﴿أَمْ یقُولُونَ افْتَری عَلَی الله کذِباً فَإِنْ یشَإِ الله یخْتِمْ عَلی قَلْبِک وَیمْحُ الله الْباطِلَ وَیحِقُّ الْحَقَّ بِکلِماتِهِ﴾ (الشوری: ۲۴)
قوله تعالی:
﴿أَمْ یقُولُونَ افْتَری عَلَی الله کذِباً فَإِنْ یشَإِ الله یخْتِمْ عَلی قَلْبِک وَیمْحُ الله الْباطِلَ وَیحِقُّ الْحَقَّ بِکلِماتِهِ﴾ (الشوری: ۲۴)
ترجمه آیه:
(... آیا (جاهلان) گویند: او (رسول اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم)) بر خداوند دروغ بسته است (که محبّت وپیروی از خاندانش را بر امّت واجب کرده؟! چنین نیست. هرگز رسولی نتواند بر خدای دروغ بندد که) اگر خدا خواهد، بر قلب تو مهر زند وباطل را از بین برد وحق را به کلمات خود پایدار وبرقرار سازد ...).
متن روایت:
علی بن إبراهیم: قال: حدثنی أبی، عن ابن أبی نجران، عن عاصم بن حمید، عن محمد بن مسلم قال: سمعت أبا جعفر (علیه السلام) یقول فی قول الله (عزَّ وجلَّ): ﴿قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی﴾ یعنی فی أهل بیته، قال: جاءت الأنصار الی رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) فقالوا: إنا قد آوینا ونصرنا فخذ طائفة من أموالنا (ف)استعن بها علی ما (ا)نابک، فأنزل الله تعالی: ﴿قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً﴾ یعنی علی النبوة ﴿إِلّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی﴾ أی فی أهل بیته.
ثم قال: ألا تری أن الرجل یکون له صدیق وفی (نفس) ذلک (الرجل) شیء علی أهل بیته فلا یسلم صدره، فأراد الله أن لا یکون فی نفس رسول الله (صلی الله علیه وآله) شیء علی أمته (أهل بیته) ففرض علیهم المودة (فی القربی) فإن أخذوا مفروضاً، وإن ترکوا ترکوا مفروضاً.
قال (علیه السلام): فانصرفوا من عنده، وبعضهم یقول: عرضنا علیه أموالنا فقال قاتلوا عن أهل بیتی (من بعدی)، وقالت طائفة: ما قال هذا رسول الله (صلی الله علیه وآله) وجحدوه وقالوا کما حکی الله تعالی: ﴿أَمْ یقُولُونَ افْتَری عَلَی الله کذِباً﴾ فقال الله: ﴿فَإِنْ یشَأ الله یخْتِمْ عَلی قَلْبِک﴾ قال: لو افتریت، ﴿وَیمْحُ الله الْباطِلَ﴾ یعنی یبطله ﴿وَیحِقُّ الْحَقَّ بِکلِماتِهِ﴾ یعنی (بالنبی) وبالأئمة والقائم من آل محمد (علیهم السلام)، ﴿إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ﴾ ثم قال: ﴿وَهُوَ الَّذِی یقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَیعْفُوا عَنِ السَّیئاتِ﴾ الی قوله: ﴿وَیزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ﴾ یعنی الذین قالوا ما قال رسول الله (صلی الله علیه وآله)، ثم قال: ﴿وَالْکافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدِیدٌ﴾(۱).
(والروایات کثیرة من طرق الخاصة والعامة أن الآیة نزلت فی مودة أهل البیت (علیهم السلام) مذکورة فی کتاب البرهان ما لا مزید علیه)(۲).
ترجمه روایت:
علیّ بن ابراهیم گوید: پدرم برایم حدیث گفت، از ابن ابی نجران، از عاصم بن حمید، از محمّد بن مسلم که گفت: شنیدم حضرت ابو جعفر باقر (علیه السلام) راجع به قول خدای -عزّ وجلّ-: (بگو (ای رسول ما): از شما اجر رسالت جز این نخواهم که به خاندانم مودّت داشته باشید) فرمود: «مراد حق اهل بیت آن حضرت است» آنگاه امام (علیه السلام)) فرمود: «انصار به حضور رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم) آمدند وعرضه داشتند: ما (شما را) پناه دادیم ویاری کردیم.
پس بخشی از اموالمان را بگیر ودر نیازهای خود صرف کن. خدای -تعالی- این آیه را نازل کرد: (بگو: از شما اجر نخواهم) یعنی در برابر نبوّت (مگر مودّت با خاندانم) مراد اهل بیت آن حضرت بود، سپس فرمود: نمی بینی که اگر مرد دوستی داشته باشد ودر [دل آن [مرد] نسبت به خاندانش چیزی باشد، دلش آرام نخواهد یافت؟ پس خداوند خواست که در دل رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) نسبت به امّتش چیزی نباشد. این بود که مودّت در مورد نزدیکان را بر ایشان واجب کرد که اگر آن را انجام دهند، فرمانی را به جای آورده باشند واگر واگذارند، فریضه ای را ترک گفته اند امام باقر (علیه السلام) افزود: پس (انصار) از خدمت آن حضرت بیرون رفتند؛ در حالی که بعضی از آنان میگفتند: ما اموالمان را عرضه داشتیم واو در جواب گفت: به دفاع از خاندان من [پس از من جنگ کنید وگروهی دیگر گفتند: رسول خدا چنین نگفت واین را انکار کردند وچنان گفتند که خدای -تعالی- از آنها حکایت کرده است: (بلکه گویند: او بر خداوند دروغ بسته است) که خداوند فرمود: (اگر خدا خواهد، بر قلب تو مهر زند) فرمود: یعنی: اگر افترا بندی (وباطل را میزداید) یعنی: ابطال میکند (وحق را به کلمات خود پایدار وبرقرار میسازد) یعنی: به وسیله ی [پیغمبر و] امامان وقائم از آل محمّد (علیهم السلام) (کلمات خویش را برقرار میسازد)، (همانا او به اسرار دلها کاملا آگاه است).
سپس خداوند فرمود: (واوست خدایی که توبه ی بندگانش را میپذیرد واز گناهان میگذرد) تا آنجا که فرمود: (واز فضل خود بر آنان میافزاید) منظور آناناند که مانند گفته ی رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) را گفتند (واز فرموده ی آن حضرت پیروی کردند). سپس فرمود: (ولی برای کافران عذاب سختی خواهد بود).
(روایات بسیاری از طریق شیعه وسنّی وارد شده مبنی بر این که این آیه درباره ی مودّت اهل البیت (علیهم السلام) نازل گشته است این روایات بیکم وکاست در کتاب «البرهان» ذکر شده است.
پاورقی:
-----------------
(۱) تفسیر قمی: ج ۲ ص ۲۷۵.
(۲) بین پرانتز از کلام علامه سید هاشم حسینی بحرانی (رحمه الله).
