(۱۲۵) بررسى تشابهات كار ويژه هاى حكومت موعود در انديشه شيعه ويهود
بررسى تشابهات كار ويژه هاى حكومت موعود در انديشه شيعه ويهود
چكيده
جامعه آرمانى يا حكومت موعود در آخرالزمان، از مفاهيم مشتركى است كه مورد توجه اديان مختلف قرار گرفته است. دربارة چگونگى ظهور موعود، حكومت دارى وويژگى هاى آن زمان، مطالب زيادى در متون اين مكاتب مى توان يافت. در اين ميان، مكتب شيعه ويهود در اين زمينه صاحب نظر بوده، از جهات مختلف، حكومت منجى موعود را مورد توجه قرار داده اند. دراين پژوهش، سعى شده است فرايند كارويژه هاى حكومت موعود در آينده به صورت ملموس تر ومطابق با ساختارهاى امروزى بررسى شود ودر ضمن، به مقايسه وتطبيق دو مكتب در اين زمينه بپردازيم، تا بدين وسيله تشابهات اين دو نگرش به عنوان دو مكتب الهى به شكل روشن ترى بيان شود.
مقدمه
انتظار براى ظهور منجى، عقيده اى عمومى ومشترك است. اديان ومذاهب گوناگون، عموماً ظهور او را خبر داده اند وهر مكتب وانديشه اى با الهام گرفتن از سخنان انبيا وكتب آسمانى خود از حكومت واحد جهانى سخن مى گويد ومعتقد است فردى مصلح خواهد آمد وجهان را پر از عدل وداد مى كند؛ مصلحى كه به جنايت ها وخيانت هاى ضد انسانى، خاتمه داده وشالوده حكومت واحد جهانى را بر اساس عدالت وآزادى واقعى بنيان خواهد نهاد. در اين ميان مى توان از دو نگرش بلند شيعى ويهودى نام برد كه هر يك با بررسى ساختارهاى درونى وشيوه هاى اداره چنين حكومتى، در صدد ترسيم حكومت موعود براى پيروان خود هستند.
در اين پژوهش به دنبال پاسخ اين سوال هستيم كه: (وجوه تشابه كارويژه هاى حكومت موعود در انديشه سياسى شيعى ويهودى چيست؟) سؤالى كه در پاسخ به آن، سعى مى شود ساختار سياسى وكاركردهاى چنين حكومتى را بيان كرده، با الهام از روش تحليل مقايسه اى ونظريه نظام سياسى، آن را بررسى نماييم. البته بايد گفت كه تفاوت هايى در نگاه اين دو مكتب به مسأله حكومت منجى وجود دارد؛ اما در اين پژوهش به جنبه تشابهات پرداخته مى شود.
كارويژه هاى حكومت
براى فهم بهتر اين پژوهش، ابتدا لازم است با بعضى از واژه ها آشنايى بيشترى حاصل شود. چنانكه روش تحليل مقايسه اى، روشى است كه سبب مى شود به اطلاعات ارزشمندى درباره ويژگى، شكل، دامنه وعملكرد يك نظريه يا نهاد در درون همان نظريه ودر مقايسه با نظريه ها ونهادهاى مشابه دست يافت، اينجا نيز الگويى است كه با بهره گيرى از آن، مى توان نظام مهدوى شيعه را با آنچه كه به عنوان ساختار ونهاد در حكومت موعود يهود ارائه مى شود، به مقايسه در آورد.
براى كارايى بهتر رهيافت تحليل مقايسه اى، از مدل هايى براى تنظيم مطالعات استفاده مى شود. مدل تحليل سيستمى نظام سياسى، يكى ازمهم ترين آن ها است كه به وسيله آن، بهتر مى توان ساختار وكاركرد نظريه هاى دولت را تشريح كرد. در اين رويكرد، محور، نظام سياسى است وهر نظام سياسى، مجموعه اى از كنش هاى متقابل است كه از طريق آن ارزش ها، خدمات وكالاها براى همه بخش هاى جامعه سهم بندى مى شود. نظام سياسى براى انجام فعاليت هاى خود داراى ساختارهايى است كه هر يك از اين ساختارها، كاركرد خاص خود را انجام مى دهد (آلموند، 1381: ص ز).
علاوه بر اين، نظام سياسى، مجموعه اى به هم پيوسته از فعاليت هاى سياسى است كه شمار بزرگى از كارگزاران با هدف خاصى آن را تعهد كرده وانجام داده اند. البته همان سيستم سياسى است كه از عناصرى همبسته تشكيل شده است ونهادها وگروه هاى معينى را شامل مى شود كه اين ويژگى را عناصر ساختارى يا در كل ساختار نظام سياسى مى نامند. در مقابل، نوع روابط تعريف شده بين ساختارهاى موجود در درون نظام سياسى را كاركردهاى همان ساختار يا به طور خلاصه، كارويژه نظام سياسى گويند. به عبارتى ديگر، هر ساختار، كاركردها يا كارويژه هايى را به اجرا مى گذارد كه سازمان سياسى را قادر به تدوين واجراى خط مشى هايش مى سازد. (فيرحى، 1382: ص15).
در اين پژوهش، ضمن بررسى كارويژه هاى فرايندى، سيستمى وساختارى كه از كارويژه هاى اصلى يك حكومت است، كارويژه هاى حكومت موعود را بررسى مى كنيم.
الف. كارويژه هاى فرايندى
كارويژه فرايندى، داراى فعاليت مشخصى است كه براى تدوين واجراى خط مشى ها در هر نوع نظام سياسى ضرورت دارد ودر فرايند تدوين روند حكومت، داراى نقشى مستقيم وضرورى است. فرايند سياسى، هنگامى آغاز مى گردد كه منافع، بيان يا تصريح شوند وسپس به صورت درونداد وارد نظام گردند. در اين مرحله، خط مشى هاى بديل، مد نظر قرار مى گيرند واين، يكى از مهم ترين اقداماتى است كه حكومت ها براى شهروندان خود انجام مى دهند. در مرحله بعد، وضع قوانين يا سياست گذارى آمرانه قرار مى گيرد كه مرحله ى محورى فرايند سياسى است.
اما هر سياستى بايد تنفيذ گردد، به اجرا گذارده شود ودر صورت بروز مخالفت در برابر آن يا نقض آن، بايد نوعى فرآيند قضاوت صورت گيرد. در اين مرحله اهداف سياسى عملى شده، پيامدهاى آن، بررسى مى گردند. (آلموند، 1381: ص189)
در جامعه موعود نيز اين كارويژه ها وجود دارد؛ اما به صورتى متفاوت با جوامع امروزى. درچنين جامعه اى مطمئناً فرايند تصميم گيرى حكومت وخواسته هاى مردم به دشوارى امروز نيست؛ زيرا يكرنگى ويگانگى ميان مردمان جارى مى شود، رحمت ومحبت، قلب ها را پر مى سازد، مساوات ومواسات اجتماعى جلوه مى كند، كسى به ديگرى ستم نمى نمايد ويارى ودستگيرى از يك ديگر، واجبى همگانى مى شود. در خبرى از امام صادق عليه السلام آمده است:
به هنگام ظهور قائم ما اينكه به يك ديگر وسايل زندگانى برسانند ونيرو بخشند، واجب همگانى مى شود (حرعاملى، 1104ق: ج8، ص415).
در آن دوران، حرص، بخل وطمع ورزى در زندگى وروابط اجتماعى جايى نخواهد داشت وصداقت بر رفتار اجتماعى چنان حاكم مى شود كه همگان برادروار زندگى كنند؛ به طورى كه هر كس هر چه نياز داشته باشد از جيب برادر ايمانيش بردارد؛ نه اين شرمنده باشد ونه آن ناراحت. چنين رابطه وپيمانى ميان برادران ايمانى از ويژگى هاى سيرت اجتماعى آن دوران است (مصطفى دلشاد تهرانى، 1382: ص53).
تصريح وتأليف منافع
در چنين جامعه اى، خواسته ها وبيان مردم براى نيازها ومنافعشان به صورتى متفاوت است وشايد كمتر كسى نيازمند طى مراحل براى بيان خواسته ها ومنافعش باشد وامور افراد به راحتى وبدون نياز به اعتراض وامورى از اين قبيل، حل مى شود.
در اين ميان، تمامى نيازهاى انسان محقق مى شود؛ زيرا ابتدايى ترين نيازهاى انسان، نيازهاى مادى ومعيشتى اوست ودر آن دوره، نيازهاى ديگرى كه تأمين آن ها در حركت كمالى انسان نقش اساسى دارند، محوريت مى يابد. امام صادق عليه السلام فرموده اند:
سه چيز است كه همه مردمان بدان محتاجند: امنيت، عدالت وفراوانى. (ابن شعبةالحرانى، 1394ق: ص236).
واين سه معنا در دولت حضرت مهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف در حد آرمانى خود تحقق مى يابد. علاوه بر تمام آنچه گفته شد، در دولت حضرت مهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف تسلط حضرت بر امور چنان است كه اگر خواسته ونيازى باشد، خود متوجه مى شود.
بر اين اساس، ارتباط امام ومردم به گونه اى است كه به طور مستقيم از خواسته وسخن يك ديگر آگاه مى شوند ودر نتيجه ارتباط، مستقيم بوده، به واسطه هايى چون احزاب وواسطه ها نيازى نيست وتأليف وتصريح منافع بدون مشكل صورت مى گيرد.
وضع قوانين وتصميم گيرى ها نيز در اين حكومت، قاطع وعظيم است ودر اين ميان، اصلاحات، برخاسته از رسالت عظيم وجهانى اسلام است وبرنامه ريزى هاى عمده اى براى مبارزه با ظلم وستم وجود دارد. در اين زمان، از آن جهت كه امكانات، فراوان وگستردگى حكومت، افزون است، حكومت مهدوى به برنامه ريزى جامع وجهاد ومبارزه خستگى ناپذير نياز دارد. درآن دوران سياستگذارى ها به گونه اى دقيق صورت مى گيرد كه در مدت كمى امنيت به جامعه بازگردانده مى شود وهمه جا را فرا مى گيرد.
بنابر كتب يهود نيزدر آن زمان، صلح وصفا وصميميت بر زمين حاكم شده، تمام انسان ها نام خدا را مى خوانند واو را عبادت مى كنند. صلح وصفا هم براى گسترش رفاه مردمان آن روزگار برقرار مى شود؛ به گونه اى كه صلح، سراسر جهان را فرا گرفته وفقر، برچيده مى شود. ملت ها ابزار ويران گر خود را به ابزار سازنده مبدل خواهند ساخت وتمام مردم، دوستدار يك ديگر وفضيلت طلب خواهند شد؛ به گونه اى كه در كتاب يهود آمده است:
او صلح را براى قوم به ارمغان مى آورد، تمام ابزارهاى جنگى، لباس ها وچكمه هاى سربازان از بين مى رود. (اشعيا 4: 9).
يا در جايى ديگراز اشعياء آمده است:
آن ها شمشيرهاى خود را شكسته وبه گاوآهن ونيزه هاى خود را به قيچى هاى شاخه زنى مبدل مى كنند، ملتى بر ملت ديگر شمشير نخواهد كشيد وديگر جنگ نخواهند آموخت.
از مجموع مطالب عهد عتيق در اين زمينه، مى توان فهميد كه از آنجا كه اين حكومت يك حكومت آرمانى است ديگر به استفاده از وسايل ارتباط جمعى واحزاب براى دادن اطلاع به حكومت از نياز هاى مردم نيازى نيست؛ بلكه تأمين خواسته هاى مادى از نخستين مسائلى است كه با ورود به آن دوره، اولويت به مسائل معنوى داده مى شود؛ چرا كه نيازهاى اساسى مردم در آن دوره ومنافع آن ها به بهترين نحو تامين مى گردد واز آنجا كه به دنبال فضيلت هستند، از بعضى منفعت هاى مادى چشم پوشى مى كنند وبه قدر نياز بهره مند مى شوند.
وضع قوانين
در اين حكومت، محور وركن تمام قانون گذارى ها ووضع مقررات، احكام الهى وقرآن است. البته غير از قوانين ودستورات، خود امام، يك سرى قوانين مى آورد كه احكام ثانوى است وخود او آن ها را وضع وبه كارگزاران ومردم ابلاغ مى كند. اميرالمؤمنين عليه السلام درباره اينكه امام مهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف نظرات، قوانين وخواسته ها را با قرآن منطبق مى كند، مى فرمايند:
او خواسته ها را تابع هدايت وحى مى كند هنگامى كه مردم هدايت را تابع هوس هاى خويش قرار مى دهند. ودر حالى كه به نام تفسير، نظريه هاى گوناگون خود را بر قرآن تحميل مى كنند، او نظريه ها وانديشه ها را تابع قرآن مى سازد. (سيد رضى، خطبه 138، ص 183).
در واقع، مهم ترين اقدام حضرت در بعد سياست گذارى واحياى قوانين اسلام، ارائه برداشت صحيح ودرست از آن ها واجراى كامل اين قوانين است. بر اساس اين اعتقاد، آموزه هاى حيات بخش اسلام هميشه ودر هر مكانى، توانايى پاسخ گويى به نيازهاى مختلف جوامع را دارد ودر صورت ضرورت مى توان با محور قرار دادن قرآن، مقررات وقوانين جديدى وضع كرد.
در مكتب يهود هم اشعياى نبى به خوبى به بيان سياست گذارى ماشيح در آن دوران مى پردازد وبيان مى كند كه در آن زمان، بساط ظلم وستم، برچيده خواهد شد وعدالت، گسترش خواهد يافت. فقر اقتصادى از ميان خواهد رفت ونيازمندى هاى مادى ومعنوى مردم، تامين خواهد شد. همگان به اخلاق حميده آراسته خواهند شد وپرده هاى ظلمت وتاريكى كنار خواهد رفت ومردمان در ناز ونعمت، زندگى خواهند كرد:
برگزيدگان من از عمل دست هاى خود تمتع خواهند برد، زحمت بيجا نخواهند كشيد، اولاد به جهت اضطرار نخواهند زاييد؛ زيرا كه اولاد، بركت يافتگان خداوند هستند وذريت ايشان با ايشانند وقبل از آنكه بخوانند، من جواب خواهم داد. (اشعياء 23,25: 65).
پس با وجود تكامل در اين حكومت، ديگر در زمينه وضع قوانين مشكلى وجود ندارد وماشيح، خود فرامين الهى را وضع وسپس اجرا مى كند.
قضاوت
از طرفى موعود، حكم خدا را در زمين اجرا مى كند وحق مظلوم را از ظالم مى ستاند. امام صادق عليه السلام مى فرمايد:
در هنگامى كه قائم آل محمد صلى الله عليه وآله وسلم قيام كند، به حكم وقضاوت داوود پيامبر، قضاوت مى كند وبه شاهد وبرهان نيازى ندارد. خداوند، احكام الهى را به او الهام مى كند واو نيز بر طبق دانش خود رفتار مى نمايد وطبق آن، قضاوت مى كند (طبسى، 1380: ص195).
در واقع او در بحث اجرا وقضاوت به بهترين نحو عمل مى كند والبته در اين امر، ياران وكارگزاران حضرت، او را همراهى واحكام الهى را اجرا مى كنند.
حضرت مهدى عليه السلام بر اساس كتاب خدا به عدالت مديريت مى كند وهواپرستى را به خداپرستى سوق داده وهمه افكار وانديشه ها را تابع قرآن مى سازد. آن حضرت براى حفظ اين اساس، مسؤولان وكارگزاران ستم گر را با دقت مؤاخذه مى كند وهر كس را پا از سيرت عدالت بيرون نهاده است، به سختى مجازات مى كند. وى در اداره امور براى حفظ عدالت وحقوق مردمان وحيثيت دين به روشى نو ومناسب با عصر خود وتحولاتى كه در طول تاريخ رخ داده است عمل مى كند. در دوره حكومت حضرت مهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف هر كسى به حق خود مى رسد. بر اساس روايتى از امام باقر عليه السلام:
پس از ظهور مهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف هيچ حقى از كسى بر عهده ديگرى نمى ماند، مگر آنكه او آن را بازمى ستاند وبه صاحب حق مى دهد.
در اين ميان، قضاوت آن حضرت نيز بى نظير است. به گونه اى عادلانه حكم مى شود كه سرسوزنى ظلم وبيداد به كسى نشده وهيچ رنج ومحنتى بر دلى نمى نشيند. حضرت مهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف بر طبق احكام خالص دينى حكم وحكومت مى كند، ميزان عدل را در ميان مردم مى نهد وبدين گونه هيچ كس نمى تواند به ديگرى ستم كند (عسكرى، 1360: ج1، ص82).
امام عصر با پى گيرى خط مشى پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله وسلم از طريق نسخ وبرانداختن همه بدعت هاى برآمده از فضاى جاهليت، اسلام را به صورتى حقيقى تحقق مى بخشد واجراى احكام اسلام را همان گونه جارى مى كند كه بر پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله وسلم نازل شده در اين ميان، كارگزاران حكومتى در ولايات وشهرهاى گوناگون، حضرت را يارى مى رسانند وزير نظر امام، كار اجراى احكام وقضاوت را بر عهده دارند ومسؤوليت هايى را به دست خواهند گرفت.
در اين زمان، استيفاى حقوق به طور قطعى صورت گرفته، در قضاوت ها ومحاكم، ديگر امكان هيچ خطا واشتباهى پيش نخواهد آمد؛ زيرا امام خود در ميان مردم زندگى كرده وبين آن ها قضاوت وداورى خواهد كرد ودر اين امر، متكى بر الهام وعلم الهى است؛ پس همانند داوود وسليمان حكم كرده، به درخواست بينه وشاهد نياز ندارد.
از نظر يهود نيز، اشعيا در كتاب خود مسأله قضاوت واجراى سياست را اين گونه مطرح مى كند:
بلكه مسكينان را به عدالت داورى خواهد كرد وبه جهت مظلومان زمين به راستى حكم خواهد نمود (اشعياء9,1: 11).
پس ماشيح با عدالت خود به خوبى به اداره امور پرداخته وجلوى هرگونه كم وكاستى گرفته مى شود؛ زيرا او رهبرى آرمانى است كه از همه امور به لطف الهى آگاه گشته وجلوى زيان را مى گيرد.
در باب عدالت عالم گير او نيز سخنان بسيارى به چشم مى خورد. در مزمور، اين گونه آمده است:
زيرا به قوم خود ومقدسان خويش به سلامتى خواهد گفت، تا به سوى جهالت بر نگرديد. راستى، از زمين واز آسمان به عدالت خواهد نگريست، خداوند چهره هاى نيكو خواهد بخشيد وزمين، محصول خود را خواهد داد وعدالت، پيش روى او خواهد خراميد (مزمور8,12: 85).
پس با اين حساب او علاوه بر اينكه به خوبى امور حكومت جامعه را كنترل مى كند با توجه به خواسته ها ونيازهاى مردم، برنامه ريزى كرده وعدالت را سرلوحه خود قرار مى دهد؛ به گونه اى كه از جمله خصائل پسر انسان يا مسيحا را نقش او در داورى جهانى نام برده اند كه گاه منزلتى شبيه منزلت خدا به او مى دهد.
نهايتاً در مزمور، قضاوت شايسته او را به خوبى بيان مى كند كه:
قوم ها را به انصاف داورى خواهد نمود، آسمان شاد وزمين مسرور مى گردد، دريا وپرى آن غرش نمايند، صحرا وهر چه در آن است به وجد آيد، آن گاه تمام درختان جنگل ترنم خواهند نمود به حضور خداوند؛ زيرا كه مى آيد؛ زيرا كه براى داورى جهان مى آيد، آسمان ها عدالت او را اعلام مى كنند وجميع قوم ها جلال او را مى بينند (مزمور.96,97).
وبدين گونه او به قضاوت در جهان مى پردازد. در هر حال، زمانى كه از جامعه ى آرمانى سخن به ميان آيد، اين نكته در نظر مردم جلوه مى كند كه خواسته ها ونيازها چگونه مرتفع مى شود؟ بايد گفت اين سوال در نظر مردمى كه از دور به اين جامعه مى نگرند، مطرح مى شود وگر نه با آنچه كه از درجات معنوى وكمال براى مردم آن زمان گفته شد، مسلماً اين مسأله بدين شكل مهم جلوه نمى كند.
با اين حال از آنجا كه رفع نيازهاى مادى لازمه زندگى بشرى است، در حكومت آرمانى كه چه در دين يهود وچه در شيعه مطرح مى گردد، به مسأله نيازها وخواسته هاى مردم هم پرداخته شده وروايات زيادى در چگونگى ادامه جريان زندگى در آن دوران بيان گرديده است.
طبق احاديث شيعه به دليل اينكه درآن زمان هيچ امرى بر صاحب الامر پوشيده ومخفى نيست، با تسلط كامل آن حضرت، بر اوضاع، نيازها به راحتى رفع مى شود؛ چون آگاهى از نيازها به راحتى وبه صورت مستقيم صورت مى گيرد. بنابر متون كتب مقدس يهود هم موعود بر جهان حكومت رانده، امنيت وصلح وصفا را كه لازمه زندگى بشرى است، به ارمغان مى آورد. در سخن اشعيا آمده كه (قبل از آنكه بخوانند، من جواب خواهم داد) كه اين مطلب را مى توان بر آگاهى از نياز مردم بدون بيان خواسته منطبق كرده ودر حقيقت، همان مفهومى را كه در شيعه مطرح مى شود، در اينجا هم بيان شده است.
در زمينه سياست گذارى نيز، موعود شيعه نيازها وخواسته هاى مردم را مطابق با قرآن وشرع اجرا مى كند. در دين يهود هم اين تصميم گيرى ها با توجه به قواعد الهى در رأس حكومت اتخاذ مى شود. از آنجا كه مسلماً رهبر چنين جامعه اى از خواسته هاى مردم آگاهى دارد، تصميمات مستقيماً توسط رهبر الهى وبا عنايت خداوند، اتخاذ شده، سپس به اجرا در مى آيد.
يكى ديگر از مهم ترين ويژگى هايى كه براى هر جامعه آرمانى ذكر مى شود، چگونگى قضاوت واجراى احكام است در آيين تشيع، آنچنان از چگونگى قضاوت واجراى عدالت مهدى موعود سخن گفته مى شود كه بى نظير وبى همتا خوانده شده وشيعيان معتقدند در هيچ دوره اى مشاهده نشده است. در منصب قضا وداورى حتى اعتقاد بر وجود عنايات وامدادهاى غيبى است؛ به گونه اى كه هيچ خطا واشتباهى صورت نگرفته، حتى مردگان نيز آرزوى بهره مندى از اين عدالت ورعايت حقوق را دارند.
در دين يهود نيز اين مسأله بسيار مورد تأكيد قرار گرفته است ودر پيش گويى هاى انبيايى چون دانيال واشعيا، اين موعود با صفاتى چون عدالت وانصاف شناخته شده، قضاوت وعدالت از شاخصه هاى آن دوران محسوب مى گردد.
در هر حال بايد گفت از جمله مسائل محورى كه مورد اشتراك هر دو دين است پيرامون كارويژه فرآيندى وبه خصوص نحوه قضاوت واجراى عدالت در درون آرمان شهر موعود است كه به نظر در هر دو مكتب، بسيار مورد تأكيد قرار گرفته وآن را از مهم ترين اقدامات موعود در جامعه آرمانى مى دانند.
ب. كارويژه هاى سيستمى
يكى ديگر ازكارويژه هاى اساسى در جامعه، كارويژه هاى سيستمى است كه تعيين كننده تغيير يا حفظ نظام هستند. سه كارويژه جامعه پذيرى، گزينش كارگزاران وارتباط گيرى را كارويژه هاى سيستمى مى خوانيم كه در تدوين واجراى سياست هاى عمومى، دخالت مستقيم ندارند؛ ولى براى نظام سياسى داراى اهميتى بنيادين بوده، در تقويت فرايند سياسى ونفوذ يافتن در اركان آن، نقش تعيين كننده دارند. جامعه پذيرى راهى است براى انتقال انديشه ها وباورهاى يك نسل به نسل بعد؛ همان فرايندى كه انتقال فرهنگ خوانده مى شود. گزينش كارگزاران سياسى، به انتخاب افراد براى فعاليت هاى سياسى ومناصب حكومتى اشاره دارد ونهايتاً ارتباط گيرى كه ناظر بر جريان يافتن اطلاعات در دل جامعه وساختارهاى مختلف تشكيل دهنده نظام سياسى است.
در اين باره مى توان گفت در آن دوران، اساساً ساختار هاى اجتماعى دگرگون مى شود؛ زيرا در آن زمان به حكم وسنت جديد قيام خواهد شد، بيشتر احكام جاهلى وقوانين باطل نسخ خواهد گرديد وفرمان وروشى نوين جايگزين آن ها خواهد شد. خردهاى مردمان به كمال مى رسد ودر نتيجه آرمان هاى اصلاحى در وجوه سياسى، اجتماعى واقتصادى تحقق يافته، پا برجا مى ماند. اين انقلاب فرهنگى، چنان عميق وفراگيراست كه همه مردم، علم وحكمت را مى آموزند.
جامعه پذيرى
بر اساس روايات، آن حضرت همه اجتماع بشرى را اصلاح مى كند وجامعه اى اسلامى به معناى واقعى ايجاد مى نمايد. از وسايل تربيتى به طور كامل بهره مى گيرد واز اين طريق، تعليمات مربوط به تربيت درست والهى گونه را صادر مى كند. از آنجا كه مردم به كمال مى رسند، در جامعه پذيرى نيز همان الگو، راهگشاى افراد است. البته اين امر به سبب گسترش علم وفرهنگ است؛ چنانكه از امام باقر عليه السلام روايت شده است:
هرگاه قائم ما خروج كند، دست خود را بر سر بندگان مى گذارد؛ پس به سبب آن عقلهاى ايشان را جمع مى كند وخردهايشان كامل مى شود.
پس عقول مردم، كامل شده وفرهنگ متعالى در جامعه رواج مى يابد؛ چرا كه هر فرد در درون خودش به كمالات رسيده، از صفات رذيله پاك مى شود وكسى هم محتاج ديگرى نيست. با اين حساب، جامعه پذيرى مردم وارتقاى فرهنگ وعلم آن ها در جامعه آخرالزمان از درون هر انسان آغاز مى شود وبا عنايت هاى امام زمان عليه السلام تكميل مى گردد.
درحكومت آرمانى يهود هم رشد وتعالى مردم، مورد توجه قرار مى گيرد. در آن زمان، زمينه مطلوب براى كسب كمال اخلاقى وعقلانى فراهم مى شود كه اين امر، لازمه تشكيل حكومت آرمانى از نظر يهود است. ابن ميمون فيلسوف ودانشمند يهودى، معتقد است آنچه كه عصر مسيحا را ممتاز مى كند، دانش الهى ودين است، نه مواهب ومعجزات طبيعى، به گونه اى كه بزرگ ترين نعمت آن روزگار در نظر او اين است كه انسان خواهد توانست فارغ از موانع جنگ وستيز، تمام وقت خود را وقف مطالعه حكمت وعمل به شريعت الهى كند. او علم، حكمت وحقيقت را از ويژگى هاى آن دوران شكوهمند دانسته ومعتقد است كه خود مسيحا، از سليمان حكيم تر وتقريباً به عظمت موسى خواهد بود. او كلمه خدا را به همه خواهد آموخت وتمام امت ها به او گوش فرا خواهند داد. در اشعيا آمده است:
جهان از معرفت خداوند پر خواهد شد؛ مثل آب هايى كه دريا را مى پوشاند (اشعياء 9: 11).
با اين اوصاف مى توان گفت در آن زمان، چنان تحول عظيم علمى وفرهنگى اى به وجود مى آيد كه همه مردمان به خداى يگانه ايمان خواهند آورد، درهاى رشته هاى گوناگون علم ودانش به روى انسان ها گشوده خواهد شد وسطح معلومات بشرى بالا خواهد رفت.
در بخش هاى گوناگون از كتاب مقدس نيز بر اتحاد ويكى شدن قوم ها ومردم همه جهان تاكيد شده است؛ اما در بعضى روايات كتب مقدس نيز صهيون يا اورشليم، تنها منبع الهام دينى معرفى شده است. در جايى آمده است:
بياييد تا به كوه خداوند وخانه خداى يعقوب برآييم، تا طريقت هاى خويش را به ما تعليم دهد وبه راه هاى وى سلوك نماييم؛ زيرا كه شريعت از صهيون، وكلام خداوند از اورشليم صادر خواهد شد (كرينستون، 1377: ص26).
بنابراين بايد گفت تمام علوم ودانش هاى الهى در آن زمان، مورد توجه قرار گرفته، مردم به دنبال كمال هستند. در چنين شرايطى مردم به يكرنگى رسيده، جامعه آرمانى شكل مى گيرد.
گزينش كارگزاران
كارگزاران براى هدايت جامعه نقش مهمى ايفا مى كنند ودر اين ميان، افرادى كه در آرمان شهر، اين نقش را به عهده مى گيرند بايد از شرايط ويژه اى برخوردار باشند. ياران حضرت مهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف بزرگوارانى هستند كه بسان آنان در تاريخ بشر، كم پيدا شده است. در عين حال اين نيروها از مليت هاى گوناگون تشكيل شده اند وبه هنگام قيام با شيوه خاصى فراخوانى مى شوند. اين افراد كه از پيش براى فرماندهى تعيين شده اند، هدايت لشكريان وعمليات جنگى را به عهده مى گيرند.
در روايات نيز تركيب دولت امام مهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف از پيامبران، جانشينان آنان، تقواپيشگان، صالحان روزگار، امت هاى پيشين واز سران وبزرگان اصحاب پيامبران معرفى شده است كه مى توان در اين ميان نام بعضى از آنان ومسؤوليتشان را به نقل از روايات فهميد؛ همچون حضرت عيسى عليه السلام كه در روايات از ايشان با واژه هاى گوناگون مانند وزير، جانشين، فرمانده ومسؤول در حكومت ياد شده است. در روايتى نقل شده است كه حضرت عيسى عليه السلام به حضرت مهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف مى فرمايد:
همانا من به عنوان وزير فرستاده شده ام، نه امير وفرمانروا (مجلسى، 1380ق: ج13، ص1122).
در اين ميان از افراد ديگرى نيز ياد مى شود، چنانكه امام صادق عليه السلام مى فرمايد:
هنگامى كه قائم قيام مى كند، 25 تن از قوم موسى عليه السلام، آنان كه به حق قضاوت كرده وبا عدالت رفتار مى كنند، هفت نفر از اصحاب كهف، يوشع وصى موسى، مؤمن آل فرعون، سلمان فارسى، ابودجانه انصارى ومالك اشتر را از پشت كعبه بيرون مى آورد (رجالى تهرانى، 1379: ص217).
علاوه بر اين، امام مهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف ياورانى دارد كه او را در جهاد وجنگ بر ضد دشمنان يارى مى كنند. در كتاب كمال الدين به نقل از امام ششم عليه السلام آمده است:
در همين مسجد شما يعنى در مكه به زودى 313 مرد مى آيند كه اهل مكه به خوبى مى دانند آن ها را پدران ونياكان آنان نزاييده اند. بر دست آنان شمشيرهايى باشد وبر هر شمشيرى كلمه اى نوشته باشد كه از آن، هزار كلمه گشوده گردد. پس خداى تبارك وتعالى بادى فرستد تا در هر وادى جار كشد كه: (اين است مهدى به روش داوود وسليمان قضاوت كند وگواه بر حكم خود نطلبد) (ابن بابويه، 1380: ج2، ص387).
در ميان احاديث از اين 313 نفر به تكرار ياد مى شود كه همراه وياور امام عصر هستند. اميرالمومنين عليه السلام در وصف آنان فرموده است:
خداوند، دل هاى آن ها را انس والفت بخشد. آن ها از رفتن كسى وحشت نكرده، از آمدن كسى ابراز مسرت نمى نمايند. تعداد آن ها به شماره ى اصحاب بدر 313 نفر است كه در ميان گذشتگان آن ها نظير نداشته، درآينده نيز نظير نخواهند داشت. شماره آن ها به تعداد اصحاب طالوت 313 است كه از آب رودخانه گذشتند (سليمان، 1376: ص410)
كارگزاران حكومت را جزء اين 313 نفر مى دانند كه از اين گروه ها با نام هاى نجباء، رفقا، نقبا، عصائب، اوتاد، رجال الهى، اعوان وقواد، فقها، خزان، اهل قضاوت و…ياد شده است. البته بايد توجه داشت كه در آغاز ظهور، ياران امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشريف313 نفرند وبعد از آن به طور سريع بر ياران آن حضرت افزوده خواهد شد؛ به طورى كه در همان آغاز به ده هزار نفر مى رسد. بر اين اساس، ياران خاص آن حضرت 313 تن بيش نيستند كه در واقع فرماندهان لشكرى وكشورى دولت كريمه مهدى موعود عجل الله تعالى فرجه الشريف مى باشند وآن حضرت حركت اصلاح گرانه خويش را با لشكر ده هزار نفرى آغاز مى كند.
اين كارگزاران داراى ويژگى هاى خاص خود هستند. امام خميني; فرموده است:
از كارگزاران امام زمان ظلمى صادر نمى شود؛ چون افراد صالحى هستند. در صورت ظلم، ظالم تحت پيگرد قرار مى گيرد ومجازات مى شود. جرم وگناه در حكومت ايشان به حداقل مى رسد (خمينى، 1381: ص18)
پس در واقع، مسأله ناشايستگى وبى عدالتى در مورد كارگزاران حكومت مهدوى ناممكن مى شود؛ زيرا در گام نخست، كارگزاران اين آرمان شهر، انسان هاى ساخته شده وتربيت يافته اى هستند كه ترس خدا وپايبندى به تعهد وتكليف، با خون آنان عجين شده وايمان به خدا، روحشان را در خود گداخته واز نو ساخته است. آنان در سير باطنى وروحى كه خود، از قيد اميال، شهوات وگرايش ها نفسانى آزاد شده وبه ملكه عدالت راستين دست يافته اند.
كسانى كه قرار است جامعه آرمانى يهود را به رهبرى ماشيح اداره كنند نيز برگزيدگان خدا هستند. در اشعيا آمده است:
وقوم تو همگى عادل ونيكوكار خواهند بود وبراى هميشه زمين را به ميراث خواهند برد (اشعياء21: 60).
در مزمور هم اين گونه آمده است:
اما منتظران خداوند، وارث زمين خواهند بود؛ اما حليمان، وارث زمين خواهند شد واز فراوانى سلامتى متلذذ خواهند شد (مزمور 29: 37).
بنابراين مى توان فهميد كسانى كه در حكومت ماشيح خدمت مى كنند، افرادى هستند كه خدا آن ها را براى اين مقام برگزيده است. آنان از زشتى ودورويى بركنار بوده، به دنبال خدمت به ماشيح وجامعه آرمانى هستند، در مكاشفه عزرا آمده است:
عبد من مسيحا ظاهر خواهد شد، همراه با آنانى كه در ايشان، نفس انسانى است (دوم عزرا 7: 28).
با اين توضيح، او همراهانى دارد كه لزوماً معادل جامعه آسمانى نيست وممكن است برخى افراد سعادتمند زمينى او را همراهى كنند؛ افرادى كه به علت تقدسشان واعمالشان در دنيا برگزيده شده افتخار همراهى با منجى يهود را براى كمك به او در هدايت جامعه دارند. البته بسيارى از آنچه كه خدا براى جامعه آرمانى انجام مى دهد، به دليل وجود همين كارگزاران وبرگزيدگان است وخود اين افراد، زمينه ساز ظهور هستند:
(ومن آسمان را دگرگون مى سازم وآن را بركت ونور خواهم داد، ومن زمين را دگرگون خواهم ساخت وآن را بركت خواهم داد، ومن برگزيدگانم را بر روى آن سكنا خواهم داد؛ اما گناهكاران وشروران، بر روى آن قدم نخواهند گذاشت) (دوم بارك1: 30)
با اين حساب، كارگزاران در حكومت ماشيح كسانى هستند كه از طرف خدا برگزيده شده اند ومسلماً چنين افرادى جز تلاش براى سعادت جامعه آرمانى، هدف ديگرى را دنبال نخواهند كرد.
ارتباطات
ارتباطات نيز در آن دوران به اوج خود مى رسد. مسافت هاى طولانى در مدت اندكى طى مى شود ودريا زير پاى مردمان درنورديده مى شود. برخى روايات نيز به سوار شدن بر ابرها اشاره دارد. حتى گاهى سخن از مسافرت بدون وسيله هاى ظاهرى چون سفرهاى سليمان است.
از نظر ارتباطات صوتى وتصويرى جهانى نيز آن دوران ويژگى هاى خاصى دارد. درروايتى به برقرارى ارتباطات بدون نياز به وسايل خارجى اشاره دارد:
هنگامى كه قائم ما قيام كند، خداوند به گوش ها وچشم هاى شيعيان ما نيرويى عطا مى كند كه ميان آنان وقائم پيك نخواهد بود كه ارتباط برقرار كند. پس آن حضرت هرجا باشد با ايشان سخن مى گويد وآنان سخن حضرتش را مى شنوند واو را مى بينند؛ در حالى كه حضرتش در مكان خود مى باشد (مجلسى، 1403: ج52، ص336)
وبدين لحاظ در آن دوره، يك سامانة نيرومند ومجهز براى انتقال تصويرها به وجود مى آيد؛ چنانكه نه موانع مرتفع ونه گودى هاى زمين، مانع از رؤيت موجودات نخواهد بود.
سهولت رفت وآمد وجابه جايى، از ديگر مواردى است كه در احاديث به آن اشاره شده است. رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم درباره چگونگى حمل ونقل درآن زمان مى فرمايد:
پس از شما قومى خواهد آمد كه زمين زير پايشان طى وپيموده مى شود ودرهاى جهان به رويشان باز مى گردد…. زمين در كمتر از يك چشم به هم زدن پيموده مى شود، به گونه اى كه اگر كسى از آنان بخواهد، شرق وغرب را در ساعتى بپيمايد، اين كار را انجام مى دهد (طبسى، 1380: ص185).
اين روايات، همگى بيان گر ارتباطات سهل وآسان، در جامعه مهدوى ودر ساختارهاى نظام است ودر پى آن، مردم بدون مشكل با كارگزاران وحاكم جامعه، سخن مى گويند.
در جامعه آرمانى يهود نيز ارتباطات به بهترين وجه تحقق مى يابد. اين امردر مكاشفه عزرا اين گونه توصيف شده است:
آن روز، نه خورشيد خواهد بود ونه ماه ونه ستارگان، نه ابر ونه رعد ونه برق، نه باد ونه هوا، نه تاريكى ونه شامگاهان ونه بامدادان، نه تابستان ونه بهار، نه پاييز ونه زمستان، نه يخبندان ونه سرما، نه تگرگ ونه باران وشبنم، نه ماه ونه شب ونه سپيده دم، نه تابش ونه درخشش ونه روشنايى، مگر تنها جلال وشكوه خداى بلند مرتبه كه به وسيله آن، همگان هر آنچه را در پيش رويشان نهاده شود، مشاهده خواهند كرد؛ زيرا آن روز مانند هفته، سال ها(1) خواهد بود (كرينستون، 1377: ص57).
بنابراين در آن زمان مردم به راحتى مى توانند با يك ديگر ارتباط برقرار كنند. در آن زمان، چشمان بينندگان، تار نخواهد شد وگوش هاى شنوندگان، شنوا است، ودل شنوندگان، معرفت را خواهد فهميد. طبق آنچه در اشعيا آمده است، حتى كسانى كه نمى بينند ونمى شنوند، در آن زمان، بينا وشنوا خواهند شد. با اين حساب ديگر براى ارتباط بين حكومت ومردم، مشكلى وجود ندارد. علاوه بر افزايش بينايى وشنوايى تمام افراد، رفت وآمد نيز به راحتى صورت مى گيرد:
اما آنانى كه منتظر خداوند مى باشند، قوت تازه خواهند يافت ومثل عقاب پرواز خواهند كرد، خواهند دويد وخسته نخواهند شد (اشعياء نبي 31: 4).
با وجود اين قدرت، ديگر مشكلى در روابط اجتماعى ومسائل ناشى از آن وجود نخواهد داشت وروابط ميان افراد، گروه ها، حكومت كنندگان وعموم مردم به راحتى صورت مى گيرد. مسلما در اين شرايط به كسى ظلم نمى شود ودر حق كسى اشتباه صورت نمى گيرد؛ زيرا رهبر جامعه علاوه بر اينكه از مشكلات جامعه آگاه است، جلوى رواج ظلم وستم را هم مى گيرد.
در نهايت بايد گفت كه در آرمان شهر يهود وشيعه، اصلاح وتربيت مردم از جمله اصول اساسى در برنامه ريزى اين حكومت آرمانى است؛ چرا كه بنا بر آنچه كه گفته شده است، مردم در آن دوره به سطحى از عقل وآگاهى مى رسند كه باعث افزايش ميزان درك آن ها مى شود وعقول آن ها به كمال مى رسد؛ به گونه اى كه همه به پرستش خداى يگانه روى آورده، فقط او را مى خوانند.
دربارة ديگر مسائل هم به سبب تربيت الهى اى كه بر جامعه حاكم مى شود، مردم از كژى ها ونادرستى ها حفظ گرديده، ضمن گسترش علم وحقيقت وفهم عميق، به كمال اخلاقى وعقلانى دست مى يابند.
البته تفاوتى كه در اين قسمت به نظر مى رسد، اين است كه در مذهب تشيع، اين نوع كمال وتعاليم اخلاقى، صرفاً به فرد يا مردم يك منطقه اختصاص ندارد وامرى فراگير است؛ در حالى كه در بعضى سخنان نقل شده در كتب يهود، مكان اين تعليم وتربيت بشرى وتنها منبع الهى، اورشليم معرفى شده است وهرچند براى تمام مردم جهان نيز اين تعليم صادر مى شود، مكان اصلى اين علوم واحكام از ميان يهوديان وتوسط آن هاست واز اورشليم به عنوان محل صدور قوانين الهى ياد شده است.
از سوى ديگر، يكى از بديهياتى كه در هر دو مكتب بر آن تاكيد شده وجود افرادى از پاكان وبرگزيدگان براى اداره حكومت است. كسانى كه قابل اعتماد بوده، با لطف وعنايت الهى، لياقت خدمت در كنار موعود برگزيده را داشته اند وبدين وسيله او را در امر بزرگ نجات جهان از ظلم وفساد وهدايت آن به سعادت همراهى مى كنند؛ چرا كه آن ها برگزيدگانى هستند كه تا پيش از ايجاد حكومت آرمانى اين شايستگى را از خود نشان داده اند ومورد لطف وعنايت الهى قرار گرفته اند. آن ها كسانى هستند كه مورد تأييد خدا قرا گرفته اند واين از هر نوع تأييدى برتر است.
دربارة ارتباطات نيز بايد گفت: در اين آرمان شهرها سخن از وسايل ارتباط جمعى پيشرفته است كه باعث سهولت رفت وآمد وارتباط مى شود؛ چنانكه در روايات شيعه از بهره گيرى از ابزارى همچون ابر ودر كتب يهود هم از پرواز همچون عقاب سخن گفته شده كه ظاهراً همه اين ها مثال هايى براى فهم بهتر پيشرفت ارتباطات در آن زمان است. علاوه بر اين به تكرار، سخن از نوعى ارتباط ديدارى وشنيدارى بين امام يا موعود با مردم يا بين مردم با يك ديگر است كه به نظر، نوعى معرفت وبصيرت است كه به سبب دستيابى به كمالات روحى ومعنوى براى آن ها حاصل مى شود. در واقع، سخن از نوعى بصيرت وشهود در دل مردم آن زمان است كه علاوه بر اينكه همراهى وهمدلى مردم را بيشتر مى كند، ارتباط آن ها با رهبر وموعود خود را به بهترين طريق صورت مى دهد.
ج. كارويژه هاى سياست گذارى
سومين دسته از كارويژه هاى نظام سياسى، مربوط به بروندادها يعنى نمودهاى اجرايى فرايند سياسى است كه همان اثرات اساسى وارد بر جامعه، اقتصاد وفرهنگ هستند. اين بروندادها در واقع انواع سياست هاى عمومى است كه دولت براى دستيابى به اهدافش اتخاذ مى كند. اين كارويژه ها شامل اشكال مختلف عملكرد تنظيم به معناى تنظيم رفتار واعمال كنترل بر رفتار افراد وگروه هاى موجود در جامعه، استخراج منابع يا به دست آوردن منابع در قالب ماليات ها ونظاير آن وعملكرد توزيع يا تقسيم مزايا وخدمات ميان گروه هاى مختلف مردم ودر واقع، استخراج، تنظيم وتوزيع است.
استخراج منابع
يكى از مهم ترين ويژگى ها درحكومت موعود، وفور نعمت است؛ زيرا از آنجا كه مردم به اطاعت خدا روى مى آورند وبر فرمان حجت او گردن مى نهند، ديگر دليلى ندارد كه زمين وآسمان از بركات خود بر بندگان خدا مضايقه كنند؛ از اين رو باران هاى موسمى شروع به باريدن مى كند، رودخانه ها پر از آب مى شود، زمين ها حاصل خيز مى گردند، كشاورزى شكوفا مى شود ووضعيت عمومى جامعه به بهبودى اوضاع اقتصادى مى انجامد.
يكى از مشكلاتى كه باعث ناكامى دولت ها مى شود، عدم تامين منابع مورد نياز مردم است؛ اما خداى متعال گنجينه هاى پنهانى خويش را در اختيارحجت خود قرار مى دهد ودر دوران آن حكومت، مشكلى مطرح نمى شود. خدا تمام توانايى هاى پيامبران پيشين وقدرت هاى پيامبر اسلام وامامان عليهم السلام را به حضرت مهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف ارزانى داشته است، تا بدين وسيله حكومت خود را در سراسر جهان، مستحكم سازد.
در زمينه انبوهى نعمت ومنابع واموال، روايات بسيارى ذكر شده است. پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله وسلم در حديثى مى فرمايد:
زمين، بار محصول خويش را مى دهد ودر دل خود، چيزى بر جاى نمى گذارد. در آن روزگار، مال وثروت، خرمن مى شود.هر كسى در برابر مهدى بايستد وبگويد: (اى مهدى به من مالى بده) مهدى بى درنگ گويد بگير) (مجلسى، همان: ج51، ص88).
اين ها نيست؛ مگر به سبب نيكى وپارسايى مردم وعدل وانصافى كه در جامعه برقرار مى شود. خدا در قرآن كريم به اين امر در جامعه تقوا پيشه گان اعتراف كرده است؛ آنجا كه مى فرمايد:
پس گفتم: (از پروردگارتان آمرزش بخواهيد كه او آمرزنده است، تا از آسمان برايتان پى درپى باران فرستد وشما را به اموال وفرزندان مدد كند وبرايتان بستان ها ونهرها بيافريند (نوح: 12).
اين آيه حكايت از فراوانى نعمت دارد. در حديث ديگرى در بحار الانوار نيز آمده است:
زمين، گنجينه هايش را براى او (= حضرت مهدى عليه السلام) خارج مى كند ووى مال وسرمايه بى شمار بين مردم پخش مى نمايد.
همه اين روايات، از اين حكايت دارد كه در دوره حكومت مهدوى، زمينه براى مردم فراهم است تا از زمين وآنچه كه از معادن ومزارع در آن است، بهره مند شوند؛ در نتيجه ثروت هاى مردم وبركات، افزون خواهد گرديد واز آن پس محروميت وگرسنگى از ميان مردم رخت برخواهد بست. از طرف ديگر، علاوه بر سرمايه وثروت، امكانات رفاهى وامور ديگر، سامان مى يابد.
در احاديث به آبادانى راه ها نيز اشاره شده واين گونه آمده است كه احداث آبراه ها، ساختن پل ها وبستن سدها بر روى رودخانه ها، به ويژه بين كربلا ونجف صورت مى گيرد ودر مسير آن آب ها، آسياب ها ساخته مى شود كه در آن، دانه ها آرد مى شوند وبراى هركس اين امكان وجود خواهد داشت كه از آن آسياب ها به طور رايگان استفاده نمايد.
اين، دوره اى است كه در آن، همه نيازها وخواسته ها برآورده شده، منابع موجود در محيط، استخراج مى گردد. در حديثى امام باقر عليه السلام فرمود:
هرگاه قائم ما ظهور كند، جارچى از مكه جار كشد: (هلا كسى خوردنى ونوشيدنى با خود برندارد). آن حضرت حجر موسى بن عمران عليه السلام را كه يك بار شترى است با خود بردارد وبه منزلى بار نيندازد، مگر آنكه از آن، چشمه روان شود وهركس گرسنه باشد واز آن نوشد، سير شود وهركس تشنه باشد، سيراب گردد ومركب هاى ايشان هم سيراب شوند تا وارد نجف بشوند كه در وادى كوفه است. (ابن بابويه، 1380: ج2، ص387).
در حكومت آرمانى يهود نيز براى برآورده شدن نيازهاى مردم در آن دوران كمبودى احساس نمى شود، به طورى كه برقرارى صلح وامنيت كه از نياز هاى عمده ى مردم است، به بهترين وجه در آن زمان تامين مى شود. در روايت است:
در آن روز به ايشان با حيوانات صحرا ومرغان هوا وحشرات زمين عهد خواهم بست وكمان وشمشير وجنگ را از زمين خواهم شكست وايشان را به امنيت خواهم خوابانيد (هوشع 18: 2 ).
نيز در حزقيال آمده است:
شما را از تمام ناپاكى ها وپليدى هايتان نجات مى دهم، غله را بارور نموده وآن را زياد خواهم كرد وديگر براى شما قحطى قرار نخواهم داد.
در سخنان ديگر بعضى از نعمت ها را بر شمرده وبدين وسيله وفور نعمت آن دوران را گوشزد مى كند؛ زيرا از وعده هايى كه به بنى اسرائيل داده شده، وجود آبادانى وفراوانى است؛ چنان كه آمده است:
خرمن شما به قدرى زياد خواهد بود كه كوبيدن آن تا هنگام چيدن انگور، ادامه خواهد داشت وانگور شما به قدرى فراوان خواهد بود كه چيدن آن تا كاشتن بذر، طول خواهد كشيد. خوراك كافى خواهيد داشت ودر سرزمين شما صلح وآرامش خواهم بخشيد وشما با خاطرى آسوده به خواب خواهيد رفت (لاويان 5,7: 26).
بر اين اساس، وضعى كه جهان تحت نظر ماشيح خواهد داشت، به بهترين وجه توصيف شده است. نيروى بارورى طبيعت تا ميزانى شگفت انگيز ومعجزه آسا فزونى خواهد يافت. در اين ميان، پيرامون چگونگى بعضى محصولات نيز توصيفاتى در كتب يهود يافت مى شود؛ از جمله:
در دوران ماشيح، انسان يك حبه انگور را با گارى يا قايق مى آورد وآن را گوشه خانه خود مى گذارد واز آن به قدر يك خم بزرگ آب انگور مى گيرد وبقاياى آن را در آشپزخانه مى سوزاند ويك حبه انگور كه سى پيمانه شراب ندهد يافت نخواهد شد (كتوبوت، 111ب).
در حزقيال نيز مواردى ذكر شده است؛ از جمله:
درختان را وادار مى كند تا هر ماه ميوه آورند وانسان از آن ميوه ها مى خورد وشفا مى يابد وبر لب آن نهر (نهرى كه اورشليم جارى است وهر كس به واسطه آن، شفا خواهد يافت) در اين طرف وآن طرف هر نوع درخت خوراكى خواهد روييد كه برگ آن پژمرده نخواهد شد وميوه اش تمام نخواهد گشت وهر ماه ميوه اى تازه خواهد آورد، زيرا كه آبش از مَقدِس جارى مى شود وميوه آن براى خوراك وبرگ آن به جهت علاج وشفا خواهد بود (حزقيال، 12: 47).
بر اين اساس، منابع در حد فراوان استخراج شده، مورد استفاده قرار مى گيرند.
در دين يهود علاوه بر اين موارد، نكاتى ديگر نيز دربارة گسترش منابع ووفور آن ها ذكر شده است كه همگى بر گسترش رفاه وآسايش تكيه دارند. البته بايد گفت كه وعده هاى بعضى از ربانيون دربارة بعضى از موارد همچون لباس هاى دوخته ونان هاى پخته كه زمين توليد خواهد كرد يا مواردى شبيه اين، تعبيرهايى كاملاً مجازى هستند كه بر آسان شدن تحصيل معاش در آن دوره دلالت دارند وهمگى نشان گر وفور نعمت وگسترش رفاه در آن زمان است.
عملكرد تنظيم وتوزيع
برنامه ريزى هاى دقيق، كنترل امور وبه كارگيرى آن ها در حكومت مهدوى همراه با استفاده از دانش بى كران الهى توسط امام است كه مى تواند همه مناطق را آباد كرده، براى تأمين زندگى ورفاه مردم راه وروش هايى عرضه نمايد. همين طرح ها وبرنامه ها از عوامل پيشرفت جامعه است وتنظيم دقيق، عاملى مى شود در جهت بهره ورى واستفاده بهتر از مزارع ومنابع قابل برداشت. تا زمانى كه كنترل اوضاع به دست رهبرى حكيم باشد، از نظر جلوگيرى در هدر رفتن اموال، مشكلى وجود ندارد.
همچنين از آنجا كه كنترل جامعه در دست مستمندان است وآنان در اين امر، نقش اساسى دارند، دقت لازم را براى كنترل اوضاع وجلوگيرى از سوء استفاده انجام مى دهند. در عين حال آن حضرت در اداره امور از نظر اقتصادى گشاده دست بوده، اموال را براى آسايش ورفاه مردم به كار مى گيرد. پس از آن، وديگر كسى دچار فقر نمى شود وسراسر گيتى در كنترل او وياورانش خواهد بود.
در حكومت موعود شيعه، توزيع منابع موجود بين افراد نيز به شكلى عادلانه صورت مى گيرد وهمه از حقوق خود برخوردار مى شوند؛ بنابراين رعايت قاطع اصل مساوات وعدالت، موجب تعديل ثروت ها وبرابرى در توزيع كالاها ومواد مورد نياز همه مردم است كه از تراكم وذخيره سازى جلوگيرى مى كند وزمينه بى نيازى را فراهم مى نمايد.
رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم مى فرمايد:
در آخرالزمان، خليفه اى ظهور مى كند كه مال را بدون شمارش مى بخشد (طبسى، 1380: ص197).
آن حضرت همچنين مى فرمايد:
در آخرين دوران امت من، خليفه اى خواهد بود كه اموال را مشت مشت به مردم مى دهد وآن را نمى شمارد (طبسى، همان: ص197).
آن دوران علاوه بر اينكه دوره وفور وفراوانى است، توزيع اموال نيز به گونه اى صورت مى گيرد كه حتى مردم براى دادن صدقه وزكات كسى را پيدا نمى كنند وهمه در بى نيازى به سر مى برند؛ چنان كه امام باقر عليه السلام فرمود:
مهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف اموال را ميان مردم چنان به مساوات تقسيم مى كند كه ديگر محتاجى ديده نمى شود تا به او زكات دهند (مجلسى، 1380ق: ج13، ص84).
همچنين دربارة چگونگى توزيع وپرداخت اموال فرمود:
گويى دين شما را همچون پرنده اى مشاهده مى كنم كه مى گريزد ودر خون خود مى تپد وكسى آن را به شما باز نمى گرداند، مگر مردى از خاندان ما اهل بيت. در آن هنگام، وى در سال دو پاداش ودر ماه دو روزى به شما مى دهد ودر زمان او به حكمت دست مى يابيد (مجلسى، همان: 1123).
بر اساس اين روايت، هر شش ماه يك پاداش وبخشش مالى از بيت المال وتوزيع مواد غذايى وخواروبار هر دو هفته يك بار صورت مى گيرد وبه گونه اى تنظيم شده است كه از زياده روى وكوتاهى در توزيع اموال جلوگيرى گردد.
اين مطلب خود به خوبى گواه است كه بخشندگى امام در توزيع، به گونه اى است كه به هر كس كه بخواهد، مى بخشد والبته نيازمندى نيست.
بر اساس آنچه كه از عدالت ومساوات ماشيح يهود نيز ذكر شده است، بعيد به نظر مى رسد كه منابع به خوبى كنترل نشود؛ بلكه با وجود چنين حكومتى، به اعتقاد يهود ديگر نه تنها بى عدالتى دربارة مردم وجود ندارد، بلكه منابع نيز با كنترل حكومت تنظيم مى شوند، خود ماشيح وياران او در نقاط مختلف جهان با عدالت ودرستكارى در جهت سعادت ورفاه مردم تلاش مى كنند وبه خوبى بر رفتار افراد وگروه ها وبه خصوص كارگزاران حكومت، در جهت اوضاع رفاهى مردم، نظارت دارند:
بلكه بر اساس عدالت حكم مى كند وداد ضعيفان را مى ستاند (اشعيا، 5: 11).
به دليل برنامه ريزى ماشيح، امور به خوبى واز جهات مختلف تنظيم وكنترل مى گردد ومنابع كسب شده وبرنامه ريزى شده هم به خوبى توزيع مى گردد. هر چند در كتب عهد عتيق دربارة وفور نعمت وگسترش رفاه در بين قوم بنى اسرائيل تاكيد شده، در عين حال به گسترش در بين اقوام وملل ديگر نيز اشاره گرديده است؛ به گونه اى كه تمام شهرهاى ويران شده را از نو آباد كرده ودر جهان ويرانه اى يافت نخواهد شد. در حزقيال آمده است:
وخواهرانت شهر سدوم ودخترانش (دهات اطراف) به حالت نخستين باز خواهند گشت (حزقيال، 55: 16).
همچنين منابع بين جميع امت ها تقسيم مى شوند تا هيچ گله وشكايتى صورت نگيرد وهمه از نعمات الهى بهره مند گردند:
تو را حفظ نموده، عهد قوم خواهم ساخت تا زمين را مأمور سازى ونصيب هاى خراب شده را تقسيم نمايى.
بنابراين علاوه بر گسترش ووفور منابع زمينى، اين منابع به خوبى بين همه مردم جهان توزيع وكنترل مى گردند وهمه از اين الطاف الهى، بهره مند مى شوند.
بر اساس آنچه گفتيم، يكى از مهم ترين عواملى كه سبب ايجاد آسايش ورفاه در آرمان شهر يهود وشيعه مى شود، وجود نعمت فراوان وآبادانى است. البته همان طور كه در دو مكتب گفته شد، روح متعالى وكمال طلب مردم آن دوران در سايه حكومت رهبرى خردمند باعث مى شود تا مردم از بسيارى نيازها وخواسته هاى امروزى چشم بپوشند واز حرص وطمع دورى جويند. در عين حال آن دوران، دورانى است كه گفته مى شود وفور نعمت وسرسبزى وآبادانى به آخرين حد خود مى رسد؛ به گونه اى كه زمين، همه منابع وگنج هاى خود را آشكار كرده وديگر فرد محتاج ونيازمندى پيدا نمى شود. البته در اين زمان، بركت نعمت ها نيز افزون مى شود.
پس آبادانى وزيادى نعمت وروزى از ويژگى هاى دوران حكومت موعود در هر دو مكتب است كه خود، عاملى در جهت افزايش ميل واشتياق مردم دوران هاى مختلف به ديدن آن دوران است.
تنظيم وكنترل امور نيز با وجود بصيرت وآگاهى منجى موعود وعدالت وانصافى كه او از خود بروز مى دهد، مسلماً به بهترين نحو صورت مى گيرد. آن حضرت، علاوه بر اينكه با عدالت به امور رسيدگى مى كند، براى مردم در شهرهاى مختلف حكم كرده وبه بهبود امر آن ها مى پردازد. در نهايت بايد گفت حكومت موعود مطرح شده در اين دو مكتب، داراى شباهت هاى زيادى در اين زمينه اند كه شايد بتوان آن را ناشى از الهى بودن آن ها دانست. در اين مقاله سعى شد تا حد امكان به بررسى اين ويژگى ها بپردازيم وگوشه اى از اين حكومت موعود را به تصوير بكشيم.
نتيجه
حكومت موعود وظهورمنجى ازمهم ترين مسائلى است كه اديان الهى دربارة آن، بسيار سخن گفته اند. در اين پژوهش، سعى شد آنچه كه در دو مكتب شيعه ويهود دربارة كارويژه هاى حكومت موعود، مطرح است، مقايسه شود.
همان گونه كه ديديم، كارويژه ها يا همان روابط بين ساختارى حكومت موعود در اين دو مكتب از شباهت هاى زيادى برخوردارند وشايد اين به دليل الهى بودن آن هاست؛ براى مثال عدالت وانصاف در قضاوت بين مردم، وجود ياوران وكارگزاران صديق كه در كنار منجى به اصلاح واداره جامعه مى پردازند، وفور نعمت وآبادانى زمين وتحول علمى وفرهنگى جامعه، از موارد مشابهى است كه هر دو مكتب در متون خود به آن اشاره كرده اند. در مقابل، مواردى چون تعداد ياوران ومعرفى آن ها در مكتب يهود، كمتر مورد توجه بوده است.
در آخر، اين نكته قابل ذكر است كه اين تشابهات، صرفاً دربارة كارويژه هاى حكومت موعود است، وگرنه يهود به مسائلى چون مساوات وبرابرى كه مد نظر شيعه است، اهميتى نداده وقائل به برترى نژاد يهود حتى در آخرالزمان است.
منابع
1. قرآن كريم.
2. نهج البلاغه.
3. ابن بابويه، محمدبن على، كمال الدين وتمام النعمة، منصور پهلوان، قم، دارالحديث، 1380ش.
4. ابن شعبه حرانى، ابومحمد حسن، تحف العقول، قم، مكتبة بصيرتى، 1394 ق.
5. حرعاملى، محمد بن حسن، وسايل الشيعه، بيروت، دار احياء التراث العربى، ج8، 1104 ق.
6. خمينى، سيد روح الله، صحيفه نور، تهران، مركز مدارك فرهنگى انقلاب اسلامى، 1361ش.
7. دلشاد تهرانى، مصطفى، دولت مهدى، سيرت مهدى، چ5، تهران، دريا، 1382ش.
8. رجالى تهرانى، عليرضا، يكصد پرسش وپاسخ پيرامون امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشريف، چ5، قم، نبوغ، 1379ش.
9. طبسى، نجم الدين، چشم اندازى به حكومت مهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف، چ3، قم، بوستان كتاب، 1380ش.
10. عسكرى، نجم الدين جعفربن محمد، المهدى الموعود المنتظر عند علماء اهل السنة والامامية، تهران، موسسه امام مهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف، 1360ش.
11. عهد عتيق.
12. فيرحى، داوود، نظام سياسى ودولت در اسلام، تهران، سمت، 1382ش.
13. كامل سليمان، روزگار رهايى، على اكبر مهدى پور، تهران، آفاق، 1376ش.
14. كرينستون، جوليوس، انتظار مسيحا در آيين يهود، حسين توفيقى، قم، مركز مطالعات وتحقيقات اديان ومذاهب، 1377ش.
15. گابريل آلموند، جى بينگهام جونيور، رابرت جى مونت، سياست تطبيقى، عليرضا طيب، چ3، تهران: مركز آموزش مديريت دولتى، 1381ش.
16. مجلسى، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت، موسسة الوفاء، 1403ق.
17. دوانى، على، مهدى موعود، چ15، تهران، دارالكتب اسلاميه، 1380 ق
پى نوشت ها:
ــــــــــــــــــــــ
(1) منظور، هفت روز آفرينش جهان است.
: 
: 
: 
: