورد پذیرش واقع نمی شود وبرخلاف امر خداوند قضاوت می کنند.(115)
3. امیر مؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: در آخر الزمان، قضاوت ایشان رشوه می پذیرند ودادستانهای آنان به چیزی که نمی دانند حکم می دهند ودر آن زمان مردم شهادتها را به همدیگر قرض می دهند.(116) (به دروغ برای همدیگر شهادت می دهند.)
روابط اجتماعی مردم در آن زمان:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: در آن زمان شریکها در معامله به همدیگر خیانت می کنند.(117)
2. در آن زمان گفتار زشت می شود، وسلام کردن مردم به یکدیگر از روی شناسایی می باشند، پس زمانی بر امت من می آید که در آن رای ها بسیار شده واز خواهشهای نفسانی پیروی می شود؛ در آن زمان اجتماعت مردم به جهت سرگرمی وبازی ودر غیر آنچه خشنودی خداوند در آن است می باشد. در آن زمان منکر را معروف، ومعروف منکر، وخیانتکار را امین را خیانتکار را امین، وامین را خیانتکار، وراستگو را دروغگو، ودروغگو را راستگو، می پندارند. در آن زمان دروغ گفتن خوش کلامی وزکات دادن ضرر انگاشته می شود وحقوق خدا ورسول وامام وسادات را غنیمت خود می دانند ومردمان تنگدست را کوچک می شمارند.(118)
3. در آن دوره سخنانش حکمت است، اما دردی است که دوایی برای آن وجود ندارد. حدیث کردن آنان با زنانهایشان، وشرافتشان نقره ها وطلاهایشان وهمتشان شکم هایشان است. حرص زیاد وحسد را آشکار ورحمهای را قطع کرده واز خوبی کناره گیری می کنند - پس - می آید بر مردم زمانی که صبر وشکیبایی کننده بر دینش مانند آن است که آتش سرخ شده در دست خود گرفته باشد.(119)
4. در آن زمان، نیکوترین ایشان کسی است که خلاف آنچه را که در باطن ظاهر می کند.(120) (یعنی فقط ظاهر اشخاص را ملاک تقوا وپاکی می دانند.)
5. در آن دوره عیب گویی در پشت سر هم، سبب لذت بردن وخوش طبعی ایشان می گردد وبزرگ بر کوچک رحم نمی کند. سخنان - مردمان آن زمان - از عسل شیرین تر، اما دل هایشان (گیاهی است بسیار تلخ مانند صبر) تلخ تر است.(121)
6. در آخر الزمان نفسهای خویش را به سبب شهودتهای که دارند به یکدیگر هدیه می دهند.(122)
احتمالا منظور آن حضرت برخی از کلماتی باشد که امروزه به غلط در میان مردم رواج یافته است مانند: فدایت شوم وقربان تو....
7. امیر مومنان حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: در آخر الزمان سختی ها وکینه ها - میان مردم - بسیار می شود. اگر با آنها حدیث کنی، تو را تکذیب می کنند؛ وایشان را امین بدانی، با تو خیانت می کنند؛ واگر از ایشان روی برگردانی، عیب تو را می گویند؛ واگر مالی داشته باشی، بر تو حسرت می برند؛ واگر با ایشان بخل بورزی، کینه تو را در دل می گیرند؛ واگر به ایشان پند بدهی به تو دشنام می دهند؛ آنان بسیار به دروغ گوش می دهند وخلق وخوهای ایشان تنگ می شود ونیاکانشان از بدانشان می هراسند، ودر آن زمان برادری از برای خدای تعالی کم می شود.(123)
8. در آخر الزمان، اشخاص کریم کم می شوند چه کم شدنی،؛ اهل آن زمان (مانند) گرگها می باشند، وپادشاهانشان (همانند) درندگان ومردمان میانه حال ایشان (چون) خورندگان، وبینوایانشان (همچون) مرده هایی می باشند. راحتی - در میان ایشان - فرو می رود ودروغ - در میانشان - جوشش می کند. دوستی هایشان زبانی می باشد ودر دل هایشان ستیزه بوده ومرتکب شدن اعمال زشت نسبتشان می باشد.(124)
9. مولایمان امیر مؤمنین (علیه السلام) فرمودند: سوگند یاد می کنم به حق کسی که جان من در دست اوست آنچه را که دوست دارید نخواهید دید (یعنی قیام امام مهدی (علیه السلام) وریشه کن شدن ظلم وجور وبر پا شدن لوای عدل وداد را) تا آنکه برخی از شما به روهای بعضی دیگر آب دهان بیندازند وبرخی از شما بعضی دیگر را دروغگو نام گذارد تا اینکه از شما ویا از شیعیان من باقی نمی مانند جز همانند سرمه ای که در چشم می کشند یا نمکی که در طعام می ریزند.(125)
10. امام جعفر (علیه السلام) فرمودند: در آن زمان همسایه، همسایه خود را آزار می کند، اما کسی او را منع نمی کند وبر مردها برای فجور کردن با ایشان، غیرت کشیده می شود وهمسایه، همسایه را از ترس زبانش اکرام می کند.(126)
11. ایشان در حدیثی دیگر فرمودند: در آخر الزمان مرد ریاست را برای دنیا طلب کرده وخود را به بد زبانی مشهور می کند تا آنکه مردم از او ترسیده وکارها را به او واگذار کنند.(127)
12. در روایات آمده است که در آن زمان قدمهای خیر جز با وساطت وتوصیه اشخاص بر داشته نمی شود. آنان رضا وقصد الهی را در نظر نمی گیرند، بلکه تنه ها نظر مردم را جلب می کنند. همچنین در آن زمان آشنایان در وقت حاجت با یکدیگر نا شناسی کرده وبعضی از بعضی دیگر روی پنهان می کنند. آنان حلم را ضعیف وکم خرد می پندارند.(128)
13. در روایات آمده است که در آن زمان، مردم اخلاق ودینشان را به مال کمی از دنیا می فروشند.(129)
وضعیت مردان:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: در آن زمان مردان امت من به طلا زینت می کنند، ولباسهای حریر ودیبا می پوشند، وپوستهای دباغی شده نازک را بر می گزینند.(130)
2. در آن زمان، مرد زن خود را اطاعت می کند وبا همسایه خود جفا کرده ورحم خود را قطع می کند.(131)
3 در آخر الزمان هلاکت مرد به دست زن وفرزند او می باشد، اگر زن وفرزندی نداشته باشد، هلاکش بر دست پدر ومادرش می باشد، اگر پدر ومادری نداشته باشد، هلاکت او به دست خویشان وهمسایگان او می باشد. عرض کردند که یا رسول الله این چگونه خواهد بود؟ فرمودند: که او را به سبب تنگی معیشیت وزندگانی اش سرزنش می کنند، پس در این هنگام خود را در مواردی که در آن هلاکت می شود وارد می کند.(132)
4. زمانی بر مردم می آید که اگر در آن زمان اسم مردی را بشنوی از دیدن او بهتر می باشد، واگر او را ببینی، بهتر است از اینکه او را تجربه نمایی واگر او را تجربه نمایی در می یابی که دین آنها درهم هایشان، همت آنها شکمهایشان وزن های ایشان قبله هایشان می باشند برای صاحبان نان، خم می شوند وبرای صاحبان درهم، سجده می کنند. آنان حیران وسر گردان ومست بوده، نه مسلمان ونه از انصارها.(133)
5. مولایمان امام جعفر (علیه السلام) فرمودند: در آخر الزمان، خواهد آمد زمانی که در آن اگر روزی بر مرد بگذرد که در آن روز مرتکب گناه بزرگی از فجور ویا کم فروشی در کیل ویا وزن یا مجامعت کردن به حرام یا آشامیدن مسکرات نشده باشد محزون وافسرده می گردد، وچنین می پندارند که روز از عمر او ضایع شده است.(134)
6. ایشان در حدیثی دیگر می فرمایند: در آخر الزمان مرد برای اغراض دنیا ریاست می طلبد وخود را به بد زبانی مشهور می سازد تا او از او بترسند وکارهای را به او واگذار کنند.(135)
وضعیت زنان:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: در آن زمان جمعیتها ودسته بندی ها زیاد می شود تا اینکه زنان در مجالس همانند مردان سخنرانی می کنند هچنین مرد با زن خود در تجارت شریک می شود، وشبیه می گردند. مردان به زنان، وزنان به مردان، وزنان بر زینها سوار می شوند، پس لعنت خدا بر ایشان باد.(136)
2. در آن زمان زنان بخاطر حرصشان بر دنیا به کار مشغول می شوند وبا شوهران خود در کسب وتجارت شرکت می کنند.(137)
3. در آخر الزمان فاحشه ها بسیار شده وتعداد زنها زیاد می شوند.(138)
4. در آن زمان، طلاق بسیار شده وحدود خدا بر پا نمی شود.(139)
5. زود است که در آخر الزمان زنهایی پیدا شوند که مانند مردها به زینها سوار می شوند ودر - مقابل - درب مسجد پیاده می شوند، پوشیده وبرهنه هستند - در یک زمان هم پوشیده وهم برهنه هستند مانند لباسهای بدن نما که امروزه رواج دارد- پشت سرهایشان مانند کوهان شتر بختی - نوعی شتر خراسانی - لاغر می باشد. پس ایشان را لعن کنید که آنان از لعن کرده شدگانند، آنان حاضرند خدمتگزار کفار باشند آن چنان که قبلا زنهای خدمتگزار شما بوده اند.(140)
6. زمانی دیده خواهد شد که به واسطه کمی مردها وکثرت وزیاد بودن زنها، در آن زمان چهل زن به یک مرد پناهنده شده اند.(141)
اگر کسی بگوید که حضرت زنان از دیرباز در اجتماع رواج داشته است وامر جدیدی نیست باید بگویم که مادام دیافرلا در سفرنامه خویش که مربوط به سال 1881 میلادی یعنی 120 سال قبل است در بازدید خود از ایران راجع به زنان ایرانی وغیرت مردان چنین می گوید:
رسم حجاب زنان که آنان را موقع بیرون آمدن از خانه مجبور به پوشیدن چادر می کند به نحوی است که آنان نباید حتی در منازل خویش در مقابل دید نامحرمان باشند این مساله مسلمان را وادار کرده است که هر یک دو حیاط داشته باشند یکی اندرونی که البته باید از خود حیاط روشنایی بگیرد نه از کوچه وخیابان وبنابراین عمارت اندرونی می بایست حداقل دارای وسعتی باشد که همسر یا دختران صاحب خانه محل تنفس وتفرجی در داخل خانه داشته باشند.(142)
همچنین در پاسخ به کسانی که ادعا می کنند که این مسایل از قدیم الایام در کشورهای غیر مسلمانی وجود نداشته است باید گفت که: ویل دورانت در کتاب تاریخ تمدن خویش چنین می نگارد:
... در بریتانیای جدید والدین ثروتمند در مدت پنج سال بحران جوانی دختران خود را در کلبه هایی زندانی می کنند وپیر زنانی پاکدامن را به زندان بانی می گمارند، دختران حق خروج از این کلبه ها را ندارند وتنها اقارب نزدیک می توانند آنها را ببینید.(143)
باید در اینجا به این نکته اشاره کرد که حضور چشمگیر زنان در اجتماع اروپایی وغربی امروز، حتی قدمتی کمتر از 100 سال دارد وقبلا هرگز - حتی - در کشورهای غربی زنان این چنین وارد عرصه های اجتماعی نشده بودند.
7. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: بر مردم زمانی می آید که در آن زمان شکمهای ایشان خدایشان بوده وزنهای آنها محل توجه وقبله های آنان می باشند.(144)
8. اصبغ بن نباته به نقل از امیر المؤمنین علی (علیه السلام) روایت می کند که شنیدم امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند: ظاهر می گردد در آخر الزمان - نزدیک ظهور که آن بدترین زمانهاست - زنهای مکشفه عریان که بدون اجازه شوهر از خانه بیرون می روند در حالی که آرایش کرده باشند وخودشان را به نامحرم ارائه می دهند. آنان را از دین خارج ودر فته داخل می شوند، سرعت کننده به سوی لذتها بوده ومیل کننده به طرف شهوت رانی ها می باشند، محرمات خداوند را حلال می شمارند، آنان در جهنم جاویدان می باشند وخلاصی ندارند.(145)
9. امام جعفر صادق فرمودند: در آخر الزمان، زن بر شوهر خود غلبه وبه چیزی که شوهرش نمی خواهد عمل کرده وبه شوهر خود نفقه می دهد.(146)
10. در آخر الزمان خواهی دید که زنها بر ملک غلبه پیدا می کنند وبر هر امری غالب می شوند وهیچ امری به جای آورده نمی شود مگر آنچه که میل وخواهش آنها در آن باشد.(147)
11. در روایت است که در آن زمان زنان زینت وآرایش کرده واز خانه ها بیرون می آیند، وسیر وگردش می کنند، وبرای تفرج به خارج از شهر می روند.(148)
وضعیت پدر ومادران:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: در آن زمان مرد پدر ومادرش جفا می کند، اما با رفیقش نیکویی می کند وپسر بر پدر ومادر خویش خشمناک می گردد.(149)
2. در آخر الزمان فحش دادن به پدر ومادر یکدیگر، خوش طبعی ایشان می گردد.(150)
3. در آخر الزمان به پدران ومادران به طور علنی دشنام می دهند وسادات خوار می شوند وجنون ودیوانگی فراوان می شوند.(151)
4. رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) به برخی از اطفال نظر کردند وفرمودند: وای بر فرزندان آخر الزمان از دست پدرهایشان. گفتند: ای رسول خدا از پدرهای مشرکان؟! فرمودند: نه بلکه از دست پدران مومنانشان که به آنان چیزی از واجبات را یاد نمی دهند؛ اگر اولاد- واجبات دین را - یاد بگیرند پدران آنها را منع می کنند. پس من از آنها برایت می جویم وایشان هم از من برائت می جویند واز آن اولاد به متاع کمی از مال دنیا راضی می شوند.(152)
5. یکی از علامات ظهور آن است که برادرانی که از یک پدر ومادر هستند، در امر دین باهم اختلاف پیدا می کنند.(153)
6. مولایمان امیر المنین (علیه السلام) فرمودند: در آن زمان دشنام به پدر ومادر را شعار خود می کنند وپسر کینه پدر ومادر خویش در دل می گیرد.(154)
7. امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: در آخر الزمان، زمانی خواهد آمد که مرد بر پدر خود دروغ می بندد ودر حق پدر ومادر خویش نفرین می کند وبه مرگ آنان خوشحال می شود.(155)
جوانان، نوجوانان وکودکان:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: در آن زمان جوانان فاسد می شوند، وبه گردن خود گردنبند می بندند.(156)
2. ساعت ظهور نخواهد رسید تا اینکه حیا از بچه ها وزنها برود.(157)
3. در آن زمان اگر ما را بزاید بهتر تا اینکه بچه بزاید وهمچنین فرمودند: در آن زمان تربیت بچه سگ بهتر از تربیت کردن بچه می باشد.(158)
4. یکی از علامات ساعت - ظهور - آن است که بچه های موجب آزار واذیت می باشند، همچنین آن حضرت فرمودند: ساعت ظهور نمی آید تا آنکه زنهای بچه دار محزون باشند وزنهای بی بچه خوشحال باشند.(159)
5. در آخر الزمان بچه هایشان ناز نازی واذیت رسان می باشند.(160)
6. یکی از علامات ساعت ظهور آن است که بچه ها به منبر می روند.(161)
7. مولی الموحدین علی (علیه السلام) فرمودند: در آخر الزمان مردان لباس حریر وابریشمی می پوشند وجوانان سر برهنه راه می روند، وموهای جلوی سر خود را ظاهر می کنند، وصورتها را صاف وصیقلی کرده وموهای جلوی سر خود را از بیغ بر می کنند، وقلاده ها - شاید منظور کراوات باشد - را که تکمه آنها از طلا یا نقره می باشد را بر گردن می بندند وجامه های تنگ را می پوشند، یا این که جامه های تنگ را بر آنها می پوشانند وکمربند به روی آنها می بندند، یا آنان را به بستن کمربند امر ولازم می کنند، وجامه های نازکی می پوشند که زیر آن نمایان می باشد، ودر آن زمان قرطق - یعنی کرته - که جامه های کوتاه نم تن باشد را می پوشند.(162) (که به زبان متعارف امروزی به آنان به آن می گویند.) به راستی که نباید منکر این مطالب شد که این کلام واقعا معجزه است.
8. در آخر الزمان برای فجور کردن بر پسران غیرت کشیده می شود.(163)
9. همچنین ایشان در حدیثی دیگر می فرمایند: در آن زمان، جوانان تصنیف وآواز خواندن وشرب خمر را حلال می شمردند.(164)
10. در آن زمان دولت بچه ها در همه جا ظاهر می گردد.(165)
11. مولایمان حضرت علی (علیه السلام) در توصیف آخر الزمان فرمودند: بدانید،خداوند شما را رحمت کند شما در زمانی به سر می برید که گوینده حق کم بوده وزبان از راستگویی کند می باشد وفرد ملازم با حق ذلیل است. اهل آن زمان ملازم نافرمانی خداوند هستند ودر خدعه نیرنگ هم داستانند. جوان هایشان بد خلق وپیرانشان گنه کارند وعالم بی نیازان آنها به سوی فقیرانشان اراده نمی کنند.(166)
12. امام باقر (علیه السلام) فرمودند: وقتی که با بیعت کردن کودک ظاهر گشت هر صاحب قوتی با قوت بر پا می خیزد.(167)
شعر وشاعران:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: در آن زمان گفتارهای مساءت (یعنی نوشته های که غیر از کتاب خدا باشند) در میان مردم حیرت وسرگردانی می اندازد.(168)
2. ساعت - ظهور - بر امت من بر پا نمی شود تا اینکه گروهی از امت من به نام صوفیه بر می خیزند، آنها از من نبوده وبهره ای از دین ندارند وآنان برای ذکر، دور هم حلقه زده وبا گمان اینکه بر طریقت وراه من هستند صداهای خود را بلند می کنند. نه،بلکه آنان از کافران نیز گمراه ترند واز اهل آتش هستند وصدایی دارند که مانند عرعر الاغ می باشد.(169)
3. امیر المؤمنین فرمودند: در آن زمان مردم سخنان شر وفتنه انگیز وافسانه های دروغ وحرام را حلال می شمردند.(170)
4. مولایمان امام رضا (علیه السلام) فرمودند: هر کس که نزد او از صوفیه سخن به میان بیاید، واو به زبان ودل آنان را انکار نکند از ما نیست؛ وهر کس صوفیه را انکار نماید مثل این است که در راه خدا ودر حضور رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) با کفار جهاد نموده باشد.(171)
5. امام هادی (علیه السلام) فرمودن این فرق صوفیه، همگی مخالف ما اهل بیت (علیه السلام) هستند؛ وراه وطریقه آنها باطل وبر خلاف طریقه ماست واین گروه به منزله نصارا ومجوس این امت هستند.(172)
6. در روایت آمده است که: در آن زمان مانند دوران جاهلیت شعرا زیاد می شوند، ومردم قبرهای ایشان را به عنوان مساجد اتخاذ می کنند، - مانند فرقه مذموم صوفیه که قبور شعرای خود را خانقاه ساخته ومعبد خویش قرار داده اند - همچنین در آن زمان، افسانه ها (173) را حلال می شمارند.(174)
به درستی که برای رسیدن به سعادت دنیوی واخروی، رقص وسماع که از عقاید باطل صوفیان می باشد، راه گشای انوار حقیقی الهی نبوده وجز افزودن بر گمراهی وشقاوت، ارمغان دیگری برای انسان ندارد. اما امروزه متاسفانه همان گونه که در حدیث نبوی آمد، مردم ما وآنچه که باعث تاسف است از شیعیان، تمایل شدیدی به آثار صوفیه پیدا نموده اند وخواندن آنها را بر روایات وآثار نورانی اهل بیت (علیه السلام) ترجیع می دهند مانند دیوان اشعار بسیاری از شاعران فارسی زبان که خود را از بزرگان موسسان فرقه صوفیه وسنی گری در سالهای گذشته کشور ما بوده اند شاید برخی بگویند که ما آثار وعلوم غیر اهل بیت (علیه السلام) را می خوانیم وچیزهای مفید وآموزنده آنرا برداشت می کنیم.
اما امام باقر (علیه السلام) فرمودند:
فکل ما لم یخرج من هذا البیت وهو الباطل؛
پس تمامی آنچه که از غیر ما خاندان صادر شده باشد باطل است.(175)
همچنین مولایمان امام کاظم (علیه السلام) در خطاب به یکی از اصحاب فرمودند:
لا تاخذ معالم دینک عن غیر شیعتنا
علوم دینی ودانش خود را از غیر شیعیان ما کسب مکن.(176)
همچنین امیر مؤمنین (علیه السلام) فرمودند:
لا تاخذ إلّا عنا، تکن منا؛
علوم دینی ودانش خود را از غیر ما اهل بیت (علیه السلام) مگیر تا از ما بوده باشی.(177)
مولایمان امام صادق (علیه السلام) فرمودند: هر کس به ناطقی کوش بدارد پس به تحقیق که او را پرستیده است، پس اگر آن ناطق از جانب خداوند باشد - منبع وحی -، پس فرد گوش دهنده، خدای متعال را پرستیده واگر آن سخنور از جانب ابلیس باشد، همانا فرد مستمع ابلیس را پرستش کرده است.(178)
موسیقی وغناء:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: در آن زمان مردم، طبل وساز نواختن را نیکو یاد می گیرند وامر به معروف ونهی از منکر را انکار می کنند، ودر آن زمان زن های خواننده ومغنیه ورقاصه ظاهر می گرداند. همچنین ساز ونوا آلات لهو وکوچک وبزرگ ظاهر می شود.(179)
2. در آخر الزمان مال را برای غنا انفاق می نمایند.(180)
3. غناء نفاق را در قلب می رویاند، همانگونه که آب سبزه را می رویاند؛ اما یاد خدا ایمان را در قلب می رویاند.(181)
4. غناء افسون زنا می باشد - شیطان با این وسیله افراد را به گناه تشویق وتحریک می نماید-.(182)
5. مولایمان امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند: در آن زمان، شادمانی ونشاط وآواز خوانی به غنا وساز ونواها را حلال می شمارد.(183)
6. گوش دادن به غنا فقر وپریشانی است.(184)
7. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: در آخر الزمان خواهی دید که آلات لهو آشکار می گردد به نحوی که مردم از کنار آنها می گذارند اما کسی، کسی را منع نکرده وجرات منع کردن از آلات لهو را نیز داشته باشد.(185)
8. خرید وفروش آلات غناء حرام می باشد وشنیدنش نفاق ویاد گرفتنش کفر است. (186)
9. بدترین صداها غناء - صدای طرب-انگیز می باشد.(187)
10. شخصی از مولایمان امام صادق (علیه السلام) از شنیدن غناء - آوای طرب انگیز - پرسش نمود، آن حضرت پاسخ داند: آیا سخن خدای تعالی را نشنیده ای که فرمود:
ان السمع والبصر والفواد کل اولئک کان عنه مسولا؛
همانا گوش وچشم ودل همگی مسئول می باشند.(188)
سپس فرمودند: گوش از آنچه که دیده است، پرسش می شوند.(189)
بازارهای آن زمان ونحوه معاملات مردم:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: در آن زمان بازار به هم نزدیک می گردد ودر آنها یکی به دیگری می گوید: چیزی نفروختیم ودیگری بدو می گوید سود ومنفعتی نبردم، پس نمی بینی ایشان را مگر اینکه خداوند مذمت می کنند.(190)
2. ودر آن وقت، با ظاهر می گردد، وبه سلف ورشوه دادن معامله می کنند ودین پست وخوار می شود ودنیا بالا می رود.(191)
3. در آن زمان فجار بازار بر اهل بازار ریاست می کنند.(192)
4. در آن زمان حرام خوردن غنیمت مردم می شود وشریک ها در معامله به یکدیگر خیانت می کنند.(193)
5. شما را مطلع می کنم که بعد از نبی شما، چند سالی اختلاف واقع می شود، در سال 133 شخص دانا به فرزند خود خوشحال نمی شود؛ در سال 150 کفار ظهور می کنند؛ در سال 160 خواربار دو سال را ذخیره کنید؛ در سال 166 النجا النجا؛(194) در سال 170 الی 180 تاج وتخت از دست ملوک گرفته می شود؛ در سال 190 اهل معصیت دچار بلا خواهند شد؛ در سال 192 سنگباران، به زمین فرو رفتن، ومسخ (195) - واقع شده؛ - وزنا شروع می گردد؛ در سال 200 قضاء یعنی عذابی که مردم در بازارهای خود سکته می کنند شیوع پیدا می کند.(196)
6. در آن مردان امت من خود را به طلا می آرایند ولباس ابریشم ودیبا بر تن می کنند وپوستهای پلنگان را خرید وفروش می نمایند.(197)
7. امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند: در آن زمان هر که با ایشان معامله کند به او ظلم وستم می کنند و...، تاجر در تجارت خود وریخته گر در ریخته گری خود، وهر صاحب صنعتی در صنعت خود دروغ می گوید پس کم می شود کسبها وراههای معیشیت وزندگانی تنگ وآروزها دراز می گردد وعلمها کم می شود وربا ومعاملات شبهه ناک را حلال می دانند.(198)
8.در آن زمان پولهای صحت (199) فاش وآشکار می گردد ودر آن بر همدیگر سبقت می گیرند.(200)
9. در روایت است که ساعت - ظهور - بر پا نمی گردد تا وقتی که تاجر به مغرب ومشرق برود اما ربحی - سودی - به دست نیاورد.(201)
ثروتمندان در آخر الزمان:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: در آخر الزمان صاحب مال، بزرگ شناخته می شود؛(202) ومردم در آن زمان اموال خود را در غنر طاعت خداوند بسیار خرج می شود در چیزهایی که مورد غضب خداوند می باشد.(203)
2. در آن زمان غنی وثروتمند نمی ترسد مگر از فقر وتهی دستی تا اینکه در روز جمعه فرد سائل ما بین دو نماز از او سوال می کند وکسی در کف دست فقیر چیزی نمی گذارد.(204)
3. در آن زمان شخصی که مال زیادی دارد از آن وقتی که مالک آن شده است زکات آن را نپرداخته است.(205)
4. در آن زمان مال به دست کسی می افتد که شایستگی آن را ندارد.(206)
5. امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند: بر مردم زمان دندان گیرنده (عیوض) فرا می رسد که در آن زمان شخص ثروتمند وتوانگر، آنچه که از مال ودارایی، در دست خود دارد بر دندان می گیرد- یعنی بخل ورزیده ودر راه خدا انفاق نمی کند - در حالی که خداوند (عز وجل) در قرآن کریم می فرماید: ولاتنسوا الفضل بینکم؛ فضل واحسان را در میان خود فراموش نکنید. (207)
6. روایتی دیگر از امیر مومنان آمده است که ایشان فرمودند: در آن زمان مردم بد واشرار ریاست می نمایند، ونیکان وخوبان، ذلیل وخوار می شوند وبا شخص مضطر وبیچارگان ومضطرین نهی فرمودند؛ چرا که باید به شخص مضطر کمک نمود ونگذاشت که وسایل مورد نیاز خود را از روی احتیاج وآن هم به قیمتی ناچیز بفروشد.(208)
7. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: در آن زمان مردم در مجالس از ثروتمندان تبعیت می کنند وفقیر آخرت خویش را به دنیا می فروشد و- در میان مردمان - مورد غضب واقع شده، مهجور می شود؛ اما ثروتمند در آن زمان محبوب شده او را به کرامت، مخصوص می دارند.(209)
8. امام حسن عسکری (علیه السلام) فرمودند: زود است بیاید زمانی بر مردم که اغنیای ایشان زا فقرا را بدزدند.(210)
9. در آن زمان وای بر فقرا وآنچه که از زیان وذلت وخواری به آنان وارد می گردد.(211)
عواقب اعمال وکردار مردم:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: وقتی در شما پنج چیز زیاد شد، پنج چیز وارد می شود: وقتی در میان شما زنا زیاد شد، بر شما زلزله واقع می شود؛ ووقتی که ربا زیاد گردد، به زمین فرو رفتن روی می دهد؛ ووقتی که زکات دادن منع می شود، حیوانات هلاک می گردند؛ وقتی که پادشاه ستمکار شود، باریدن باران قطع می شود؛ ووقتی که امان وعهد کوچک شمرده شود، دولت مشرکان علیه مسلمانان تشکیل می گردد.(212)
2. وقتی که مسلمانان کنیه علمای خود را در دل گرفتند و... برای جمع آوری پول ازدواج کردند، خداوند ایشان را به چهار خصلت مبتلا می گرداند:
الف) تنگ گرفتن زمان
ب) ظلم وستم کردن پادشاه
ج) دیدن خیانت از کارگزاران حکومتها
د) صولت (213) از دشمن.(214)
3. هر گاه که خداوند بر امتی غضب نماید اما عذابی بر ایشان نازل نکند؛ به جای آن نرخهای آنان گران می شود وعمرهایشان کوتاه می گردد وتجارتشان سود نمی کند، ومیوه هایشان نیکو نمی باشد ونهرهایشان کم آب وباران از ایشان حبس می گردد، واشرار ایشان بر ایشان مسلط می گردند.(215)
4. از جبرئیل پرسیدم آیا بعد از من به زمین خواهی آمد؟ گفت: بلی یا رسول الله، بعد از شما ده مرتبه به زمین نازل خواهم شد وده گوهر را از روی زمین خواهم بد، پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: آن گوهرها چیست؟ عرض کرد: اول دفعه که نازل شوم، برکت را خواهم برد؛ در دفعه دوم رحمت را خواهم برد؛ در دفعه سوم حیا را از چشم زنان می برم؛ در دفعه چهارم حمیت وغیرت را از سر مردان خواهم برد؛ در دفعه پنجم عدالت را از دل سلاطین؛ ودر دفعه ششم صداقت وراستی را از رفیقان ودوستان خواهم برد؛ دفعه هفتم مروت را از دل اغنیا می برم؛ دفعه هشتم صبر را از فقرا خواهم برد؛ دفعه نهم حکمت را از دل حکیمان؛ ودر دفعه دهم ایمان را از دل مؤمنین خواهم برد.(216)
5. حذیفه بن یمان از رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) روایت کرده که فرمودند: افرادی که آزاد هستند فروخته خواهند شد، واز بس که به مردها وزنها مشقت می رسد به کنیز وعالم بودن خود اقرار می کنند ومشرکین را استدام نموده ودر شهرها می فروشند وخوب وبد را از این بلاء رهایی نمی یابند - شاید، مهاجرت مسلمین به سوی بلاد کفر به منظور کسب رزق منظور نظر بوده باشد والله العالم -.(217)
6. در آن زمان، دشنام به پدران ومادران علنی خواهد بود وسادات خوار می گردند وجنون ودیوانگی فراوان می شود چقدر برادری برای خدا در آن زمان اندک می گردد، وپول حلال کم شده وبرگشت مردم به بدترین حال خواهد بود، آن وقت است که دولت شیاطین روی کار خواهد آمد وبه جان ضعیف ترین مستمندان می افتد... توانگر به آنچه در دست دارد، بخل می ورزد وبینوا آخرت خود را به دنیا می فروشد. در آخر الزمان وای بر آن مستمندان از زیان وخواری وترس که بر سر آنها خواهد آمد.(218)
7. زود است ز مکانی بر امت من بیاید که علما را نشناسند مگر با لباس خوب؛ قرآن را نشناسند مگر به صورت زیبا؛ خداوند را عبادت نمی کنند مگر در ماه رمضان ووقتی که این چنین شد، خداوند بر آنها کسی که نه علم ونه حلم دارد را مسلط می نماید.(219)
8. امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند: روی های مردمان همانند صورتهای آدمیان است اما دلهای ایشان، دل های شیاطین می باشد.(220)
9. امام باقر (علیه السلام) فرمودند: - در اثر ونتیجه کردارهای ناشایست - در آن زمان یاد خدا وصحبت خداوند بر ایشان سنگین می باشد.(221)
وضعیت گنهکاران در آخر الزمان واعمال ورفتار ایشان:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: در آن زمان سنت در میانشان بدعت، وبدعت در میانشان سنت می باشد - در آن زمان - پست وخوار می شوند وشریران وبدکاران بلند مرتبه می گردند. در فجور مردها به مردها وزنها به اکتفا می کنند. زنازادگان زیاد می گردند. و- در آن زمان - مردم به روی دنیا می افتند یعنی همتشان مصروف دنیا می باشد ومشروبات مست کننده می آشامند وبا تخته های نرد وشطرنج وامثال آنها بازی می کنند.(222)
2. بر مردم زمانی می آید که صورتهای آنان صورتهای آدمیان است اما دلهای آنان دلهای شیاطین می باشد.(223)
3. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: ساعت - ظهور - برپا نخواهد شد تا اینکه سرهای گروهی به واسطه حلال دانستن عمل قوم لوط - که لواط باشد - با ستارگانی از آسمان کوبیده شود.(224)
4. حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: در آن زمان کلامشان فحش است وعملشان وحشی گری وکردارشان خبیث می باشد.(225)
5. مولایمان حضرت امام صادق (علیه السلام) فرمودند: امر ظهور امام عصر (علیه السلام) به انجام نمی رسد مگر در دوران زندگی بدترین مردمان.(226)
لباس وپوشهای مردم:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: در آن زمان لباسهای آشکار می گردد که آنها را زنان لباس پوشیده عریان به تن می نمایند. در دل زمان به لباس هایشان فخر کرده ومردم آن زمان هر چند که لباس پوشیده بدن آنان از نا محرمان نیست - ودر بالای سرهایشان مانند کوهان شترهای خراسانی لاغر است.
در اینجا لازم به این توضیح می باشد که شاید اشاره به موهای سر ایشان باشد که آن را دو طبقه آرایش می کنند مانند شتر دو کوهانه، واین نحوه زینت آنان می باشد.(227)
2. در آن زمان بدها بر نیکان مسلط می شوند ودروغ فراوان ولجاجت ظاهر می گردد. همچنین در آن زمان تنگدستی زیاد شده ومردم با لباس بر یکدیگر مباهات می کنند.(228)
3. امام صادق (علیه السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) روایت کرده اند که حضرت فرمودند: وقتی که - در میان مردم - کلاه های مشترک ظاهر شد، زنا کردن وزنا دادن ظاهر می شود.(229)

زی مسلمان چو نصار راستی * * * متحد الشکل به هر جاستی
ریش تراشند ونباشد عجیب * * * کرده به گردن چو نصاری صلیب
غیرت وناموس وحجاب از میان * * * رفته ومردم شده چون کافران
مرد به شکل زن وزن شکل مرد * * * دور از احکام خداوند فرد(230)

4. سید بن طاووس از عمران بن سلیم روایت کرده است که: لباس مسلمین، لباس کفار خواهد شد ودشمنی در بین مسلمانها پیدا می شود به نحوی که آنها را مستاصل وپراکنده می کند تا اینکه سلطنت به اولاد پیغمبر (صلی الله علیه وآله) برسد؛ زیرا آنها در سلطنتت وگفتن حق از دیگران سزاوارتر هستند.(231)
نحوه تغذیه مردم:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: وخواهی دید که در آن زمان با شراب به مداوای امراض می پردازند وبرای بیمار - از شراب - تعریف کرده واز آن طلب شفا می نمایند.(232)
2. ساعت ظهور بر پا نمی شود تا آنکه امت من روشن کفار قرنهای گذشته را وجب به وجب وذراع - یعنی بدون هیچ کم وکاست - اتخاذ می کنند.(233)
همانا بسیاری از انواع غذاهای گوناگون ورنگارنگ امروزی که به تقلید از غذاهای کفار بوده وجز ضرر رسانیدن به جسم وجان ثمره دیگری ندارد.
3. همانا بر مردم زمانی خواهد رسید که حتی یک نفر از اهل آن زمان باقی نمی ماند، مگر آنکه با ربا می خورد واگر ربا نخورد از غبار آن به وی خواهد رسید.(234)
4. مولایمان امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند: در آن زمان مردم خوراکشان تیهو ومرغان چاق ولباسشان خز یمانی وابریشم بوده وهمتشان در غذاهای رنگارنگ وآشامیدنی ها صرف می گردد.(235)
5. همچنین آن حضرت فرمودند: در آن زمان مردمان بر غذاهای خوب وشیربتهای لذیذ وبوهای خوش بناهای محکم وزیبا وخانه ها ومجالس مزین پرورش می یابند.(236)
6. مردمکان آخر الزمان بسیار خورنده حرام می باشند.(237)
7. امام محمد باقر (علیه السلام) فرمودند: وخواهی دید که در آن زمان طلب حلال مورد تحقیر وسرزنش قرار می گیرد، اما طالب - رزق - حرام مورد تعظیم وستایش واقع می شود.(238)
8. در آن زمان همت مردمان در شکم وشهوتشان می باشد ودر اینکه از کجا بخورند وبا چه دفع شهوت نمایند پروایی ندارند ودر عین حال دنیا نیز به ایشان روی می آورد.(239)
وسایل تفریحی وسرگرمیها مردم:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: در آن زمان با تخته های نرد وشطرنج وامثال آنها بازی می کنند.(240)
2. امام جواد(علیه السلام) فرمودند: گویا می بینم روزنامه های - جراید - پراکنده ای را که به نامهای گوناگون ومختلف خوانده می شود من برای صاحبان آنها رشد وهدایتی نمی بینم وصاحبان آنها دین خود را حفظ نکرده و- به - هر طرفی که میل می کنند طرف دیگر آنان باطل وناچیز می گردد. مردی از اهل طبرستان با آنها مبارزه می نماید.(241)

خواندن قرآن زمیان رخت بست * * * لیک جراید به مکانش نشست

3. خداوند در قرآن کریم مؤمنین را این چنین توصیف نموده است:
الذین هم عن اللغو معرضون؛
همانا مؤمنین آن کسانی هستند که از کارهای لغو وبیهوده روی گردان می باشند.(242)
مساله مرگ وچگونگی آن:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: در آخر الزمان کشتن آدم بی گناه بدون غلق(243) واضطراب بسیار می گردد.(244)
2. عظمت ومهابت از شما گرفته خواهد شد وهن در دلهای شما جایگزین می شود، گفتند: وهن چیست؟ آن حضرت فرمود: حب دنیا وبیزاری از موت.(245)
3. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: وقتی بعد از من زنا زیاد شود، مرگهای ناگهانی زیاد می گردد.(246)
4. هر آینه زمانی می آید که در آن، مرد کنار قبر آمده ومی گوید ای کاش من به جایی این مرده بودم واو این حرف را نه از باب دوستی خداوند، بلکه از شدت بلایی که می بیند، می گوید.(247)
5. وخواهی دید که در آن زمان بر تهمت ومنطقه کشته می گردد؛ وخواهی دید که مرده را از قبر بیرون آورده وکفن آنرا می فروشند؛ وارث میت را به وارثهای فاسق بدکردار می دهند؛ وچیزی از آنان - به عنوان رشوه - دریافت می کنند تا هوای نفسانی آنان را نادیده انگارند.(248)
6. در آن زمان مرده های ایشان در قبرهایشان از خیر ایشان نا امید می گردند.(249)
اگر کسی ادعا کند که مرگهای ناگهانی از دیر باز تا کنون وجود داشته است وبه زمان ما اختصاص ندارد در پاسخ به او باید گفت که هانری رنه دالمانی در سفرنامه خود که مربوط به 150 سال قبل می باشد در بازدید خود از ایران مراسم تدفین اموات را این چنین توصیف می کند:
در ایالات وولایت ایران وقتی که مردی به آخرین لحظات زندگی خود نزدیک می شد به اقوام ودوستان وبستگان او خبر می دهند وطولی نمی کشد که اطاق محتضر پر از جمعیت می شود وبه جایی این که سکوت برقرار گردد همه با هم صحبت می کنند وقلیان وچیق می کشند به نحوی که هوای آن اطاق دیگر قابل تنفس نیست در حالی که امروزه اکثر قریب به اتفاق مرگ ها برای عزیزان ونزدیکان بدون هیچ گونه آمادگی قبلی وغیره منظره می باشد.(250)
7. ساعت ظهور بر پا نمی گردد تا اینکه هرج زیاد شود. گفته شد: هرج چیست؟ فرمودند: قتل وکشتار.(251)
8. مولایمان امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند: امام مهدی (علیه السلام بیرون نمی آید تا اینکه ثلثی از مردم کشته شوند وثلثی هم بمیرند وتنها وتنها یک ثلث باقی بماند.(252)
9. حضرت علی (علیه السلام) پس از توصیف برخی از علامات آخر الزمان فرمودند: پس در آن هنگام - آخر الزمان - بترسید که مبادا خداوند شما را غافلگیر نماید. که فرصت توبه را از شما گرفته شود به جهت آنکه پس از آن امور، مرگ ها سریع می باشد ومردم بطور ناگهانی می میرند تا این حد که مرد صبح سالم بوده اما شب دفن شده باشد، وشب زنده باشد در حالی که صبح مرده است، پس وقتی آن چنان شد، واجب است وصیت را مقدم بدارید پیش از آنکه بلاء برسد وواجب است نماز را اول وقت بخوانید، چرا که نمی دانید که تا آخر وقت مرده یا زنده هستید، پس شما آن زمان را درک کردید، شب ها بی وضو نخوابید واگر قدرت دارید همیشه با طهارت باشید... چون انسان ترسان است ونمی داند که چه وقت اجلش می رسد وملک الموت به سراغش می آید وبه تحقیق، من شما را ترسانیدم اگر که بترسید وشناسانیدم اگر که بشناسید وموعظه کردم اگر قبول نمایید. ودر باطن وظاهر از خدا بترسید ومواظب باشید که از دنیا نروید مگر مسلمان، چون هر کس غیر از خدا از اسلام را بخواهد از او قبول نخواهد شد واو در آخرت از زیانکاران است.(253)
10. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: قبل از آمدن امام قائم (عجّل الله فرجه) دو - نوع - مرگ می باشد: مرگ سرخ ومرگ سفید. تا آنکه از هفت نفر، پنج نفر آنها از بین می روند، مرگ سرخ شمشیر ومرگ سفید طاعون می باشد.(254)
11. در آخر الزمان خواهی دید که به مرده استهزاء می کنند وکسی برای او فزع - گریه وزاری - نمی کند.(255)
12. یکی از علامات ظهور آن است که خونریزی را سبک می شمارند.(256)
13. سی بن طاووس از کتاب فتن از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) روایت کرده است که فرمودند: قبل از قیامت فتنه ای برپا خواهد شد، پرسیدند چه فتنه ای؟ فرمودند: کشته شدن؛ گفتند: یا رسول الله از زمان فعلی ما بیشتر کشته می شوند؟ آن حضرت فرمودند: نه این که کفار شما را بکشند بلکه شخص، همسایه وبرادر وپسر عمه خود را خواهد کشت، گفتند: یا رسول الله مگر عقل ندارند؟ فرمودند: عقل مردم در آن زمان گرفته می شود وبه جای عقلا افرادی می نشینند که گمان می کنند کسی هستند وشخصیتی دارند.(257)
14. سید بن طاووس در کتاب خود از نعیم حماد نقل می کند که: زمانی می آید که در فتنه های آن، انسان مرگ را تمنا می کند ونزد قبر می آید وخود را مثل چهارپا به قبر می مالد ومی گوید: ای کاش من به جای تو بود.(258)
وضعیت شهرها وکشورها:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: زود باشد که بیت المقدس را از بهتر بدانند یا آنکه از دنیا وهر آنچه در دنیاست بهتر بدانند.(259)
2. در آخر الزمان زمین جمع می گردد.(260)
این روایت کنایه از نزدیکی وارتباط اهل زمین با یکدیگر به وسیله وسایل ارتباطی، صوتی، وهمچنین وسایل نقلیه ای که مسافتهای دور از در ظرف مدت زمانی کوتاه می پیمایند دارد.
3. ساعت - ظهور - بر پا نمی گردد که غرفه ها - ساختمانها - به روی یکدیگر ساخته شده وساختمانها بلند شوند. (261)
4. مولایمان علی (علیه السلام) فرمودند: - در آن زمان - طبرستان مومنان اندک وفاسقان فراوان هستند واز کوه ودریا به ایشان منافع بسیاری می رسد. (262)
5. امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند: در آخر الزمان بلاها به اطراف لبنان وارد می شود پس چه بسا کشته شدی در بیابان بی آب وعلف، واسیرانی در جانب نهر - که دیده می شود-، پس در آنجا گریه های بلند شنیده شده وترس با آنها رفیق گردد.(263)
6. هر گاه که خراسان مضطرب گردد. وبین اهل گرگان وطبرستان جنگ واقع شود وسیستان خراب شود پس در آن موقع سالمترین مکان ها قبضه قم می باشد، وقم شهری است که از آن انصار بهترین مردم از حیث پدر ومادر وجد وعم وعمه - امام زمان (علیه السلام) - بیرون خواهد آمد. (264)
7. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: در شهر قم شیعیان ودوستان ما هستند. (در آینده) ساختمانها در آنجا زیاد می شود ومردم به طرف آنجا قصد می کنند ودر آنجا به حدی جمع می شوند که رودخانه در وسط شهر ایشان واقع می شود.(265)
8. امام جعفر صادق (علیه السلام) در توصیف وضعیت جهان در آخر الزمان فرمودند: پس وقتی که دیدی حق مردم واهل حق رفتند ووقتی که تمام شهرها را جور وستم فرا گرفت، ودیدی که قرآن کهنه شده - یعنی به آن عمل نشد - وچیزی را که در آن نیست بر آن احداث می کنند ودیدی که دین همانند ظرف آب سرنگون شد.(266)
9. مفضل بن عمر از مولایمان امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که آن حضرت فرمودند: ای مفضل آیا می دانی که دار الزواراء کجا واقع - بنا - می شود؟ عرض کردم: خدا وحجت خدا بهتر می دانند؛ فرمودند: ای مفضل در نزدیکی شهر ری کوه سیاهی است که در نزدیکی آن کوه شهری بنام طهران بنا می شود که درای قصرهای است مانند بهشت؛ وزن های آن شهر مانند حور العین می باشند. بدان ای مفضل آن زنها مانند کفار لباس می پوشند ومزین به زینت جبارین می شوند وبر زین سوار می شوند واز شوهر تمکین نمی کنند وکسب شوهرها بر مخارج آنها وفا نمی کند. پس از شوهرها طلاق می خواهند واکتفا می کنند مردها به مردها وشبیه می شوند ومردها به زنها وزنها به مردها، پس اگر خواستی که دینت را حفظ کنی در آن شهر سکنا مگزین ومنزل وخانه ات را در آنجا اختیار من ما. چرا که آنجا محل فتنه می باشد واز آن شهر به سوی قله های کوه فرار کن واز سوراخ کوهی به سوراخ کوه دیگر مانند روباه وبچه های روباه فرار کن. (267)
10. در آخر الزمان خواهی دید که در مکه ومدینه به چیزی که خداوند دوست نمی دارد عمل می کنند وکسی که آنها را منع نماید نخواهد بود، واحدی مانع عمل زشت آنها نمی شود وخواهی دید که انواع سازها ونوازها در مسجد الحرام ومسجد مدینه ظاهر می شود.(268)
11. به زودی کوفه از مؤمنین خالی خواهد شد وعلم از آن جمع می شود همچنان که مار در وقت به سوراخ رفتن، خود را،جمع می کند پس علم در شهری ظاهر می گردد که به آن قم می گویند وآنجا معدن علم وفضل می گردد به نحوی که دیگر مستضعف در دین، در زمین پیدا نمی شود، به طوری که حتی مخدرات - زنها - نیز دانا می شوند واینها همه در نزدیکی ظهور امام قائم (عجّل الله فرجه) اتفاق می افتد.(269)
12. زود است زمانی بیاید که شهر قم واهل آن بر سایر شهرها حجت باشند وآن زمان غیبت قائم ما تا دوران ظهور او خواهد بود.(270)
13. امام حسن عسکری (علیه السلام) فرمودند: جبرئیل (علیه السلام) در شب معراج به پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: اینجا - در قم - شهری بنا خواهد شد؛ وبندگان مومن خداوند در آن جمع خواهند گشت؛ در حالی که امیدوار به محمد (صلی الله علیه وآله) وشفاعت وی در قیامت هستند وبر ایشان اندوه وغم وسختی ها وارد می گردد. راوی از آن حضرت پرسید؟ پس چه وقت آنان - اهل قم - انتظار فرج را خواهند داشت؟ آن حضرت (علیه السلام) فرمودند: هرگاه که آب به روی زمین (قم) ظاهر گردد.(271)
14. سید بن طاووس از حذیفه این چنین روایت می کند: نزدیک شده است که عجم - غیر عرب - جلوگیری کند که برای اهل عراق درهم وقفیزی - پیمانه - نباید وهمینطور روم جلوگیری کند که اهل شام درهم وفقیری وارد نشود.(272)
15. سید طاووس بن در کتاب الملاحم والفتن خود از عمران بن سلیم روایتی دیگر می گوید: نزدیک شده است که بنی حفصه یعنی ترکها بر کشور عراق خروج کنند وهر سفید وسیاهی را مقهور کنند ودنیا برای آنها مانند تداوم آن برای فرعون ادامه خواهد داشت تا آن موقع که جلوگیری وامتناع وتکبر وظلم نمایند، آنگاه خداوند باران را از آنها منع خواهد کرد وانتقام برخی از برخی دیگر به سبب عدم رعایت وکشتار آنها خواهد کشید.(273)
16. سید بن طاووس از اسناد خود روایت می کند که: - در آخر الزمان - در بغداد زمین فرو رفته، وسنگباران وزلزله می آید؛ وآن - بغداد- در خراب شدن، از سریع ترین زمین ها می باشد. (274)
17. ناظم الاسلام کرمانی در صفحه 113 از علائم ظهور خود نقل می کند که یکی از علامات ظهور امام زمان (علیه السلام)، خروج سید حسینی است که وی از طالقان ودیلم ایران خروج می کند. همچنین وی نقل می کند که آنطور که از اخبار بر می آید این سید به خود دعوت نمی کند اما همانند یک پادشاه نداشته وجمهوری گردد ویا - بصورت - هرج ومرج وملوک الطوایفی در بیاید.(275)
18. اعثم کوفی در کتاب خود از مولایمان امیر المؤمنین (علیه السلام) چنین روایت می کند که آن حضرت فرمودند: به به از طالقان! برای خداوند در آنجا گنج هایی می باشد، اما از طلا ونقره نیست بلکه آن گنج ها مردان مومنی می باشند که خداوند را به خوبی شناخته اند آنان در آخر الزمان از یاران مهدی (علیه السلام) خواهند بود.(276)
19. در روایت آمده است که در آن زمان امت های مخالف - مخالف اسلام - همدیگر را فرا خوانده وبا یکدیگر متحد می شوند وآن گاه همانند حمله وهجوم آوردن جمعی - بر غذا - که در حال خوردن - غذا - از یک کاسه هستند، بر مسلمین حمله خواهند کرد.(277)
چگونگی فصول ونزولات جوی:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: در آخر الزمان خداوند ایشان را - به خاطر اعمالشان - از باریدن باران در وقت خود محروم می کند وباران را در غیر وقت طبیعی - خود می باراند.(278)
2. همانا بر مردم زمانی خواهد آمد که در آن زمان، از آسمان باران می بارد اما از زمین گیاهی نمی روید، همچنین آن حضرت فرمودند که: از علامات ساعت - ظهور - آن است که باران گرم می بارد.(279)
3. ساعت ظهور بر پا نمی شود تا آن که بر مردم بارانی ببارد که خانه های گلی نگاه دارنده آنها - از آن باران -نباشد. وجز با خانه های مویی - چادری - نمی توانند خود را - از باران - حفظ ونگهداری کنند.(280)
مولف این روایت می گوید: شاید اشاره به باران های سیل آسایی باشد که با جاری کردن سیل مردم را مجبور به زندگی در چادر در اطراف شهرها می کند همچنین فرمودند: پیش از ظهور سالهایی است که آسمان از باریدن خودداری می کند.(281)
4. پیش از خروج دجال که - از علائم ظهور می باشد - سه سال خواهد بود: سال اول آسمان ثلث باران خود را منع خواهد نمود؛ سال دوم دو ثلث وسال سوم تمام باران خود را منع می نماید تا اینکه هیچ حیوانی از بهایم نمی ماند مگر اینکه هلاک می گردد.(282)
5. از این ابن مسعود روایت شده که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: در آن زمان در زمستان باران نمی بارد وزمستان مانند تابستان گرم می باشد.(283)
6. حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: در آن زمان در فصلی که باید باران باریده وهوا سرد شود، مانند تابستان در آن باران نمی بارد وهوا سرد نمی شود.(284)
7. امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: در آخر الزمان خواهی دید که آیات ونشانه های آسمان که علامت عذاب است ظاهر می شود اما حدی نمی ترسد وفزع نمی کند.(285)
8. وقتی زمان قیام امام زمان (عجّل الله فرجه) ما برسد، ماه جمادی الثانی وده روز از ماه رجب - مجموعا چهل روز - بارانی بر مردم می بارد که خلایق مانند آن را ندیده باشند پس خداوند به واسطه آن گوشت های مؤمنین را در قبور شان می رویاند مثل اینکه نگاه می کنم - وآنها را می بینم که - از طرف جهنیه می آیند وخاک را از موهای خود می تکانند.(286)
وضعیت طبیعت، مزارع ومحصولات:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: در آخر الزمان میوه ها کم (287) می گردد.(288)
2. در آخر الزمان زراعت فاسد می شود.(289)
3. ساعت - ظهور - بر پا نمی شود مگر وقتی که کوه ها از جای خود حرکت کنند وشما امور بزرگی را مشاهده نمایید که قبلا ندیده بودید.(290)
4. از علائم آخر الزمان وظهور مهدی صاحب الزمان (عجّل الله فرجه) مسلط شدن کفار بر پنج نهر: سیحون، جیحون، فرات، نیل ودجله می باشد.(291)
5. در آن زمان اشجار - درختان - زیاد شده اما میوه ها کم می گردد. - شاید اشاره آن حضرت به پارک های جنگلی در شهرها باشد که اکثرا بدون میوه می باشند -.(292) والله العالم
6. ساعت - ظهور - بر پا نخواهد شد تا اینکه بادهایی ظاهر می گردد که مردم را در دریا می اندازد.(293)
امروزه شاهد گردبادهای مهیب وسهمگینی خصوصا در نواحی کارائیب وفلوریدا هستیم که قادر است علاوه بر انسانها، وسایل بزرگ وحجیم را به طرف دریا پرتاب نماید.
7. در آخر الزمان هوا تاریک می شود وآب خشک گردیده ودر زمین فرو می رود وافق خورشید غبار آلود می گردد.(294)
از این روایت می توان برداشت کرد که منظور آلودگی هوا در زمان کنونی ما باشد، والله العالم
8. امام زمان (علیه السلام) بعد از غیبت خود همزمان با طلوع ستاره ای قرمز ظهور می نماید.(295) (ان شاء الله)
9. مولایمان امیر المؤمنین (علیه السلام) در توصیف آخر الزمان فرمودند: -آن زمان هنگامی است که - جنگل ها خشک می شود وشکارچیان همه را به وحشت می اندازد، واضطراب، نفرات ومهاجرت زیاد می گردد....(296)
10. امام محمد باقر (علیه السلام) از جد بزرگوار رسول خدا روایت می کند که فرمودند: وقتی که زنا ظاهر شود، مرگ ناگهانی زیاد خواهد شد؛ ووقتی که در پیمانه کم داده شود، خداوند آنها را به کمی اموال وگرانی مبتلا خواهد نمود؛ ووقتی که زکات پرداخت نشود زمین برکات خویش را از قبیل زراعت ومیوه ومعادن - از ایشان - منع می نماید؛ وهر گاه در احکام خداوند جور نمایند، بر ظلم وعدوان کمک خواهد شد؛ وهر گاه عهد وپیمان الهی را بشکنند، خداوند دشمنان را بر ایشان مسلط می گرداند؛ وهر گاه قطع رحم نمایند، مالها در دست اشرار قرار داده می شود؛ وهر گاه امر به معروف ونهی از منکر نکرده وخوبان از اهل بیت من پیروی نکنند، پس خداوند بدان آنها را بر ایشان مسلط می نماید پس در آن هنگام خوبان ایشان دعا می کنند اما مستجاب نخواهد شد.(297)
11. امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: به درستی که قبل از آمدن امام قائم (عجّل الله فرجه)، همانا سالی خواهد بود که در آن باران زیاد می بارد- بطوریکه - خرما درخت آن فاسد می شود، پس در آن شک نکنید.(298)
12. مولایمان امام رضا (علیه السلام) فرمودند: قبل از ظهور امام زمان (علیه السلام) بیوج می باشد. راوی این حدیث می گوید: من در ابتدای امر منظور آن بزرگوار را نفهمیدم تا این که در مراسم حج از یک اعرابی شنیدم که می گفت: امروز بیوج است. از وی پرسیدم بیوج چیست؟ پاسخ داد. روزی است که خیلی گرم باشد - قبل از ظهور آن حضرت احتمالا سالهای خیلی گرمی در پیش خواهد بود-.(299)
13. در روایت آمده است که: در آن زمان بار آنها در غیر وقت طبیعی می بارد؛ وبار آنها زیاد بوده اما گیاهان کم می باشد.(300)
کیفیت ماه های قمری:
1. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: از علایم قیامت بلند شدن ماه هاست - یعنی ماه شب اول مثل ماه شب دوم می باشد -.(301)
2. از نشانه های نزدیکی ساعت ظهور آن است که به خاطر بزرگی وروشنی که در ساعت طلوع هلال ماه در آن دیده می شود، پس گفته می شود که این ماه شب دوم است.(302)
3. ابن مسعود از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) روایت کرده که فرمودند: موقعی که صیحه وصدایی در ماه رمضان به وجود آمد، در ماه شوال جنگ وجدالی خواهد شد؛ وقبیله ها در ماه ذیقعده از بین می روند ودر ماه ذیحجه ومحرم خونها ریخته می شود. هیهات! هیهات! چه محرمی که مردم در آن کشته می شوند.(303)
4. امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند: در آن زمان ماه گاهی در افق بلند دیده می شود، به نحوی که ماه شب اول همانند ماه شب دوم دیده می شود، وگاهی نیز - ماه - پنهان می گردد، به طوری که دیده نمی شود تا اینکه، در اول ماه رمضان روزه خورده می شود، ودر آخر الزمان ماه رمضان عید واقع می گردد وروزه گرفته نمی شود.(304)
5. در پیشایش قیام قائم (عجّل الله فرجه) سالهایی فریبنده وجود خواهد داشت که در آن سالها راستگو تکذیب ودروغگو تصدیق می گردد، وفرد مکار مقرب ومردمان پست وغیر قابل اعتناء در امر مردم دخالت کرده سخنرانی می کنند.(305)
6. خلیل اسدی به نقل از امام باقر (علیه السلام) روایت می کند که آن حضرت فرمودند: در آن زمان - قبل از ظهور امام قائم (عجّل الله فرجه) - خورشید در نیمه رمضان خواهند گرفت، شخصی عرضه داشت یا بن رسول الله - بطور معمول - خورشید در آخر الزمان ماه قمری وماه در نیمه ماه قمری - که هلال آن کامل شده است - می خواهند گرفت؛ مولایمان حضرت باقر (علیه السلام) فرمودند: می دانم تو چه می گویی اما این دو نشانه از هنگام هبوط حضرت آدم (علیه السلام) پدید نیامده اند اما قبل از ظهور قائم ما (علیه السلام) پدیدار می گردند.(306)
7. ورد بن اسدی از امام باقر (علیه السلام) روایت می کند که فرمودند: پنج روز قبل از ظهور امام عصر (علیه السلام) ماه گرفتگی خواهد بود وپانزده روز قبل از آن خورشید گرفتگی خواهد شد واینها در ماه رمضان اتفاق می افتند پس آن هنگام است که محاسبات منجمین بر هم خواهد ریخت.(307)
8. در چند حدیث از معصومین (علیه السلام) وارد شده است که خروج سفیانی - که از علائم حتمی ظهور امام عصر (عجّل الله فرجه) می باشد - در ماه رجب خواهد بود.(308)
کیفیت اوقات، عمر وزمانها:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: مردم در آخر الزمان از ثلث اول شب تجاوز کرده می خوابند صبحها زیاده روی می کنند.(309)
2. در آن زمان سال مانند ماه وماه مانند هفته، وهفته مانند روز، وروز مانند ساعت، وساعت مانند سوختن شعف (310) شعف خرما می گذرد.(311)
3. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) پیرامون معنای یتقارب الزمان - که از خصوصیات آخر الزمان است - فرمودند: آن وقت، همان وقت کم شدن عمرها وکوتاه شدن روزها می باشد.(312)
4. در آخر الزمان هیچ کسی نیست مگر آنکه سال بعد از آن شر تر وبدتر از آن است؛ ودر حدیث دیگری آمده فرمودند: هیچ سالی نیست مگر اینکه خیر وخوبی کم می شود وشر وبدی زیاد می گردد.(313)
5. یکی از شرطهای ساعت - ظهور - آن است که عمر بشر کم می شود.(314)
امروزه علیرغم پیشرفت چشمگیر علم وپزشکی، متاسفانه میزان عمر طبیعی بشر نسبت به دورانهای کاهش قابل توجهی یافته است؛ عواملی همانند تصادفات، سکته های قلبی ومغزی، بروز انواع سرطان ها وبرخی بیماریهای عفونی غیر قابل علاج که همه وهمه از ارمغان تکنولوژی ناقص بشری می باشد واز دلایل اصلی مرگ در زمان حاضر به حساب می آیند.
6. امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند: در آخر الزمان برکت از سال وماه وروز وهفته وساعت برداشته می شود. هر سالی به قدرت یک مه وهر ماهی به قدر یک هفته، وهر هفته ای به اندازه یک روز وهر روزی به قدر یک ساعت می گذرد ودر آن زمان سختیها بسیار شده وعمرها کوتاه می گردد.(315)
7. امام صادق (علیه السلام) به نقل از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: زود باشد بر مردم، زمانی بیاید که جز با ستمگری وزور وکشتن وزور به حکومت نمی رسند، وجز به وسیله غضب مال مردم وبخل تو به توانگری نمی رسند، وجز با بیرون رفتن از دین وپیروی از هوای نفس به دوستی یکدیگر نمی رسند. پس هر کس چنین زمانی را درک کند ودر آن زمان به فقر صبر نماید در حالی که بر توانگران وتحصیل ثروت قادر باشد وبر دشمنی مردم صبر نماید؛ در حالی که می تواند آنان را دوست خود نماید وبر خواری صبر کند؛ با اینکه می تواند عزیز باشد پس خداوند ثواب پنجاه صدیقی که مرا تصدیق کرده اند را بدو عنایت می نماید.(316)
8. در روایت آمده است که در آن زمان عافیت ده جزء می باشد، نه جزء آن در کناره گیری از مردم ویک جزء آن در سکوت می باشد.(317)
فتنه های آن دوران:
1. معقل بن یسار از رسول الله (صلی الله علیه وآله) روایت کرده است که ایشان فرمودند: بعد از من به زودی زمان جور فرا می رسد زمانی جور طلوع نمی کند مگر این که زمانی از عدل خواهد مرد... به نحوی که مردی که در آن زمان متولد می شوند غیر از ظلم وستم چیزی را نشناخته وبه غیر از جور وستم عمل نخواهند کرد.(318)
2. ودیدی که در آن زمان در هر سال بدعت وشری تازه پیدا می شود بیش از آنچه که قبل از آن بوده است.(319)
3. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: بعد از خود از بابت سه چیز از امت خود هراسانم:
1. گمراهی بعد از معرفت؛
2. فتنه های گمراه کننده؛
3. شهوت شکم وشهوت فرج(320).
4. امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند: بهترین مردم در زمان فتنه کسی است که در خانه خود مخفی باشد وبا کسی رفت وآمد نداشته باشد.(321)
5. امام محمد باقر (علیه السلام) فرمودند: به ناچار فتنه ای خواهد آمد که در آن هر دوست ورفیقی سقوط می کند واز چشم می افتد ویا اینکه خطا می کند حتی کسانی که از روی زیرکی یک مو ربا به دو قسمت تقسیم می کنند هم خطا می کنند واز صواب بر کنار می شوند به طوری که جز ما وشیعیان ما کسی باقی نمی ماند، (ینی جز ما شیعیان ما همه در فتنه ها گرفتار می شوند).(322)
6. امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: در آخر الزمان خواهی دید که دل های مردم سخت می شود واشک چشم های ایشان خشک شده ویاد کردن خداوند بر ایشان سنگین می شود وخواهی دید که مردم به هر طرفی که غلبه با آن است متمایز می شوند.(323)
7. مولایمان امام رضا (علیه السلام) فرمودند: وقتی که فتنه ها در همه شهرها عمومیت پیدا کرد بر شما باد به ساکن شدن در قم واطراف وجوانب آن، چرا که بلاء از آن جا برداشته شده است.(324)
8. مولایمان حضرت امام رضا (علیه السلام) فرمودند: از معمر بن خلاد پرسیدند فتنه چیست؟ معمر بن عرض کرد: فدایت شوم، فتنه در نزد ما فتنه در دین است؛ آن حضرت (علیه السلام) فرمودند: امتحان می شوند چنانکه طلا را امتحان می کنید وخالص می شوند چنانکه طلا خالص می گردد.(325)
9. امام هادی (علیه السلام) فرمودند: در آخر الزمان مردمان متحیر وسر گردان می شوند، نه مسلمانند ونه مسیحی - کنایه از شدت مبتلا وبی پروایی اهل آن زمین است -.(326)
10. شیخ طوسی از عمار بن یاسر روایت می کند که وی گفت: دعوت وقیام اهل بیت پیغمبر (علیه السلام) شما در آخر الزمان خواهد بود، پس تا: هنگام ملازم زمین باشید وخود را از حرکت دادن وورود در فتنه ها باز دارید.(327)
بدعت ها:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) در توصیف آخر الزمان فرمودند: در آخر الزمان خواهید دید که در هر سال بدعت وشری وتازه پیدا می شود بیشتر از آنچه که بوده است؛(328) وخواهید دید که با شراب، امراض را مداوا می نمایند وبرای مریض از آن تعریف می کنند واز شراب، شفا طلب می کنند، وخواهید دید که برای اذان گفتن ونماز خواندن مزد می گیرند.(329)
2. ساعت - ظهور نباشد - نمی رسد - تا آنکه بتها پرسش ومنصوب گردد.(330)
3. مولایمان امام حسن عسکری (علیه السلام) فرمودند: ای ابوهاشم زود است بر مردم زمانی بیاید که در آن صورتهای آنان باز وخندان بوده، اما قلبهای آنان تاریک وگرفته است؛ سنت در بین آنان بدعت بوده وبدعت در میان آنها سنت می باشد؛ مومن میان آنها پست وفاسق در نزد آنان باوقار است؛ فرمانروایان آنان ستمگر ودانشمندان آنها به در خانه ظالمین می روند وثروتمندان آنها توشه فقرا رامی دزدند - کنایه از اینکه زکات نمی دهند -. خردسالان آنان از سالمندان جلوتر می روند؛ جاهل در نزد آنها چیز فهم وهر صاحب حیله درنظر آنان فقیه می باشد؛ آدم حقیقت دار را از آدم غل وغش دار تمیز نمی دهند، وگوسفند صفت را از گرگ صفت نمی شناسند؛ دانشمندان آنها بدترین خلق خداوند بر روی زمین هستند چرا که به سوی فلسفه وتصوف میل می کنند، به خدا قسم که آنها منحرف از حق می باشند، در محبت مخالفین ما مبالغه، وشیعیان ودوستان ما را گمراه می کنند؛ پس اگر به منصب ومقامی رسیدند، از رشوه خوردن سیر نمی شوند واگر نرسیدند، خدا را از روی ریا پرستش می کنند. آگاه باش که آنها راهزن مؤمنین ودعوت کنندگان به سوی کیش وطریقه منکرین، وبدعت گزاران در دین هستند پس اگر کسی آنها را درک کرد، از آنها بترسید ودین خودش را از آنها حفظ کند. آن حضرت دوباره فرموده اند: ای اباهاشم، این مطلب را حدیث کرد پدرم از پدرانش از جعفر بن محمد (علیه السلام) وآن از اسرار ما می باشد، آن را کتمان کن مگر از اهلش.(331)
حوادث، بلایا وبیماریها در آن زمان:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: اعمال زشت در قومی ظاهر نمی گردد، مگر اینکه در آن قوم، طاعون وبیماریهایی آشکار می گردد که در گذشتگان آنها نبوده است.(332)
2. امیر المؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: در آن سال که امام قائم (علیه السلام) ظهور می نماید در شام زلزله ای خواهد آمد در آن سال صد هزار نفر هلاک می گردند. خداوند آن را برای کافرین مایه عذاب قرار خواهد داد وآن حادثه بعد از ورود پرچمهای زرد مصر اتفاق می افتد.(333)
3. امام محمد باقر (علیه السلام) فرمودند: قائم (عجّل الله فرجه) قیام نمی کند مگر در حال ترسی سخت وزلزله وگرفتاری وبلایی که مردمان را فرا می گیرد وپیش از این وقایع شیوع پیدا می کند.(334)
4. مولایمان موسی بن جعفر (علیه السلام) فرمودند: بروز بواسیر ومرگهای ناگهانی وجذام از علامتهای نزدیک بودن ساعت - ظهور - خواهند بود.(335)
5. در روایات آمده است که در آخر الزمان باران ها در غیر وقت طبیعی خود می بارد؛ همچنین - در آن زمان - ابرهای خشم کننده به حرکت در آمده وباران های شدید وتند وسیل خیز، بارش خواهند کرد.(336)
بر اساس تحقیقات اخیر دانشمندان، امروزه، میزان بارندگی وو سایر نزولات جوی، در مکانهای زندگی بشری در مقایسه با صد سال گذشته به نسبت یک دهم کاهش یافته است. اما متاسفانه این در حالی است که امروزه میزان حوادث وخسارات ناشی از سیل وبلایای طبیعی، نسبت به صد سال گذشته به میزان ده برابر افزایش یافته است.
جنگها در آخر الزمان:
1.پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: برای خروج امام قائم (علیه السلام) ده علامت خواهد بود: اولین آنها ستاره دنباله داری می باشد که به مدار زمین نزدیک است وپشت سر آن هرج ومرج وکشتار خواهد بود.(337)
خبر ظهور ستاره دنباله داری که هر 2000 سال یک بار ظهور می کند در رسانه ها چنین درج گردید:
یک پدیده جالب در آسمان، توجه جهانگردان را به خود جلب کرده است این پدیده ظهور یک ستاره بسیار درخشان در آسمان می باشد که 2000 سال پیش هنگام ظهور حضرت مسیح (علیه السلام) نیز در آسمان دیده شده بود. این ستاره در واقع ترکیب نور دو ستاره مشتری وزهره است، که به گفته ستاره شناسان هر 2000 سال یک بار در امتداد هم قرار می گیرند ویک ستاره پرنور ودرخشان را تشکیل می دهند(338).
2. از - علامت - نزدیک شدن ساعت ظهور، هلاک شدن عرب -ها - خواهد بود.(339)
3. حذیفه بن یمان از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) نقل می کند که فرمودند: از علامات - ظهور - دودی است که مشرق ومغرب را می پوشاند، وچهل روز در زمین باقی می ماند، مومن در اثر آن به چیزی شبیه به زکام مبتلا وگرفتار آن دود خواهد گردید.(340)
4. امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند: - نزدیک به امام زمان ظهور امام قائم (عجّل الله فرجه) - دو نوع مرگ دارد: یکی مرگ سرخ ودیگری مرگ سفید وملخ هایی که به رنگ خون بوده وگاه وبی گاه آشکار می شوند. واما مرگ سرخ یعنی شمشیر ومرگ سفید همان طاعون می باشد.(341)
5. امام محمد باقر (علیه السلام) فرمودند: اهل شرق وغرب با هم اختلاف پیدا می کنند، همچنین اهل قبله نیز با هم اختلاف پیدا می کنند ومردم با وحشت وترس طاقت فرسایی روبرو خواهند ودر همان حال به سر برده تا زمانی که منادی از آسمان ندا سر دهد پس آن زمان که بانگ زد پس کوچ کنید! کوچ.(342)
6. عبد الله سنان از امام باقر (علیه السلام) روایت می کنید که فرمودند: مردم را چنان مرگ وکشتاری فرا که به حرم - مکه - پناه می جویند.(343)
7. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: اندکی پیش از قیام امام قائم (علیه السلام) در چند شب آتش بزرگی از جانب مغرب در آسمان سر می کشد.(344)
8. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: ناگزیر قبل از قیام امام قائم مردم از گرسنگی رنج می برند ودر اکثر کشتار، ترس ووحشتی سخت، آنان را فرا می گیرد.(345)
9. قبل از آمدن امام قائم (عجّل الله فرجه) دو نوع مرگ می باشد: مرگ سرخ ومرگ سفید؛ تا اینکه از هر هفت نفر آنها پنج نفرشان از بین می روند. مرگ سرخ شمشیر ومرگ سفید طاعون می باشد.(346)
10. أبو بصیر از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند: این امر - ظهور امام قائم (علیه السلام) - نخواهد بود تا اینکه دو سوم مردم از بین بروند. سوال کردیم وقتی دو سوم مردم از بین رفتند پس چه کسی باقی می ماند؟ آن حضرت (علیه السلام) فرمودند: آیا دوست ندارید جزو یک سوم باقی مانده باشید؟(347)
11. مفضل بن عمر می گوید: در حضور امام صادق (علیه السلام) از امام قائم (عجّل الله فرجه) یاد شد. به آن حضرت عرض کردم: من امیدوارم که کار وامر او - مهدی (علیه السلام) - به آسانی صورت پذیرد پس، از آن حضرت شنیدم که فرمودند: آن امر واقع نخواهد شده تا آنکه - شداید ومشکلات به پایه ای برسد - که خون بسته شده، عرق را - از خویشتن - بزدایید.(348)
12. امام رضا (علیه السلام) فرمودند: در پیشاپیش این امر - ظهور امام قائم (عجّل الله فرجه) - قتلی دائمی خواهد بود که سستی نخواهد داشت.(349)
تقسیم بندی امیر مؤمنان (علیه السلام) از مردم آخر الزمان:
1. امیر المؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: شما هفت طبقه می شوید:
طبقه اول: در آن تقوی وپرهیزگاری زیاد می باشد تا سال هفتادم هجری.
طبقه دوم: اهل بذل وبخشش ومهربانی هستند تا سال دویست وسی ام هجری.
طبقه سوم: اهل پشت کردن وبریدن از همدیگر هستند تا سال پانصد وپنجم هجری.
طبقه چهارم: اهل سگ صفتی وحسد بردن بر یکدیگر هستند تا سال هفتصد هجری.
طبقه پنجم: اهل باد به بینی کردن وتکبر وبهتان می باشند تا سال هشتصد وبیست هجری.
طبقه شمشم: اهل خونریزی واضطراب وسگ صفتی با دشمنان وظهور اهل فسق تا سال نهصد وچهل هجری.
طبقه هفتم: اهل حیله وجنگ وفریب وخدعه وفسق ها وپشت کردن به همدیگر وبردن از یکدیگرند، وکنیه همدیگر را در دل می گیرند وبا اسباب بازیهای بزرگ بازی می کنند.(350)
شاید اشاره به شهربازیهای کنونی باشد، والله العالم.
2. امام علی (علیه السلام) در ذیل خطبه طولانی معروف به خطبه البیان در باب علائم ظهور امام قائم (عجّل الله فرجه) فرمودند:... ودر آن زمان در شهرها، حصارها وپایگاههایی مخصوص برای نشستن- واقع شدن - یا بلند شدن، یا برای جلوگیری از عظائم یا همان چیزهای بزرگی که فرود می آید - نازلات - بنا می شود. پس در چنین زمانی اگر یکی از ایشان - مردم آخر الزمان - در شبانه روز خود نماز بگزارد از برای نمازش چیزی - در پرونده اعمالش - نوشته نمی شود واز او پذیرفته نمی گردد؛ چرا که در حال نماز گزاردن فکر می کند ونیت او این است که چگونه در حق مرد ظلم کند وبا مسلمانان حیله نماید.(351)
احتمالا حدیث فوق اشاره به فرودگاههای امروزی دارد که مولایمان امیر المؤمنین (علیه السلام) بر پایی آنها را از علائم آخر الزمان بر شمرده اند والله العالم.
حضرت مهدی (علیه السلام) ومردم آخر الزمان:
1. رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: شما را به مهدی (علیه السلام) بشارت می دهم که در هنگام اختلاف وپراکندگی مردم، در میان آنها بر انگیخته می شود.(352)
2. مفضل بن عمر جعفی از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که فرمودند: به خدا قسم مهدی حتما مدت زمانی از روزگار شما غایب خواهد شد وبدون تردید گمنام وپنهان خواهد گردید، تا آنجا که در باره اش بگویند: آیا او مرده است، هلاک شده است، یا در کدامین سرزمین راه می پیماید، وبدون شک دیدگان مومنان بر روی خواهند گریست، ودر دوران غیبت او همچون واژگون شدن کشتی در امواج دریا، واژگون وزیر وروز خواهند شد وهیچکس نجات نمی یابد، مگر کسی که خداوند از او پیمان گرفته باشد ایمان را در دل او نقش نموده وبا روحی از جانب خود تاییدیش نماید.(353)
3. ابوحمزه ثمالی از مولایمان امام باقر (علیه السلام) روایت می کنند که فرمودند: همانا اگر صاحب این امر ظهور نماید از مردم همانند آنچه که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) با آن روبرو شدند، بلکه بیشتر از آنها را خواهد دید.
اشاره به بدترین برخی از مردمان آخر الزمان نسبت به دوران جاهلیت قبل از اسلام.(354)
4. مولایمان حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) فرمودند: امام مهدی (علیه السلام) خود از دیده ها پنهان می گردد، اما یاد او از دلهای مومنان پنهان نمی شود.(355)
5. مولایمان امام زمان (علیه السلام) به شیخ مفید (رحمة الله علیه) فرمودند: عامل دور ماندن ایشان از ما جز این نیست که کارهای را که ما بر نگزیده ایم ودوست نداریم، از آنها می بینیم. (356)
علائم حتمی ظهور امام عصر (عجّل الله فرجه):
1. حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند: هنگامی که منادی از آسمان ندا دهد که حق با آل محمد (صلی الله علیه وآله) می باشد پس در آن هنگام یاد ونام مهدی (علیه السلام) بر دهان مردم جاری می گردد. مردم، دوستی او را می نوشتند پس برای آنها ذکری به جز مهدی (علیه السلام) نیست.(357)
2. امام زین العابدین (علیه السلام) فرمودند: امر امام قائم وامر سفیانی از جانب خداوند حتمی می باشد وامام قائم ظهور نمی کند مگر پس از آمدن سفیانی.(358)
3. ابو بصیر در ذیل روایتی از امام محمد باقر (علیه السلام) روایت می کند که فرمودند: خروج سفیانی، یمانی وخراسانی در یک سال ویک ماه با نظم وترتیبی همچون یک رشته که به بند کشیده شده، - یعنی پشت سر هم - واقع خواهد شد... در میان پرچمها، هیچ پرچمی راهنماتر از پرچم یمانی نمی باشد وآن پرچم هدایت است؛ زیرا که مردم را به صاحب شما - امام زمان (علیه السلام) - دعوت می کند وزمانی که یمانی خروج می کند، خرید وفروش سلاح بر مردم وهر مسلمانی ممنوع می باشد(359) - یعنی باید سلاح را برای خود حفظ کند-.
البته همانگونه که در کتاب گفته شد خداوند کریم حتی در امور حتمی نیز، بنابه مقدرات خود تغییراتی را حاصل می آورد، همانگونه که در اقوام گذشته نیز نمونه های آنرا می یابیم مانند ماجرای حضرت موسی (علیه السلام) که در سوره مبارکه اعراف آورده شده است.
4. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: خروج سفیانی، یمانی وقتل نفس زکیه وخسف - یعنی فرو رفتن در زمین - درندگیها - بین مکه ومدینه است - وندای آسمانی از حتمیات است - یعنی حتما قبل از ظهور امام عصر (عجّل الله فرجه) به وقوع می پیوندند-.(360)
آن طور که از روایات بر می آید سفیانی از دشمنان سرسخت حضرت ولی عصر می باشد وبر حسب روایات زیادی خروج سفیانی از علائم حتمی ظهور حضرت حجت (علیه السلام) می باشد.
5. سفیانی از نشانه های حتمی ظهور است وخروج او از آغاز تا به پایان، پانزده ماه به طول می انجامد. وی شش ماه کارزار می کند، ووقتی که بر پنج شهر دست یافت نه ماه فرمانروایی می کند بی آنکه بر آن افزوده گردد.(361)
6. از نشانه های حتمی ظهور، خروج سفیانی در ماه رجب می باشد.(362)
7. زر اره می گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم که آن نوای آسمانی - از علائم حتمی امام عصر (عجّل الله فرجه) - حقیقت دارد؟ فرمودند: به خدا قسم آری وآنچنان است که هر قوم وگروهی آن را به زبان خودشان می شنوند.(363)
وظایف مومنان در آخر الزمان:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: بر مردم زمانی می آید که در آن زمان برای صاحب دین، دین او سالم نمی ماند مگر آن کسی که برای حفظ دین خود از قریه ای به قریه ای دیگر واز کوهی به کوه دیگر وهمانند روباهی که ترسان باشد از سوراخی به سوراخ دیگر فرار نماید. گفتند: یا رسول الله! آن زمان چه وقت خواهد بود؟ آن حضرت فرمودند: وقتی که نتوانید به معیشت وزندگانی خود به جز به معصیت خداوند بپردازید.(364)
2. امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند: در میان پرندگان مانند زنبور عسل باشید که او را ضعیف وناتوان می شمردند واگر پرندگان می دانستند که چون چیزی در درون آنها - عسل - از حیث برکت وفزونی می باشد، هر آینه، آنها را ناتوان می کردند. پس با زبانها وبدنهای خودتان با مردم آمیزش کنید.(365)
3. از مردم آن زمان - فقط - کسانی نجات می یابند که مومن وساکت باشند.(366)
4. در فتنه مانند بچه شتر باشید که نه پشتی دارد که سوارش شوند ونه شیری دارد که دوشیده شود.(367)
5. امام صادق (علیه السلام) در خطاب به زید شحام فرمودند: بر هر کس از شیعیان که می بینی اطاعتم می کند وبه سخنم عمل می نماید سلام برسان شما را به خداپرستی سفارش می کنم وورع (پرهیزکاری) در دینتان وتلاش برای خداوند؛ وراستگویی وادای امانت، وطول سجود وخوب همسایه داری، واینکه امانت را نسبت به هر کسی که به شما سپرد رعایت نمایید، نیکو کار بود یا بدکار.
واینکه عشایر (خویشان) خودتان را صله کنید ودر تشییع جنازه های امواتشان شرکت نمایید وبیمارانشان را عیادت کنید وحقوقشان را ادا نمایید؛ زیرا هر گاه کسی از شما در دینش ورع داشته باشد ودر گفتارش راست بگوید وامانت را ادا نماید وخلق وخویش را با مرا نیکو گرداند گفته خواهد شد این شخص جعفری است وآن مرا خرسند خواهد ساخت واز این جهت شادمان خواهم شد وگفته می شود این ادب آموز جعفری است وچنانچه بر خلاف این باشد بلا وننگش بر من رسد وگویند این است ادب آموز جعفری!(368)
6. وقتی که فتنه فراگیر شد ودر شهرها عمومیت یافت، بر شما باد به رفتن وجا گرفتن در قم واطراف وجوانب آن، زیرا که بلا از آنجا دفع شده است.(369)
7. زود باشد زمانی بر مردم بیاید که در آن زمان صاحب دین نجات نمی یابد مگر کسی که - دیگران - او را ابله بپندارند واین مطلب را یعنی - این که او را ابله وبرون از عقل خطاب می کنند -، را تحمل نماید.(370)
8. سزاوار نیست که مومن خود را ذلیل کند. عرض کردند چگونه ذلیل کنید؟ فرمودند: در کارهایی داخل شود که از عهده اش بر نمی آید.(371)
9. حضرت امام صادق (علیه السلام) به سدیر فرمودند: ای سدیر، ملازم خانه ات بوده - خانه نشین - مانند پلاسی - گلیم، فرش - از پلاس های خانه ات باش، وساکن باش تا مادامی که شب وروز ساکن هستند، پس هر گاه خبردار شدی که سفیانی آمده است، به سوی ما بیا اگر پیاده باشی.(372)
10. زر اره از مولایمان امام صادق (علیه السلام) نقل می کند، که آن حضرت فرمودند: امام خود را بشناس چرا که اگر او را شناختی این امر - ظهور امام زمان - چه پیش افتد چه اینکه با تاخیر فرا برسد، زیانی متوجه تو نمی شود.(373)
11. بنگر هر گاه روز وشبی را گذراندی که امامی از آل محمد را نیافتی پس در آن هرکه را دوست می داری همچنان دوست بدار وهر که دشمن می داری همچنان دشمن بدار وولایت هر که را داری همواره حفظ کن وشب وروز منتظر فرج وگشایش باش.(374)
12. امام جواد (علیه السلام) فرمودند: به درستی که امام مهدی (علیه السلام) از ما می باشد او قیام کننده وکسی است که در زمان غیبتش انتظار، ودر زمان ظهور، اطاعتش واجب می باشد. واو سومین فرزند از فرزندان من است. قسم به آن خدایی که محمد (صلی الله علیه وآله) فرمودند: را به پیامبری وما را به امامت مخصوص گردانید اگر از دنیا یک روز باقی نمانده باشد خداوند آن چنان طولانی می گرداند که مهدی (علیه السلام) بیرون آید وزمین را پر از عدل وداد کند همانگونه که از ظلم وجور پرشده باشد. وبه درستی که خدای تعالی کار او را در یک شب اصلاح می کند همان گونه که کار کلیم خود موسی (علیه السلام) را اصلاح نمود تا آنکه حضرت موسی (علیه السلام) برای اهل خود شراره آتشی را گرفت وبه سوی آنان بازگشت در حالی که پیغمبر شده بود پس از آن مولایمان امام جواد (علیه السلام) فرمودند: برترین کارهای شیعیان ما انتظار فرج می باشد.(375)
13. مولایمان حضرت مهدی (علیه السلام) فرمودند: ای پسر مهزیار اگر استغفار - طلب آمرزش - بعضی از شما نمی بود همانا هلاک می شد هر کس که روی زمین بود مگر آن شیعیان خاص که گفتارشان به کردارشان شبیه باشد.(376)
وظایف شیعیان در دوران غیبت:
بدون شک انتظار فرج وظهور امام زمان (ارواحنافداه) ودعا به جهت آن، از بزرگترین اعمال دوران غیبت حضرت صاحب الامر می باشد چناچه آن حضرت فرمودند:
واکثروا الدعا بتعجیل الفرج فان ذلک فرجکم؛
برای تعجیل فرج بسیار دعا کنید زیرا که این خود گشایش در کارهای شماست.(377)
همچنین امام حسن عسکری (علیه السلام) فرمودند: به خدا قسم که برای پسرم مهدی (علیه السلام) غیبتی طولانی خواهد بود که در آن از هلاکت نجات نمی یابد، مگر کسی که خداوند او را در امامتش ثابت گرداند وبه توفیق دعا برای ظهور وفرج آن حضرت را عنایت فرماید.(378)
بنابر این با دعا نکردن برای فرج وظهور آن بزرگوار خود را از فیض وجودش محروم وخویشتن را به هلاکت انداخته ایم.
حال در این مختصر به برخی از وظایف شیعیان در زمان غیبت امام عصر (عجّل الله فرجه) که علامه بزرگوار اصفهانی در جلد دوم از کتاب مکیال المکارم بر حسب آیات وروایات بد آنها اشاره نمود تاکید می نماییم:
1. انتظار فرج وظهور امام (علیه السلام).
2. رعایت ادب نسبت به یاد بزرگوار وقیام هنگام شنیدن نام آن حضرت (علیه السلام).
3. محبوب نمودن آن بزرگوار در میان مردم.
4. ذکر مناقب وفضایل آن حضرت (علیه السلام).
5. اندوهگین بودن مومن از فراق آن حضرت (علیه السلام).
6. حضور وتشکیل مجالس مناقب وفضایل آن حضرت (علیه السلام).
7. گریستن وگریاندن بر فراق آن حضرت (علیه السلام).
8. در خواست معرفت امام عصر (عجّل الله فرجه) از خداوند متعال.
9. شناختن علامتهای ظهور آن حضرت (علیه السلام)
10. تسلیم بودن وعجله نکردن در امر فرج آن حضرت (علیه السلام).
11. صدقه دادن به نیابت از آن حضرت (علیه السلام)
12. اقتدا کردن وتاسی جستن به اخلاق واعمال آن بزرگوار.
13 مقدم داشتن خواسته آن حضرت (علیه السلام) برخواسته خود.
14. تصمیم قلبی بر یاری آن بزرگوار.
15. ناشناس ماندن وپرهیز از شهوت یافتن در آن زمان.
16. سعی در خدمت کردن به آن حضرت (علیه السلام).
17. رعایت حقوق آن حضرت (علیه السلام).
18. تعیین نکردن وقت ظهور وتکذیب وقت گذاردن برای ظهور آن حضرت (علیه السلام).
19. دیدار با مؤمنین صالح وشیعیان مخلص آن حضرت (علیه السلام).
20. صبر کردن بر آزار واذیت دشمنان در آن زمان.
21. پرهیز از دوستی با دشمنان آن بزرگوار (علیه السلام).
22. اظهار اشتیاق به دیدار آن حضرت (علیه السلام).
23. رعایت ادب نسبت به یاد امام (علیه السلام)
24. زیارت کردن به نیابت از سوی آن حضرت (علیه السلام).
25. دیدار با شیعیان ودوستان مخلص آن حضرت (علیه السلام).
26. اهداء قرائت قرآن بر آن حضرت (علیه السلام).
27. تصمیم بر توبه واقعی وباز گرداندن حقوق به صاحبانشان.
28. زیارت وسلام کردن در هر مکان به آن حضرت (علیه السلام).
29. خوشحال کردن مؤمنین.
30. بزرگداشت اماکنی که به قدوم آن حضرت زینت یافته اند.(379)
برخی آیات قرآن وعلائم ظهور امام عصر (علیه السلام):
1. ولنبلونکم بشی ء من الخوف والجوع ونقص من الاموال والانفس والثمرات وبشر الصابرین....؛ وهمانا شما را به اندکی از ترس وگرسنگی وکاهش در مالها وجانها - عمرها - ومحصولات خواهیم آزموده وبشارت را بر برد باران بده.(380)
در تفسیر آیه فوق امام صادق (علیه السلام) فرمودند: خداوند مومنان را با ترسی از پادشاهان فلان خاندان در آخر سلطنت شان، وبا گرسنگی یعنی گران شدن نرخهایشان وبا کاستی در مالها یعنی خراب شدن بازرگانی وسود آن وبا جانها یعنی مرگ های زود رس، وبا میوه ها یعنی کم برکت شدن محصولات ومیوه هایشان در آن زمان خواهد آزمود وبرد باران در هنگام به خروج امام قائم (علیه السلام) بشارت بده.(381)
2. سنر یهم آیاتنا فی الافاق وفی انفسهم حتی یتبین لهم انه الحق...؛ به زودی نشانه های خود را در آفاق جهان ودر جان های ایشان به آنان نشان خواهیم داد تا حق بودن او بر ایشان روشن گردد.(382)
امام باقر (علیه السلام) در ذیل آیه فوق فرمودند: - قبل از ظهور امام قائم (علیه السلام) - آنچه که خداوند در نفس خودشان نمایان می کند مسخ شدن - بصورت چهره ای حیوانی در آمدن - می باشد وآنچه را که در جهان به آنها نشان خواهد داد تنگ شدن محیط زندگی آنهاست - تا به واسطه آن - قدرت خداوند را در خود ومحیط شان مشاهده کننده، ومقصد خداوند از آن آیه که می فرماید: تا حق بودن او بر آنان روشن شود خروج امام قائم (علیه السلام) است وآن حق است....(383)

پاورقی:

-----------------

(1) الملاحم والفتن، بخش 1، باب 152، ص54؛ کشف الغمه، ج3، ص263 و268؛ منتخب الاثر، ص277 و473؛ محجه البیضاء، ج4، ص341.
(2) میزان الحکمه، ج6، باب 2922، ص534.
(3) بشاره الاسلام، باب سوم، ص267.
(4) مکیال المکارم، ج2، ص13؛ کمال الدین، ج2، ص384.
(5) میزان الحکمه، ص182؛ احتجاج طبرسی، ج2، ص50؛ کمال الدین ا ص320.
(6) مکیال المکارم، ج2، ص487؛ اصول کافی، ج1، ص369.
(7) یوسف (12): 88.
(8) بحار الانوار، ج52، ص123.
(9) مکیال المکارم، ج2، ص263؛ اصول کافی، ج1، ص327؛ باب من عرف امامه
(10) مکیال المکارم، ج2، ص263؛ به نقل از اصول کافی، ج1، ص372، باب من عرف امامه.
(11) غیبت نعمانی، باب 14، ح67، ص390 - 391.
(12) غیبت نعمانی، باب 18، ح10، ص421.
(13) مکیال المکارم، ج2، ص224؛ بحار الانوار، ج52، ص185.
(14) غیبت نعمانی، باب 12، ج2، ص289.
(15) همان، ح، ص288.
(16) الملاحم، سید بن طاووس، بخش 2، باب 49، ص122؛ نهج الفصاحه، ج2، حکمت 2219، ص471.
(17) غیبت نعمانی، باب 10، ح5 234.
(18) بحار الانوار، ج13، ص42؛ نوائب الدهور، ج3، ص326 به نقل از کمال الدین.
(19) نوائب الدهر، ج1، ص149 از مجمع الزواید، ص331.
(20) نوائب الدهر، ج1، ص153؛ مجمع الزواید، ص327.
(21) الزام الناصب، ج2، ص138، تفسیر علی بن ابراهیم قمی (ره)، ص627.
(22) نوائب الدهر، ص195 از مجمع الزواید، جزوه هفتم، باب امارات الساعه، ص313.
(23) الملاحم طاوویی، ص16 از بحار الانوار، ج3، ص178؛ الزام الناصب، ج2، ص140.
(24) نهج الفصاحه، ج1، حکمت 1075، ص216، ترجمه آقای پاینده.
(25) الملاحم طاوویی، ص24 به نقل از الزام الناصب.
(26) کنز العمال، ج38495، ص225.
(27) همان، ح38587، ص247.
(28) نهج الفصاحه، ج2، ص571.
(29) نوائب الدهور، ج2، ص291 از الملاحم والفتن، ص111.
(30) مهدی منتظر، ص127 - 128.
(31) روضه کافی، ص30.
(32) غیبت نعمانی، باب 12، ح19، ص301.
(33) غیبت نعمانی، باب 10، ص198.
(34) مکیال المکارم، ج2، ص434؛ نهج البلاغه، فیض الاسلام، خ 102، ص291.
(35) مکیال المکارم، ج2، ص435؛ غیبت نعمانی، باب 12، ح4، ص290.
(36) نوائب الدهور، ج1، ص158 به نقل از: منتخب کنز المعال، ص11.
(37) نوائب الدهور، ج1، ص170.
(38) مهدی منتظر، ص427.
(39) نوائب الدهور، ج1، ص261 به نقل از: ثواب الاعمال وعقاب الاعمال، شیخ صدوق (ره).
(40) الملاجم طاوویی، ص47؛ عقاب الاعمال، شیخ صدوق، ص30؛ بحار الانوار، ج6، ص2؛ منتخب الاثر، ص427.
(41) در لغت عرب چیز کمیاب را به کبریت احمر تشبیه می کنند.
(42) اصول کافی، ج4، ص435؛ کتاب فضل قرآن، باب نوادر، ح1.
(43) منتخب الاثر، فصل ششم، باب 2، ح9، ص534؛ بحار الانوار، ج52،ص 257؛ الزام الناصب، ص183.
(44) مهدی منتظر، ص132.
(45) همان.
(46) نوائب الدهور، ج1، ص181؛ به نقل از تفسیر علی بن ابراهیم قمی، ص627.
(47) الزام الناصب، ج2، ص37.
(48) نوائب الدهور، ج1، ص266؛ به نقل از: بیان الحق، ج4، ص205.
(49) الملاحم والفتن، بخش سوم، باب دهم، ص151.
(50) بحار الانوار، ج3، ص170؛ روضه کافی، ص31؛ الزام الناصب، ص182.
(51) بحار الانوار، ج13، ص265؛ بیان الحق، ج4، ص185.
(52) نوائب الدهور، ج1، ص265؛بیان الحق، ج4، ص206.
(53) کنز العمال، ج14، ص222، ح38484.
(54) نوائب الدهور، ج2، ص49 و55؛ به نقل از عجائب الاخبار.
(55) بشاره الاسلام، باب ششم، ص134.
(56) روضه گافی، ص31.
(57) کنز العمال، ج14، ص225، ح38484.
(58) مهدی منتظر، ص129.
(59) همان؛ الزام الناصب، ج2، ص184.
(60) الزام الناصب، ج2، ص184؛ خطبه البیان.
(61) نوائب، ج1، ص210؛ به نقل از: جامع الاخبار.
(62) بحار الانوار، ج15 جزء سوم کتاب ایمان؛ نوائب الدهور، جج 1، ص271 و55 به نقل از عجائب الاخبار.
(63) روضه کافی، 31؛ بحار الانوار، ج13، ص170.
(64) الزام الناصب، ج2، ص186.
(65) نوائب الدهور، ج1 ص265؛ به نقل از: بیان الحق، ج4، ص206.
(66) الزام الناصب، ج2، ص185؛ نوائب الدهور، ج2، ص54 وص 55 به نقل از عجائب الاخبار.
(67) نوائب الدهور، ج2، ص225؛ به نقل از: بحار الانوار، ج20، ص78.
(68) روضه کافی، ص31.
(69) نوائب الدهور، ج3، ص77؛ به نقل از: روضه کافی، ج3.
(70) مهدی منتظر، ص129.
(71) همان، ص128.
(72) مندی منتظر، ج2، ص140.
(73) بشاره الاسلام، باب 7، ص133؛ به نقل از روضه کافی.
(74) همان.
(75) روضه کافی، ص29.
(76) غیبت نعمانی، ص251.
(77) نوائب الدهور، ج1، ص190؛ به نقل از: بحار الانوار، ج17، ص29.
(78) نوائب الدهور، ج1، ص261؛ به نقل از: ثواب الاعمال وعقاب الاعمال، ص244.
(79) همان.
(80) الملاحم والفتن، ص153؛ مهدی منتظره، ص124.
(81) الملاحم طاوویی، ص54؛ جامع الاخبار، ص148.
(82) الملاحم طاوویی، ص55؛ جامع الاخبار، ص149؛ مهدی منتظر، ص133.
(83) الملاحم والفتن، بخش دوم، باب دوم، ص93.
(84) نوائب الدهور، ج2، ص306.
(85) همان.
(86) الزام الناصب، خطبه البیان ج2، ص185.
(87) مکیال المکارم، ج2، ص434؛ نهج البلاغه، خ 102، ص291.
(88) آهی سوزان برای منتظران، علامه شیخ جواد خراسانی.
(89) الملاحم والفتن، بخش دوم، باب 53، ص124.
(90) همان، بخش سوم، باب 36، ص167.
(91) مهدی منتظر، ص126؛ بشاره الاسلام، باب 6، ص134.
(92) الملاحم والفتن، بخش 4، فصل دوم، ص177.
(93) سفینه اابحار، ج8، ص345.
(94) نوائب الدهور، ج1، ص191؛ به نقل از: بحار الانوار، ج17 ص29؛ (در باب وصایای پیامبر (صلی الله علیه وآله)).
(95) همان، ص192.
(96) همان، ص210؛ به نقل از جامع الاخبار.
(97) همان، ص237؛ به نقل از منتخب کنز العمال.
(98) بشاره الاسلام، ص44؛ نهج الفصاحه، ج1، ص186.
(99) بحار الانوار، ج13، ص170؛ الزام الناصب، ج2، ص186.
(100) الملاحم والفتن، بخش دوم، باب سوم، ص93.
(101) همان.
(102) غیبت نعمانی، باب دهم، ح3، ص199.
(103) الزام الناصب، ج2، ص185 و186.
(104) روضه کافی، ص31.
(105) نوائب الدهور، ج3، ص3؛ به نقل از کشف المحجه.
(106) الملاحم طاوویی، ص63 و64؛ به نقل از سفیه النجاه از سید مرتضی.
(107) نوائب الدهور، ج1، ص167؛ به نقل از: مختصر تذکره قرطبی.
(108) بحار الانوار، ج13، ص167؛ روضه کافی، ص30؛ الزام الناصب، ص220.
(109) نوائب الدهور، ج2، ص55؛ به نقل از عجائب الاخبار.
(110) غیبت نعمانی، باب 14، ح53، ص384.
(111) کمال الدین، ج2، ص348؛ بشاره الاسلام.
(112) روضه کافی، ص30.
(113) مهدی منتظر، ص138؛ ارشاد القلوب، دیلمی باب اشراط الساعه، ص85.
(114) مهدی منتظر، ص147؛ الزام الناصب، ج2، ص185.
(115) مهدی منتظر، ص141.
(116) نوائب الدهور، ج2، ص55؛ به نقل از عجائب الاخبار.
(117) نوائب الدهور، ج1، ص179، 180 و200؛ به نقل از ملاحم، جابر بن عبد الله، باب 14فصل 34.
(118) نهج الفصاحه، ج2، حکمت 2366، ص500.
(119) همان، حکمت 3205، ص645؛ نوائب الدهور، ج1، ص188 - 189.
(120) نوائب الدهور، ج1، ص149؛ به نقل از: مجمع الزواید، ص325.
(121) الزام الناصب، ج2، ص137.
(122) نوائب الدهور، ج1، ص294.
(123) نوائب الدهور، ج1، ص51 به نقل از عجائب الاخبار؛ الزام الناصب، ج2، ص184.
(124) نوائب الدهور، ج2، ص305.
(125) غیبت نعمانی، باب 12، ص300.
(126) روضه کافی، ص30.
(127) همان.
(128) مهدی منتظر، ص151.
(129) کنز العمال، ج14، ح38513، ص230.
(130) نوائب ادهور، ج1، ص181، تفیسر علی بن ابراهیم قمی، ص627؛ الزام الناصب، ج1، 139.
(131) نوائب الدهور، ج1، ص200 به نقل از جامع الاخبار.
(132) المالحم طاوویی، ح10، ص56؛ حیاه الحیوان، ص84.
(133) الملاحم طاوویی، ص46؛ به نقل از: حمکت بالغه، شیخ عباس قمی.
(134) روضه کافی، ص31.
(135) همان، ص30.
(136) نوائب الدهور، ج1، ص181، تفسیر علی بن ابراهیم قمی، ص627.
(137) همان، ص180.
(138) همان، ج182.
(139) الزام الناصب، ج2، ص139؛ نوائب الدهور، ج1، ص182، از تفسیر علی بن ابراهیم قمی، ص627.
(140) کنز المعال، ج16، ص41505، ص451.
(141) همان، ج14، ح38483، ص222.
(142) سفرنامه مادام دیافولا، ص56.
(143) تاریخ تمدن، ج1، ص58.
(144) نوائب الدهور، ج1، ص207؛ به نقل از جامع الاخبار.
(145) الملاحم طاوویی، ج13، ص59؛ من لا یحضره الفقیه، ص311.
(146) روضه کافی، ص30؛ الزام الناصب، ص182.
(147) نوائب، ج2، ص76؛ به نقل از روضه کافی؛ بحار الانوار، ج13، ص168.
(148) مهدی منتظر، ص154.
(149) نوائب الدهور، ج1، ص195؛ به نقل از: مجمع الزواید، جزء هفتم، ص313؛ نوائب الدهور، ج1، ص180؛ به نقل از تفسیر علی بن ابراهیم قمی، ص627.
(150) نوائب الدهور، ج1، ص293.
(151) مهدی منتظر، ص156.
(152) الملاحم طاوویی، ص66؛ به نقل از: جامع الاخبار باب اولاد.
(153) کنز المعال، ج14، ص38597، ص249.
(154) نوائب الدهور، ج2، ص49؛ مهدی منتظر، ص156.
(155) روضه کافی، ص31.
(156) نوائب الدهور، ج1، ص263؛ به نقل از قرب الاسناد حمیری، جزوه اول، ص26.
(157) بحار، ج6، ص315.
(158) الملاحم طاوویی، ص59؛ تفسیر روح البیان، ص73، ح24 (در تفسیر آیه اسکن انت وزوجتک الجنته).
(159) کنز العمال، ج14، ح38495، ص224، 241 و245.
(160) یاتی علی الناس، ج1، ص106؛ به نقل از: جامع الاخبار، ص129.
(161) بحار، ج6، ص306؛ بشاره الاسلام، ص25؛ الزام الناصب، ص182.
(162) مناقب ابن شهر آشوب، ص430.
(163) نوائب الدهور، ج2، ص51 - 52 به نقل از عجائب الاخبار من امیر المؤمنین.
(164) مهدی منتظر، ص154؛ االزام الناصب، ج2، ص185.
(165) الزام الناصب، ص195.
(166) نهج البلاغه، خ 230، ترجمه استاد فقیهی، ص463.
(167) غیبت نعمانی، باب 14، ح52، ص384.
(168) نوائب الدهور، ج1، ص151 به نقل از: مجمع الزواید ص325.
(169) الاثنی عشریه، ص34؛ سفینه البحار، ج2، ص58.
(170) نوائب الدهور، ج2، ص325.
(171) الاثنی عشریه، ص32؛ سفینه البحار، ج2، ص57.
(172) حدیقه الشیعه، ص525؛ سفینه البحار، ج2، ص58.
(173) افسانه: داتانهای دروغین.
(174) مهدی منتظر، ص142.
(175) وسایل الشیعه، ج27، ص75؛ بحار، ج2، ص94.
(176) وسایل الشیعه، ج27، ص82.
(177) تحف العقول، ص171؛ وسایل الشیعه، ج27، ص30.
(178) فضایح الصوفیه، ص113 به نقل از: اعتقادات، شیخ صدوق، ص84.
(179) نوائب الدهور، ج1، ص182 به نقل از: تفسیر علی بن ابراهیم قمی، ص627.
(180) الملاجم طاوویی، ص8 به نقل از: بحار الانوار، ج13 ص170؛ مهدی منتظر، ص146.
(181) سنن بیهقی، ج19، ص223.
(182) جامع الاخبار، ص180.
(183) نوائب الدهور، ج2، ص51 به نقل از عجائب الاخبار.
(184) خصال، ص504، حدوم
(185) روضه کافی، ص30.
(186) دعائم الاسلام، ج2، ص209.
(187) وسایل الشیعه، ج12، ص229.
(188) الاسراء (17): 36.
(189) دعائم الاسلام، ج2، ص210.
(190) نوائب الدهور، ج1، ص180 به نقل از: تفسیر علی بن ابراهیم قمی، ص627.
(191) همان، ص181.
(192) همان، ص195؛ مجمع الزواید جزء هفتم باب عمارات الساعه، ص313.
(193) همان، ص200 به نقل از جامع الاخبار.
(194) النجا به معنی عصا، چوب وپوست می باشد. (ر.ک: المنجد)
(195) مسخ آن است که انسان از شکل خودبه شکل حیوانی مبدل گردد.(ر.ک: المنجد)
(196) الملاحم والفتن، بخش اول، ص82.
(197) الملاحم طاوویی، ص14؛ بحار الانوار، ج3، ص178.
(198) الزام الناصب، ج2، ص185.
(199) سحت: از قبیل ربا، رشوه، قمار، قرعه کشی، کم فروشی، پول مسکرات وهر چه در شرع حرام است.
(200) الزام الناصب، ج2، ص184؛ از خطبه البیان امیر المؤمنین (علیه السلام).
(201) کنز العمال، ج14، ح38584، ص246.
(202) مهدی منتظر، ص143؛ الزام الناصب، ج2، ص186؛ روضه کافی، ص30.
(203) الملاحم طاوویی، ح5، ص42 از بحار الانوار، ج13، ص168؛ روضه کافی، ص30.
(204) نوائب الدهور، ج1، ص142؛ از بحار الانوار، ج13، ص168؛ روضه کافی، ص30.
(205) نوائب الدهور، ج1، ص183؛ از تفسیر علی بن ابراهیم قمی، ص627؛ الزام الناصب ج2، ص140.
(206) بحار، ج13، ص168؛ روضه کافی، ص30؛ الزام الناصب، ص182.
(207) بقره (2): 237؛ سند روایت: نهج البلاغه، کلمات قصار، شماره 468.
(208) نهج البلاغه، حکمت شماره 468، مسند امام رضا (علیه السلام).
(209) روضه کافی، ص31؛ الزام الناصب، ج2، ص186، خطبه البیان.
(210) الملاحم طاوویی، ص63؛ بحار الانوار، ج13، ص170؛ سفینه البحار، ج2، ص58.
(211) الزام الناصب، ج2، ص186.
(212) مهدی منتظر، ص163؛ علل الشرایع، ص584؛ امالی صدوق، ص385؛ تخلف العقول، ص56؛ بحار، ج70، ص369.
(213) صولت: قهر وغلبه، قدرت وبزرگی
(214) نوائب الدهور، ج1، ص265؛به نقل از: بیان الحق، ج4، ص206.
(215) مهدی منتظر، ص162؛ تخلف العقول، ص55؛ امالی صدوق، 678؛ بحار الانوار، ج23، ص127.
(216) مهدی منتظر، ص165 و166؛ الاثنی عشریه فی المواعظ العددیه، ص330؛ بند 10.
(217) الملاحم والفتن، بخش 2 باب 52، 123.
(218) الزام الناصب، ج2، ص186.
(219) الملاحم طاوویی، ص55 ح18، از جامع الاخبار، ص149.
(220) نوائب الدهور، ج2، ص50؛ به نقل از عجائب الاخبار.
(221) مهدی منتظر، ص126؛ بشاره الاسلام، باب 6.
(222) نوائب الدهور، ج1، ص170، نوائب الدهور، ج1، ص182؛ به نقل از تفسیر علی بن ابراهیم، ص627.
(223) جامع الاخبار، ص129.
(224) کنز العمال، ج14، ح38599، ص249.
(225) الرام الناصب، ج2، ص185.
(226) غیبت نعمانی، باب 17، ح1، ص414؛ اصول کافی، ج1، ص333؛ بحار الانوار، ج52، ص93.
(227) نوائب الدهور، ص266؛ به نقل از: بیان الحق، ج4 ص، 207.
(228) الملاحم طاوویی، ص15؛ بحار الانوار، ج3، ص178.
(229) علامه شیخ جواد خراسانی، (ر.ک: آهی سوزان).
(230) نوائب الدهور، ج2، ص33؛ از قرب الاسناد حمیری، ص41.
(231) الملاحم والفتن، بخش دوم، باب 45، ص119.
(232) الملاحم طاوویی، ص44؛ بحار الانوار، ج13، ص168؛ روضه کافی، ص36؛ الزام الناصب، ص182.
(233) الملاحم، بخش دوم، باب 49، ص122.
(234) نهج البلاغه، ج2 حکمت 2365، ص500 ترجمه پاینده.
(235) الزام الناصب، ج2، ص186.
(236) همان.
(237) نوائب الدهور، ج2، ص51؛ به نقل از عجائب الاخبار.
(238) بحار الانوار، ج52، ص258؛ بشاره الاسلام، باب 6، ص134.
(239) مهدی منتظر، ص152.
(240) نوائب الدهور، ج1، ص188، به نقل از: بحار ج17، ص29.
(241) نوائب الدهور، ج3، ص328، به نقل از: دلایل البراهین الفرقان، ص29.
(242) مومنون (23): 3.
(243) غلق: دشواری، سختی.
(244) نوائب الدهور، ج، 1، ص170.
(245) الملاحم والفتن، بخش سوم، باب 6، ص148.
(246) اصول کافی، 5، ص541.
(247) اصول کافی، ج5، ص541.
(248) روضه کافی، ص36؛ الزام الناصب، ص182؛ بشاره الاسلام، باب 7، ص133؛ بحار الانوار، ج13، ص168.
(249) نوائب الدهور، ج1، ص209 به نقل از جامع الاخبار.
(250) سفرنامه هانری رنه دالمالی، بخش چهارم، ص2، ترجمه فره وشی
(251) کنز العمال، ج14، ح38545، ص238.
(252) الملاحم، ص58.
(253) بحار الانوار، ج96، ص303؛ فضایل الشهر الثلاثه، شیخ صدوق، ص91.
(254) نوائب الدهور، ج3، صبه نقل از کمال الدین شیخ صدوق.
(255) روضه کافی، ص31.
(256) همان.
(257) الملاحم والفتن، بخش سوم، باب 3، ص147.
(258) همان بخش اول، باب 13، ص5.
(259) یاتی علی الناس، ج1، ص133؛ به نقل از: مستدرک حاکم، ج4، ص504؛ الزام الناصب، ج2، ص132.
(260) نوائب الدهور، ج1، ص133؛ به نقل از منتخب کنز العمال.
(261) همان، ص137.
(262) یاتی علی الناس، ج1، ص432؛ ملاحم، ص143.
(263) الزام الناصب، ج2، ص245.
(264) بحار، ج60، ص217.
(265) نوائب الدهور، ج3، ص29 به نقل از: السماء والعالم، ص339.
(266) روضه کافی، ص29.
(267) الملاحم طاوویی، ح27، ص62؛ به نقل از سفینه النجاه، منتخب التواریخ کرمانی، بحار الانوار.
(268) نوائب الدهور، ج3، ص73؛ به نقل از روضه کافی، ج3، ص117؛ بشاره الاسلام، باب 7، ص132.
(269) منخب الاثر، ص549؛ بحار، ج60، ص213؛ معجم احادیث امام المهدی، ج3، ص474.
(270) منتخب الاثر، ص327؛ بحار، ج60، ص212؛ معجم احادیث امام المهدی، ج3، ص474.
(271) اختصاص، ص102؛ بحار الانوار، ج18، ص311.
(272) الملاحم والفتن، بخش دوم، باب 57، ص126.
(273) همان، باب 45، ص119.
(274) الملاحم، بخش چهارم، فصل 25، ص196.
(275) یاتی علی الناس، ج1، ص102؛ منتخب التواریخ، ناظم الاسلام کرمانی، ص113.
(276) مهدی منتظر، ص337؛ معجم احادیث امام مهدی (علیه السلام)، ج3، ص82؛ بحار، ج51، ص87.
(277) مهدی منتظر، ص167.
(278) نوائب الدهور، ج1، ص206؛ به نقل از جامع الاخبار.
(279) الزام الناصب، ج2، ص137؛ کنز العمال، ج14، ح38570، ص243.
(280) کنز العمال، ج14، ح38593 وص 230، ح38517.
(281) کنز العمال، ج14، ح38 593 وص 230، ح38517.
(282) الزام الناصب، ج2، ص134؛ عقد الدرر، ص263.
(283) نوائب الدهور، ج1، ص195؛ به نقل از: مجمع الزواید، ص313.
(284) همان، ج1، ص305؛ به نقل از نهج البلاغه.
(285) همان، ج2، ص74؛ روضه کافی، ج3، ص118.
(286) یاتی علی الناس، ج1، ص104 و105؛ ارشاد مفید، ص363.
(287) نوائب الدهور، ج1، ص238.
(288) نوائب الدهور، ج1، ص238.
(289) همان، ج2، ص55؛ به نقل از عجائب الاخبار.
(290) کنز العمال، ج14، ح38571، ص243.
(291) سیحون وجیحون رودهایی در نواحی ازبکستان وترکمنستان از شوروی سابق می باشد که به دریاچه آرال می ریزد؛ الزام الناصب، ج2، ص125.
(292) نوائب الدهور، ج1، ص293.
(293) همان، ج1، ص214.
(294) همان، ج1، ص293.
(295) غیبت نعمانی، باب 10، ج4، ص147.
(296) الزام الناصب، ص194، 204، 209 و147.
(297) سفینه البحار، ج2، ص630؛ زبده الاحادیث، شیخ عباس قمی.
(298) نوائب الدهور، ج3، ص10؛ به نقل از غیبت شیخ طوسی.
(299) غیبت نعمانی، باب 14، روایت 44، ص125.
(300) مهدی منتظر، ص167؛ الزام الناصب، ج2، ص125.
(301) الملاحم والفتن، بخش سوم، باب 10، ص151.
(302) کنز العمال، ج14، ص220، ح38475.
(303) المالحم والفتن، بخش دوم، باب 74، ص134.
(304) نوائب الدهور، ج2، ص225 - 226؛ به نقل از: بحار الانوار، ج20.
(305) بحار الانوار، ج52، ص245؛ معجم احادیث امام المهدی (علیه السلام)، ج3، ص23؛ الزام الناصب، ج1، ص69.
(306) مکیال المکارم، ج2، ص268.
(307) همان، غیبت نعمانی، باب سفیانی، ص145.
(308) غیبت نعمانی، باب 18،، روایت 1، ص416.
(309) نوائب الدهور، ج1، ص188؛ به نقل از بحار الانوار، ج17، ص29.
(310) سعف یعنی شاخه خشک وبی برگ از درخت خرما.
(311) نوائب الدهور، ج1، ص217؛ به نقل از مختصر تذکره، باب ظهور الفتن، ص199.
(312) همان.
(313) الزام الناصب، ج2، ص184؛ کنز العمال، ج14، ح38622، ص253.
(314) کنز العمال، ج14، ص244.
(315) کنز العمال، ج14، ص244.
(316) اصول کافی، ج3، ص147، (باب صبر) ترجمه آیت الله کمره ای.
(317) بحار الانوار، ج71، ص279؛ خصال، شیخ صدوق، ج2، ص54.
(318) الملاحم والفتن، بخش سوم، باب 15، ص153.
(319) الملاحم والفتن، ص42، ح5؛ نقل از بحار الانوار، ج13، ص168و روضه کافی، ص36؛ الزام الناصب، ص182.
(320) مهدی منتظر، ص164؛ امالی مفید، ص111؛ بحار، ج10، ص368.
(321) الزام الناصب، ص192.
(322) غیبت نعمانی، باب 12، حسوم، ص289.
(323) نوائب الدهور، ج3، ص319؛ از کتاب السماء والعالم، ص339.
(324) نوائب، ج3، ص319؛ از کتاب السماء والعالم، ص339.
(325) غیبت نعمانی، باب 12، ح3، ص289.
(326) نوائب، ج3، ص329؛ از کتاب دلائل براهین الفرقان، شیخ مرندی، ص8.
(327) نوائب، ج2، ص406؛ از غیبت، شیخ طوسی، ص284.
(328) روضه کافی، ص31؛ بحار الانوار، ج13، ص168.
(329) روضه کافی، ص31؛ الزام الناصب، ص168.
(330) الزام الناصب، 2، ص188.
(331) الملاحم طاوویی، ح28، ص63؛ به نقل از سفینه النجاه سید مرتضی.
(332) وسایل الشیعه، ج16، ص273؛ اصول کافی، ج2، ص277.
(333) عقد الدرر، ص53؛ بحار الانوار، ج52، ص216.
(334) غیبت نعمانی، باب 14، ح13، ص216.
(335) الزام الناصب، ج2، ص125؛ بحار، ج52، ص269.
(336) مهدی منتظر، ص167؛ الزام الناصب ج2، ص125.
(337) نوائب الدهور، ج1، ص289؛ الملاحم والفتن، بخش دوم، باب 58، ص126.
(338) روزنامه همشهری، مورخ 8 / 12 / 77.
(339) کنز العمال، ج14، ح38471، ص220.
(340) -
(341) ارشاد مفید، ص405؛ غیبت، ص277؛ غیبت نعمانی، باب 14، ح61، ص388.
(342) بحار، ج52، ص235.
(343) غیبت نعمانی، باب 14، ح35، ص376.
(344) همان، باب 14، ح37، ص376.
(345) بحار، ج52، ص229
(346) بحار الانوار، ج52، ص207؛ منتخب الاثر، ص546.
(347) عصر ظهور، ص211؛ بحار الانوار، ج52، ص235.
(348) غیبت نعمانی، باب 15، ص399.
(349) مهدی منتظر، ص232؛ بحار، ج52، ص182؛ معجم احادیث الامام المهدی (علیه السلام)، ج4، ص164.
(350) نوائب الدهور، ج2، ص61؛ الزام الناصب، ج2، ص187.
(351) الزام الناصب، ج2، ص185.
(352) کشف الغمه، ج3، ص284.
(353) غیبت نعمانی، باب 10، ح10، ص214.
(354) غیبت نعمانی، باب 17، حدوم، ص414.
(355) کمال الدین، ص368.
(356) همان، ص448.
(357) کنز العمال، ج7، ص260.
(358) بحار الانوار، ج52، ص249.
(359) غیبت نعمانی، باب 14، ح13، ص361.
(360) همان، باب 14، ح15، ص363.
(361) بحار الانوار، ح52، ص248.
(362) بحار الانوار، ج52، ص249؛ غیبت نعمانی، باب 18، ح1، ص416.
(363) بحار الانوار، ج52، ص249؛ غیبت نعمانی، باب 14، ح52، ص384.
(364) منتخب الاثر، ص542؛ اربعین شیخ بهایی، ص266.
(365) غیبت نعمانی، باب 12، ح17، ص299 - 300.
(366) یاتی علی الناس، ج2، ص712؛ ملاحم، ص48.
(367) نهج البلاغه؛ قصار الحکم، حکمت شماره 1، ص625.
(368) اصول کافی، ج2، ص623.
(369) نوائب الدهور، ج2، ص27 به نقل از: السماء والعالم، ص339.
(370) اصول کافی، ج، ص117.
(371) وسایل الشیعه، ج16، ح21273، ص151.
(372) غیبت نعمانی، باب 11،ص 276 وباب 14، ص390.
(373) همان، باب 25، ص460.
(374) غیبت نعمانی، باب 10، ج3، 225.
(375) نوائب الدهور، ج3، ص326؛ بحار، ج13، ص42.
(376) نوائب الدهور، ج3، ص354 به نقل از دلائل الامامه.
(377) کمال الدین، ج2، ص458.
(378) مکیال المکارم، ج2، ص13؛ کمال الدین، ج2، ص384.
(379) مکیال المکارم، ج2، ص165.
(380) بقره (2): 155.
(381) غیبت نعمانی، باب 14، ح5، ص354.
(382) فصلت (41): 53.
(383) غیبت نعمانی، باب 14، روایت 40، ص378.